Από τη δυστοπική επιφυλακτικότητα στην πεποίθηση για το σοσιαλισμό και την εργατική τάξη
του Σέρτζιο Εσκάλας
Εισαγωγικό σημείωμα το κείμενο δημοσιεύτηκε στο σάϊτ της PoliticaObrera.
Το διαμέρισμα βρισκόταν στον έβδομο όροφο και ο Ουίνστον, στα τριάντα εννιά του χρόνια αλλά με ένα κιρσώδες έλκος στον δεξί του αστράγαλο, ανέβαινε αργά, σταματώντας αρκετές φορές για να ξεκουραστεί. Σε κάθε πλατύσκαλο, απέναντι από το φρεάτιο του ασανσέρ η αφίσα με το γιγαντιαίο πρόσωπο τον κοιτούσε από τον τοίχο. Ήταν από εκείνες τις αφίσες που έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε τα μάτια να σε ακολουθούν όταν κινείσαι. “Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί”, έλεγε το σύνθημα στο κάτω μέρος. Αυτό είναι μέρος αυτού που μπορεί να διαβάσει κανείς στη δεύτερη παράγραφο του “1984”, του μυθιστορήματος που έγραψε ο Τζορτζ Όργουελ και το οποίο συμπληρώνει 75 χρόνια από την κυκλοφορία του.
Πλήρως απομακρυσμένο από τις ερμηνείες που συνδέονται με τις ιδεαλιστικές αφαιρέσεις που στοχεύουν στην κριτική του “ολοκληρωτισμού” ή στις συγκρίσεις μεταξύ των μηχανισμών ελέγχου των Oργουελικών τηλεοθονών και της καθημερινής προσωπικής έκθεσης στα κοινωνικά δίκτυα, που είναι χαρακτηριστικές των μεταμοντέρνων αναγνώσεων, το “1984” στην ουσία του, στοχεύει σε κάτι εντελώς διαφορετικό.
“Στον πόλεμο χαρακωμάτων, υπάρχουν πέντε σημαντικά πράγματα: καυσόξυλα, τρόφιμα, καπνός, κεριά και ο εχθρός. Εκείνο το χειμώνα, στο μέτωπο της Σαραγόσα, αυτή ήταν η σειρά σπουδαιότητας”. Τη φράση αυτή υπογράφει ο Τζορτζ Όργουελ στις σελίδες του βιβλίου “Φόρος τιμής στην Καταλονία”, το οποίο καταγράφει τα ταξίδια του, μεταξύ Δεκεμβρίου 1936 και Ιουνίου 1937, στη Βαρκελώνη και στο μέτωπο της Αραγονίας, καθώς και στην οροσειρά του Αλκουμπιέρ, από όπου πέρασε ως μέλος μιας πολιτοφυλακής του Τροτσκιστικού Εργατικού Κόμματος Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM)1To ΠΟΥΜ χαρακτηριζόταν ως Τροτσκιστικό κυρίως από τους αντιπάλους του, τους Σταλινικούς. Αν και ήταν φιλικό προς τον Τρότσκι, και μάλιστα είχε ζητήσει από τη Δημοκρατική Κυβέρνηση να δώσει άσυλο στον διωκόμενο Μπολσεβίκο ηγέτη, ωστόσο ο Τρότσκι άσκησε κριτική στον τρόπο σχηματισμού και στην πολιτική του ΠΟΥΜ, ένα κράμα Τροτσκισμού και Μπουχαρινισμού, σε μια χώρα όπου το ζήτημα της Διαρκούς επανάστασης δεν ήταν μόνο θεωρητικό αλλά βαθύτατα στρατηγικής σημασίας. (Σ.τ.Μ.) .
Ο Όργουελ έζησε από πρώτο χέρι τα γεγονότα του Μάη του 1937 στη Βαρκελώνη, τις συγκρούσεις στα μετόπισθεν των Δημοκρατικών μεταξύ των δυνάμεων της δημόσιας τάξης της [κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου] Generalitat και των πολιτοφυλακών του τότε σταλινικού PSUC, από τη μία πλευρά, και των αναρχικών πολιτοφυλακών της CNT, της FAI και των τροτσκιστών του POUM, από την άλλη. Με τη νίκη των πρώτων, το επακόλουθο κλίμα διώξεων κατά των Αναρχικών και των Τροτσκιστών, που τον επηρέασε προσωπικά, εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την απόφασή του να επιστρέψει στην Αγγλία. Αυτό θα τον σημαδέψει για πάντα. Το “1984” ή η “Φάρμα των Ζώων” δεν μπορούν να εξηγηθούν χωρίς την εμπειρία του από τις σταλινικές διώξεις των Αναρχικών και των συντρόφων του POUM στην Καταλονία. Για παράδειγμα, στο “Φόρο τιμής στην Καταλονία” μιλάει για τον πανικό που προκαλούν οι αρουραίοι, κάτι που αντικατοπτρίζεται στις μεθόδους βασανιστηρίων που περιγράφονται στο 1984. Το αποτέλεσμα αυτών των βασανιστηρίων και των δολοφονιών στις οποίες αναφέρεται ο Όργουελ ήταν να αιμορραγήσει η Ισπανική Επανάσταση, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στον Παγκόσμιο Πόλεμο που εξαπέλυσαν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι.
Στο “1984” εισάγεται από τις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος η τεχνολογική τελειοποίηση και τα ελικόπτερα από τα οποία η αστυνομία παρακολουθεί τα σπίτια των πολιτών της Ωκεανίας, όπου επίσης ο έρωτας είναι απαγορευμένος: οι σεξουαλικές σχέσεις είναι αυστηρά διαβαθμισμένες και επιτρέπονται μόνο ως μια πράξη χωρίς συναισθήματα. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ουίνστον Σμιθ διαπράττει το έγκλημα να ερωτευτεί την Τζούλια και οι δυο τους απολαμβάνουν να πίνουν “αληθινό καφέ με αληθινή ζάχαρη” στο κρησφύγετό τους πάνω από το κατάστημα του κ. Τσάρρινγκτον. Η εικόνα με την οποία το μυθιστόρημα διερευνά την αλλοτρίωση του ανθρώπου μέσα σε ένα σύστημα καταπίεσης και βίας, απεικονίζει σε βάθος τον εκφυλισμό του εργατικού κράτους και το φετιχισμό των κοινωνικών σχέσεων, σαν να επρόκειτο για ένα ακόμη εμπόρευμα, χαρακτηριστικό των όσων συμβαίνουν υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου.
Στο “1984” ούτε καν η οικογένεια δεν ξεφεύγει από την καταπίεση, γιατί “οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να αγαπούν τα παιδιά τους σχεδόν με τον παλιό τρόπο. Αλλά, από την άλλη πλευρά, τα παιδιά στρέφονταν συστηματικά εναντίον των γονέων τους και διδάσκονταν να τους κατασκοπεύουν και να αναφέρουν τις παρεκκλίσεις τους”. Αυτό δεν δείχνει μόνο πώς οι καταγγελίες και η καταστολή στα χέρια της GPU διείσδυαν σε κάθε πόρο της κοινωνίας, αλλά και πώς ο σταλινισμός εκμηδένισε θεμελιώδεις κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης που αναφέρονταν στην εργαζόμενη γυναίκα με την κοινωνικοποίηση της οικιακής εργασίας, τον νέο Οικογενειακό Κώδικα, το δικαίωμα στο διαζύγιο, τη νόμιμη άμβλωση, μεταξύ πολλών άλλων, καθώς και την προώθηση της πολιτικής εκπαίδευσης των γυναικών (μέσω του τμήματος Zhenotdel).
Αναμφίβολα, η Αστυνομία Σκέψης, τμήμα του Υπουργείου της Αλήθειας, είναι ένα από τα πιο αξιοσημείωτα ευρήματα της οξείας κριτικής του Όργουελ, όπως και τα Δύο Λεπτά Μίσους και το σκοτεινό “Δωμάτιο 101”, ο τελικός προορισμός για όσους καταδικάζονται στις εκκαθαρίσεις του Κόμματος. Ξεκάθαρη σαν κρύσταλλο. Όπως η δολοφονία του Τρότσκι είναι το αποκορύφωμα μιας αλυσίδας: οι δίκες της Μόσχας, η δολοφονία όλων των εν ζωή μελών της Κεντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος που ηγήθηκε της Οκτωβριανής Επανάστασης, η δολοφονία του γενικού επιτελείου του Κόκκινου Στρατού που πολέμησε στο πλευρό του Τρότσκι στον εμφύλιο και στον διεθνή πόλεμο και έσωσε τη Σοβιετική Ένωση. Όλοι ήξεραν -δεν χρειαζόταν καν να είσαι Τροτσκιστής για να το κάνεις αυτό- ότι ο πόλεμος θα οδηγούσε στην επανάσταση. Εκεί βρίσκονται, στο “1984” είναι σαφείς οι υπαινιγμοί στους οποίους αναφέρεται ο Εμμανουήλ Γκολντστάιν, “ο εχθρός του λαού”, το “μυστικό δίκτυο συνωμοτών που ονομάζεται Αδελφότητα” ή η “συλλογή όλων των αιρέσεων των οποίων ήταν ο συγγραφέας” Γκόλντσταϊν – ο κόσμος το αποκαλούσε απλώς “το βιβλίο””.
Ο Ουίνστον γνωρίζει ότι η Ωκεανία βρισκόταν σε πόλεμο με την Ευρασία και ήταν σύμμαχος της Ανατολίας. Ωστόσο, ο Ουίνστον γνώριζε πολύ καλά ότι μόλις πριν από τέσσερα χρόνια η Ωκεανία βρισκόταν σε πόλεμο με την Ανατολία και ήταν σύμμαχος της Ευρασίας. “Ο εχθρός της κάθε στιγμής αντιπροσώπευε πάντα το απόλυτο κακό, και από αυτό προέκυπτε ότι οποιαδήποτε παρελθοντική ή μελλοντική συμφωνία μαζί του ήταν αδιανόητη”. Αξίζει να αναφέρουμε σε αυτή τη χειραγώγηση της ιστορίας και το βαθύ αντεπαναστατικό της νόημα, το περίφημο σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, με το οποίο ο Χίτλερ και ο Στάλιν, μεταξύ άλλων, “εξαφάνισαν” την Πολωνία, διαμοιράζοντας τα ιμάτιά της.
Στην Ωκεανία, η τεχνολογική ανάπτυξη έχει φθάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο ώστε η κοινωνία θα μπορούσε κάλλιστα να ικανοποιήσει όλες τις υλικές της ανάγκες και να εδραιώσει την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων της. Όμως η ανισότητα και η φτώχεια παραμένουν για να κρατήσουν τον Μεγάλο Αδελφό στην εξουσία. Υπό αυτή την έννοια, ορισμένα από τα επιτεύγματα του Μεγάλου Αδελφού αναδεικνύουν έντονα αυτήν την αντίφαση, όπως αναφέρεται σε μια είδηση που ακούει ο Ουίνστον. “Ήταν απλώς μια σύντομη ανακοίνωση του Υπουργείου της Αφθονίας. Προφανώς, κατά το προηγούμενο τρίμηνο, η ποσόστωση των κορδονιών μπότας του δέκατου τριετούς σχεδίου είχε πλεόνασμα ενενήντα οκτώ τοις εκατό”. Αυτή η περιγραφή μπορεί να θεωρηθεί ως ένα πορτρέτο του βαθμού ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας που, την ώρα που σταματά η αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων, στην παρακμή του κεφαλαίου, υποβάλλει τις μάζες σε αυξανόμενη εξαθλίωση. Έτσι, υπερβαίνει την αναπαράσταση του Μεγάλου Αδελφού, με το “πρόσωπο ενός άνδρα περίπου σαράντα πέντε ετών, με παχύ μαύρο μουστάκι,” το οποίο εξομοιώνεται με τον Στάλιν. “Αυτός που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον”, δήλωσε ο Όργουελ στο “1984”.
Εμείς οι εργαζόμενοι μπορούμε να υποκύψουμε, αλλά ποτέ οριστικά και ποτέ σιωπηλά, διότι εμείς είμαστε αυτοί που δημιουργούμε και αναδημιουργούμε τον κόσμο που κάποιοι λίγοι θέλουν να οικειοποιηθούν. Ο αγώνας για έναν κόσμο υπό τον έλεγχο των χεριών που τον χτίζουν, για μια ζωή που αξίζει να ζει κανείς, για το δικαίωμα στο ψωμί, αλλά και για το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο, στην αγάπη, στις ανθρώπινες σχέσεις απαλλαγμένες από την εμπορευματοποίηση, μας επιβάλλεται ως επείγουσα ανάγκη μπροστά στην επικρατούσα απανθρωπιά. “Αν έχει απομείνει κάποια ελπίδα”, έγραφε ο Ουίνστον, “αυτή βρίσκεται στους προλετάριους”.
Μετάφραση Αρ. Μα.
Από το site της PoliticaObrera
12/06/2024
Υποσημειώσεις
