του Ματίας Μέλτα
Πέρασαν αισίως 61 ολόκληρα έτη από την κυκλοφορία του άλμπουμ που έμελλε να μείνει στην ιστορία, συνδυάζοντας μουσική καινοτομία με έντονο πολιτικό περιεχόμενο. “Εμμένουμε! Σουίτα Ελευθερία Τώρα” από τον ντράμερ Μαξ Ρόουτς, που κυκλοφόρησε στα 1960, πυροδότησε την αρχή και συνέδεσε την εκκολαπτόμενη και προκλητικά ανερχόμενη σκηνή της “ελεύθερης τζαζ” με τους αγώνες και τη μαχητικότητα εναντίον του ρατσισμού και των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ.
Ελεύθερος ήχος
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όμως, η τζαζ είχε γίνει δημοφιλής σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα της Αμερικανικής κοινωνίας και γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία και ανάμεσα στο “λευκό” ακροατήριο. Οι Μάιλς Ντέιβις και Ντίζι Γκιλέσπι υπήρξαν από τους σημαντικότερους εκφραστές της.
Παράλληλα, ο αγώνας των Αφροαμερικανών για τα πολιτικά δικαιώματα, για φυλετική ισότητα και, γενικότερα, υπέρ της ελευθερίας (που η καπιταλιστική καταπίεση τους υπενθύμιζε ποικιλοτρόπως το πόσο μακριά απείχαν από την επίτευξή της) συστηματοποιούνταν και επεκτεινόταν σε όλα τα μήκη και πλάτη της χώρας.
Στο πλαίσιο αυτό εμφανίστηκε και ένα νέο μουσικό ιδίωμα στην τζαζ, που προσπαθούσε να ξεφύγει από τον τυποποιημένο ήχο της κυρίαρχης βιομηχανίας και τους κανόνες της: και αυτό ήταν η ελεύθερη τζαζ.
Ο μουσικός που σε μεγάλο βαθμό ήταν αυτός που υποστήριξε το στυλ αυτό ήταν ο σαξοφωνίστας Ορνέτ Κόλμαν, δίνοντας το στίγμα για τα “μη-πρότυπα” που το χαρακτήριζαν: οι αρμονίες, οι τεχνικές, οι κλίμακες, τα μετρικά στοιχεία, οι βασικοί δηλαδή μουσικοί κανόνες δεν σήμαιναν τίποτα. Το σημαντικότερο στοιχείο ήταν η υπονόμευση αυτών των κανόνων, με αιχμή του δόρατος τον αυτοσχεδιασμό. Με άλλα λόγια: οι μουσικοί θα έπρεπε να απελευθερωθούν, θα έπρεπε να ακολουθήσουν τα συναισθήματά τους και το ένστικτό τους. Ουδείς γνώριζε επακριβώς πόσο θα διαρκούσε το κάθε “κομμάτι” (η ίδια η έννοια τέθηκε υπό αμφισβήτηση) ούτε ποιο θα είναι τελικά το παραγόμενο αποτέλεσμα. Ήταν ένα άλμα προς το κενό, συλλογική δημιουργία, με πίστη στα βάθη της προσωπικής και συλλογικής έκφρασης.
Είναι απόλυτα λογικό ότι αυτή η πρωτοποριακή μουσική, του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, της αναζήτησης της απόλυτης ελευθερίας, γεννήθηκε από τον ορίζοντα της απελευθέρωσης για τον οποίο αγωνίζονταν εκατοντάδες χιλιάδες Αφροαμερικανοί.
Ο Μαξ Ρόουτς και το έργο του με πολιτική και εικαστική διέξοδο
O Μαξ Ρόουτς υπήρξε εξέχων ντράμερ της τζαζ, που υποστήριξε, όντας πολιτικά ριζοσπαστικοποιημένος, την επάνοδο προς την ενέργεια και στον αυθορμητισμό της παλαιότερης τζαζ και συγχρόνως προς τον παραδοσιακό “αφρικανισμό” της, αντιπαραβάλλοντάς την προς το στυλ bebop, το οποίο θεώρησε ότι ήταν “διανοουμενίστικο”. Ενστερνίστηκε την ελεύθερη τζαζ και κυκλοφόρησε τη σουίτα με τίτλο “We insist!”, την οποία συνέθεσε ο ίδιος με τον στιχουργό Όσκαρ Μπράουν και προήγαγε το συγκεκριμένο ιδίωμα, πολιτικοποιώντας πλήρως το συγκεκριμένο έργο. Σε αυτό συμμετέχει καθοριστικά και η σύζυγός του, η ερμηνεύτρια Άμπι Λίνκολν, που προσδίδει στο έργο μια εκρηκτική δύναμη. Επιπροσθέτως, τα κρουστά και οι πνευστά χαρίζουν στο άλμπουμ εξαιρετική ενέργεια και συναίσθημα.
Πρόκειται για ένα άλμπουμ καταγγελίας αλλά και εξύμνησης των Αφρικανικών ριζών. Ξεκινάει με το κομμάτι “Driva Man”, για την υποδούλωση των Αφροαμερικανών στα βαμβακοχώραφα, κατόπιν με το “Freedom day” αφηγείται τον διαβόητο φυλετικό διαχωρισμό, στο “All Africa” μιλά για την επιβεβαίωση της προγονικής τους καταγωγής και κλείνει με το “Tears for Johannesburg”, που μιλάει για τον αγώνα εναντίον του απαρτχάιντ στην Αφρική.
Είναι προφανές ότι η ελεύθερη τζαζ, που έθεσε το σύνολο του είδους και μάλιστα την ιστορική-πολιτιστική του εξέλιξη σε κρίση, αποδοκιμάστηκε από τους mainstream δημοσιογράφους, παραγωγούς, μουσικούς κ.λπ. Εν συνεχεία, στη δεκαετία του ’60, θα επεκτεινόταν σε ολόκληρη την επικράτεια λόγω της ανάπτυξης και της επιρροής της.
Εμμένουμε
Το άλμπουμ, η ελεύθερη τζαζ, ο ακτιβισμός της και το εμπρηστικό της περιεχόμενο προηγήθηκαν ακόμα και των κινημάτων που λίγα χρόνια αργότερα επρόκειτο να ριζοσπαστικοποιήσουν τους αγώνες για τη “μαύρη εξουσία”, με μέγιστη έκφανση το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων. Παραμένει έως σήμερα ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς η τέχνη μπορεί να συναντηθεί με την πολιτική, και μάλιστα όχι τυχαία, αλλά ως αναγκαίο κομμάτι της έκφρασης του καταπιεσμένου σε μία δεδομένη ιστορική στιγμή.
Η τεράστια πολυφυλετική εξέγερση του 2020 κατά του συστημικού ρατσισμού που αποτελεί ακόμα και σήμερα ίωση για τις ΗΠΑ κατέδειξε το πόσο επίκαιρα είναι τα τραγούδια διαμαρτυρίας του Μαξ Ρόουτς. Για να τερματιστεί ο ρατσισμός, πρέπει να τερματιστεί ο καπιταλισμός, που αποτελεί τον διαιωνιστή του. Επομένως, η ελευθερία σε κάθε επίπεδο θα είναι εφικτή μονάχα εάν αυτό το καθήκον αναληφθεί από το σύνολο των μαζών.
Μετάφραση Αρ.Μα.
