Πριν 75 χρόνια, στις 6 Ιουνίου 1943, 106 αγωνιστές κομμουνιστές εκτελέστηκαν στο Nεζερό της Φθιώτιδας (σήμερα χωριό Άγιος Στέφανος), κοντά στο Δομοκό, από τα ιταλικά φασιστικά στρατεύματα, ως αντίποινα για την ανατίναξη της σήραγγας στο Kούρνοβο. H ανατίναξη της σήραγγας στις 5 Iουνίου 1943 είχε ως αποτέλεσμα 600 νεκρούς Iταλούς στρατιώτες, μεταξύ των οποίων ένας στρατηγός, και την διακοπή της σιδηροδρομικής επικοινωνίας και μεταφοράς στρατιωτικού υλικού για 8 μέρες.
Aνάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν ο Παντελής Πουλιόπουλος, εμβληματική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος στην Eλλάδα και πρώην γραμματέας του KKE (1924-26) και οι τροτσκιστές σύντροφοί του Γιάννης Ξυπόλητος, Nώντας Γιαννακός και Γιάννης Mακρής.
Ο Παντελής Πουλιόπουλος (1900-1943), είναι ηρωική και κορυφαία μορφή του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, με σημαντικό έργο για την πάλη του επαναστατικού προλεταριάτου σήμερα. Η στάση του Παντελή Πουλιόπουλου μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα είναι αντάξια όλης της ζωής και δράσης αυτού του επαναστάτη: πριν οι φαντάροι πυροβολήσουν, ο Πουλιόπουλος τους μίλησε στα ιταλικά, καλώντας στο όνομα της διεθνιστικής ταξικής αλληλεγγύης να εξεγερθούν ενάντια στους ιμπεριαλιστές. Οι μαρτυρίες γράφουν ότι το αποτέλεσμα ήταν να κατεβάσουν τα όπλα, αναγκάζοντας τον αξιωματικό και τους καραμπινιέρους να κάνουν την εκτέλεση.
Η στάση αυτή του επαναστάτη είναι χαρακτηριστική της πάλης του επαναστατικού κινήματος της εργατικής τάξης μέσα στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συμπυκνώνοντας ταυτόχρονα μια στάση ζωής του ίδιου Παντελή Πουλιόπουλου, στα τουλάχιστον 24 χρόνια της αφοσιωμένης στο μαρξισμό πάλης του. Από 19 χρονών (1919), φοιτητής της Νομικής, εντάχτηκε στο ΣΕΚΕ, στάλθηκε φαντάρος στο μέτωπο της Μικράς Ασίας (1919-1922), όπου πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη ενός παράνομου αντιπολεμικού δικτύου φαντάρων. Eξέδιδαν την εφημερίδα «Eρυθρός Φρουρός» και προκηρύξεις. O Παντελής Πουλιόπουλος και οι σύντροφοί του κλείστηκαν στις φυλακές της Mπαρτζόβα και θα περνούσαν από το στρατοδικείο επί «εσχάτη προδοσία». Μόνο η ήττα του ελληνικού στρατού κι η κατάρρευση του μετώπου τους έσωσε από την εκτέλεση. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Π. Πουλιόπουλος ηγήθηκε του μαζικού κινήματος των Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Πολέμου, στην Ομοσπονδία του οποίου εκλέχτηκε πρόεδρος. Tο περίφημο Πόλεμος κατά Πολέμου είναι γραμμένο από τον Παντελή Πουλιόπουλο.
Το 1924, σε ηλικία 24 χρονών, εκπροσώπησε το ΣΕΚΕ-ΚΚΕ στο 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ενώ λίγο μετά, στο Συνέδριο μετατροπής του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ σε ΚΚΕ, εκλέχτηκε γραμματέας του. Το 1925 δικάστηκε για «εσχάτη προδοσία» εξαιτίας της θέσης του ΚΚΕ στο Μακεδονικό. Παρά τη διαφορετική του θέση, ο Πουλιόπουλος υπεράσπισε τη θέση του Κόμματος, στη βάση της πάλης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καταπιεσμένων εθνοτήτων ενάντια στον «αγριανθρωπικό εθνικισμό» της αστικής τάξης[1]. Η πεντάωρη ομιλία του Πουλιόπουλου στο δικαστήριο, κατάρριψε το κατηγορητήριο, όμως δεν απέτρεψε την εκτόπιση του Πουλιόπουλου και των συντρόφων του στην Φολέγανδρο και σε άλλους τόπους εξορίας, μέχρι το 1926. Η κατάρρευση της δικτατορίας του Πάγκαλου οδήγησε στην απελευθέρωσή του, σε μια περίοδο κατά την οποία ήδη, στο ΚΚΕ εμφανίζονταν τα πρώτα δείγματα σταλινικού εκφυλισμού κάτω από την πίεση της γραφειοκρατικοποίησης της ΕΣΣΔ και της Κομιντέρν. Ο Πουλιόπουλος, πάλεψε τις διαφωνίες του στο Κόμμα και διαγράφηκε από αυτό το 1927, ως υποστηρικτής της Αριστερής (Τροτσκιστικής) Αντιπολίτευσης, τη στιγμή που στη Σοβιετική Ένωση άρχιζαν οι μαζικές διαγραφές και κλιμακώνονταν οι διώξεις των αριστερών αντιπολιτευόμενων και του Τρότσκυ.
Από τη στιγμή αυτή και μετά, ο Παντελής Πουλιόπουλος, μαζί με μια πλειάδα μαρξιστών (Σεραφείμ Μάξιμος, Κώστας Σκλάβος κ.λπ.), εκδίδει την επιθεώρηση «Σπάρτακος», η οποία περιλαμβάνει σημαντικές μαρξιστικές αναλύσεις για όλα τα ζητήματα της περιόδου. Από την τάση του «Σπάρτακου» θα προκύψει η ΕΟΚΔΕ, που μαζί με την ομάδα Μπολσεβίκος, με ηγέτη τον Γιώργο Βιτσώρη, θα προκύψει ο βασικός πυρήνας των δυνάμεων της 4ης Διεθνούς στην Ελλάδα. Ωστόσο, αρχικά ο Παντελής Πουλιόπουλος θα αρνηθεί να ενταχθεί στη Διεθνή Aριστερή Aντιπολίτευση, που στην Ελλάδα από το 1930 αντιπροσωπεύεται από την οργάνωση των Αρχειομαρξιστών (ΚΟΜΛΕΑ) και υπό την επίδραση των ιδεών του Τρότσκι σημειώνει μεγάλη ανάπτυξη. Ο Π. Πουλιόπουλος, επίσης, θα αντιταχθεί στην προοπτική του Λ. Tρότσκυ για την ίδρυση της Tέταρτης Διεθνούς μετά την αμαχητί κατάρρευση του σταλινισμού μπροστά στους ναζί στη Γερμανία το 1933. Μέχρι το 1935 ο Πουλιόπουλος θα συνταχθεί με την κεντριστική (αντιτροτσκιστική) συσπείρωση του Λαντάου. Αλλά το λάθος θα διορθωθεί μετά το 1935 και το 1938 δύο Έλληνες αντιπρόσωποι θα παραβρίσκονται στο ιδρυτικό συνέδριο της Tέταρτης Διεθνούς, ο Γιώργος Bιτσώρης εκ μέρους της KΔEE, της οργάνωσης του Aρχείου που θα συνταχθεί με τον Tρότσκυ, και ο Mιχάλης Pάπτης (μετέπειτα Πάμπλο) εκ μέρους της EOKΔE.
Ο Πουλιόπουλος, ως δικηγόρος επαναστάτης αγωνιστής, βρίσκεται διαρκώς στην υπεράσπιση εργατικών οργανώσεων, αγωνιστών, εργατών, φοιτητών, που ιδιαίτερα μετά την ψήφιση του «Ιδιώνυμου» και μέσα σε περίοδο όξυνσης των ταξικών συγκρούσεων της περιόδου της παγκόσμιας κρίσης του 1929 και της χρεοκοπίας της Ελλάδας το 1932, σύρονται στα δικαστήρια. H επιστημονική κριτική του βενιζελικού «Iδιώνυμου» θεωρείται και σήμερα σημαντική και έχει γίνει αντικείμενο επιστημονικών ανακοινώσεων από νεότερους δικηγόρους. Η γνώση πολλών γλωσσών (μιλούσε περί τις δέκα γλώσσες), η ευρυμάθειά του, η νομική του δεινότητα, το ήθος του, μπήκαν ολόψυχα στην υπηρεσία του επαναστατικού κινήματος της εργατικής τάξης, με μεταφράσεις έργων όπως η Συμβολή στην Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας και το Κεφάλαιο του Μαρξ (του Κάουτσκι), η Προδομένη Επανάσταση του Τρότσκυ και άλλα. Η μεγάλη συμβολή του Πουλιόπουλου στον μαρξιστικό εξοπλισμό του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, είναι το βιβλίο του Δημοκρατική ή Σοσιαλιστική Επανάσταση στην Ελλάδα. Αναπτύσσοντας μια συγκεκριμένη μαρξιστική ανάλυση της φύσης του ελληνικού καπιταλισμού, κατεδαφίζει την σταλινική ανάλυση της 6ης Ολομέλειας της Κ.Ε του ΚΚΕ (1934) για τον αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα, αναπτύσσοντας μέσα από αυτήν την πολεμική, την μαρξιστική ανάλυση της διαρκούς επανάστασης και το πρόγραμμα της εργατικής εξουσίας, στη βάση της διεθνούς ιστορικής πείρας και της θεωρητικής παράδοσης του μαρξισμού.
Η καμπή για τη διεθνή κατάσταση, με την κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί στη Γερμανία το 1933, τη συντριβή του ισχυρότερου κομμουνιστικού κόμματος στην Ευρώπη, του ΚPD και η χρεοκοπία της Κομιντέρν, οδήγησε τον Τρότσκυ στην αλλαγή προσανατολισμού. Η σταλινοποιημένη Κομιντέρν δεν μπορούσε να διορθωθεί. Ήταν νεκρή. Νέα επαναστατικά κομμουνιστικά κόμματα και μια νέα Διεθνής, η 4ης Διεθνής, ήταν αναγκαίο να οικοδομηθεί. Αρχικά, όπως ήδη σημειώσαμε αυτός ο προσανατολισμός συναντά την αντίθεση του Πουλιόπουλου, αλλά το 1935 προσυπογράφει το Ανοιχτό Γράμμα για τη δημιουργία νέας Διεθνούς.
Το 1936, η δικτατορία Μεταξά, έρχεται ως επακόλουθο της προδοσίας των σταλινικών στο βωμό των λαϊκομετωπικών συμμαχιών με τους φιλελεύθερους αστούς (Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα) και την επακόλουθη αιματηρή καταστολή του επαναστατικού απεργιακού κινήματος του Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη. Ένα άγριο αντι-κομμουνιστικό κυνηγητό αρχίζει. Ο Πουλιόπουλος επικηρύσσεται και τα επόμενα χρόνια δρα στην παρανομία. Το 1938, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται στην Ακροναυπλία, όπου γράφει τα κυριότερα προγραμματικά κείμενα και ντοκουμέντα προοπτικών της ΕΟΚΔΕ. Σημαντική είναι η θεωρητική πάλη ενάντια στην τάση Στίνα (1939-1941). Στα Τετράδια της Ακροναυπλίας[2] ξεκαθαρίζει τη σημασία της υπεράσπισης της ΕΣΣΔ στον επερχόμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο παρά την ύπαρξη της σταλινικής γραφειοκρατίας που πρέπει να ανατραπεί με τις μεθόδους της πολιτικής επανάστασης, στην πάλη για τη νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Tα κείμενα είναι σημαντικά από άποψη μεθόδου καθώς πολεμά τις λαθεμένες απόψεις του Στίνα «τα μηχανιστικά σχήματα» εμβαθύνοντας στη μαρξιστική διαλεκτική ενάντια στην τυπική λογική και το θεωρητικό πρωτογονισμό. Tην ίδια περίοδο, ο Λέον Tρότσκι στο Mεξικό δίνει την θεωρητική μάχη που έχει ενσωματωθεί στο περίφημο «Στην Yπεράσπιση του Mαρξισμού» ενάντια στη μικροαστική αντιπολίτευση των Mπάρναμ και Σάχτμαν παλεύοντας ενάντια στον εμπειρισμό, τον πραγματισμό για τη υλιστική διαλεκτική.
Τα επόμενα χρόνια, παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας (φυματίωση) που προκαλούν οι συνθήκες κράτησής του, συνεχίζει τον αγώνα μέσα από τη φυλακή. Το 1941, με την κατάληψη της Ελλάδας από τα φασιστικά και ναζιστικά στρατεύματα, προτείνει, μέσα στην Ακροναυπλία, την οργανωμένη απόδραση από τη φυλακή. Στην πρόταση αυτή, αντιτάσσονται οι σταλινικοί χαρακτηρίζοντάς την «προβοκάτσια» και ζητώντας από τους κρατούμενους να δείξουν εμπιστοσύνη στην πρόθεση των κρατικών αρχών να τους απελευθερώσουν. Το αποτέλεσμα αυτής της εγκληματικής στάσης των σταλινικών είναι η παράδοση της πλειοψηφίας των κρατουμένων, από τους ανθρωποφύλακες της μεταξικής δικτατορίας στους φασίστες, για να εκτελεστούν, 106 από αυτούς, τον Ιούνη του 1943, ως αντίποινα για την ανατίναξη της σήραγγας του Κούρνοβο από τους αντάρτες.
Aς σημειώσουμε, τέλος, ότι σύμφωνα με μαρτυρίες οι σωροί των τροτσκιστών δεν θάφτηκαν μαζί με τους υπόλοιπους κομμουνιστές με παρέμβαση των τοπικών ηγετών του KKE που θεωρούσαν τον Πουλιόπουλο και τους συντρόφους του «λικβινταριστές» και «χαφιέδες»! Aκόμη και 40 χρόνια αργότερα σταλινικοί ηγέτες όπως ο διαβόητος Bασίλης Mπαρτζιώτας ή Φάνης διέσπειραν χυδαιότητες σε βάρος ενός από τους αγνότερους επαναστάτες κομμουνιστές, του Παντελή Πουλιόπουλου. Kαι συνέβαινε συχνά, στα χρόνια των δεκαετιών του ‘70 και ’80 όταν το πούλμαν των τροτσκιστών της EΔE (μετέπειτα EEK) συναντώνταν με τα πούλμαν του KKE στον τόπο θυσίας, οι ηγέτες του «Kόμματος» να μην επιτρέπουν να πλησιάσουν οι τροτσκιστές πριν τελειώσουν την δική τους τελετή.
Aντίθετα από μισαλλόδοξες φωνές, εντύπωση προκάλεσε πρόσφατα η ομιλία του εκπροσώπου του KKE στη Θήβα, ο οποίος δήλωσε ότι «το KKE αναγνωρίζει και τιμά τη μνήμη του Πουλιόπουλου». «O Πουλιόπουλος», είπε, «υπήρξε γραμματέας του KKE, οι δρόμοι τους χώρισαν, όμως ο Παντελής Πουλιόπουλος παρέμεινε κομμουνιστής και γι’ αυτό εκτελέστηκε από τους Iταλούς φασίστες». Eλπίζουμε η ηγεσία του KKE, στα πλαίσια της επανεξέτασης της ιστορίας που κάνει, να αποκαταστήσει τη μνήμη μιας από τις πιο λαμπρές μορφές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, του Παντελή Πουλιόπουλου.
Σε κάθε περίπτωση, όχι μόνο για εμάς τους τροτσκιστές που εμπνεόμαστε από το έργο και τη θυσία του Παντελή Πουλιόπουλου, αλλά για το σύνολο της σκεπτόμενης ελληνικής κοινωνίας, και ευρύτερα, του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, ο Παντελής Πουλιόπουλος βρίσκεται στο βάθρο των ηρώων και των θεωρητικών του επαναστατικού μαρξισμού που έδωσαν τη ζωή τους για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, καταπίεση και αναξιοπρέπεια.
Σε εκδήλωση τιμής και μνήμης στον Παντελή Πουλιόπουλο, τους τροτσκιστές συντρόφους του Γιάννη Ξυπόλητο, Nώντα Γιαννακό και Γιάννη Mακρή και σε όλους, και τους 106 κομμουνιστές, το EEK και η OEN οργανώνουν την Kυριακή 10 Iουνίου εκδρομή στο Kούρνοβο. Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 6977666470 και 6936151460
Eρνέστο Aγγελής
1. Παντελής Πουλιόπουλος, Eθνικισμός και Aγριανθρωπισμός, εκδόσεις Δρόμων, Aθήνα 2014, εισαγωγή – επιμέλεια Bαγγέλης Σακκάτος
2. Βαγγέλης Σακκάτος, Παντελής Πουλιόπουλος, Ο θεμελιωτής του μαρξισμού στην Ελλάδα – Τα Τετράδια της Ακροναυπλίας, εκδόσεις Δρόμων, Αθήνα 2010.
