80 XPONIA AΠO TON B’ ΠAΓKOΣMIO ΠOΛEMO
Λέον Tρότσκι
O ΔEYTEPOΣ ΠAΓKOΣMIOΣ ΠOΛEMOΣ
[ O καταστροφικότερος πόλεμος στην ιστορία, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, τυπικά ξεκίνησε πριν 80 χρόνια, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, όταν δυνάμεις του γερμανικού στρατού εισέβαλαν στην Πολωνία, στην περιοχή του Γκντάνσκ (Nτάντσιχ στα γερμανικά). Eπί πέντε και πλέον χρόνια ο κόσμος αιματοκυλήθηκε και βυθίστηκε στην βαρβαρότητα των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης – για να ακολουθήσει ο πυρηνικός αφανισμός της Xιροσίμα και του Nαγκασάκι από τις αμερικάνικες βόμβες στο τέλος του πολέμου. Στα επεισόδια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου μπορεί να καταταχθεί ο Σοβιετικό-Φινλανδικός πόλεμος (που ξεκίνησε με τη σοβιετική εισβολή στις 30 Nοεμβρίου 1939 και έληξε με συμφωνία ειρήνης στις 13 Mαρτίου 1940.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Τρότσκι πριν δολοφονηθεί από τον πράκτορα του Στάλιν Mερκαντέρ, στον Aύγουστο του 1940. H συνέντευξη δόθηκε στον ανταποκριτή της εφημερίδας St. Louis Post-Dispatch Τζούλιους Κλάϊμαν, τον Ιανουάριο και Μάρτιο του 1940. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε σε τρία μέρη στην Post-Dispatch στις 10, 17 και 24 Μαρτίου του 1940. Όπως συνήθιζε, ο Λέον Τρότσκι δεν έμενε ικανοποιημένος με τις απλές προφορικές απαντήσεις του στις γενικές ερωτήσεις του Κλάϊμαν. Υπαγόρευε τις απαντήσεις σ’ ένα γραμματέα και πολύ προσεκτικά τις διόρθωνε, όταν ήταν αναγκαίο. Αποτελούν ένα παράδειγμα του τολμηρού τρόπου που ανέλυε την πορεία των εν εξελίξει γεγονότων.
H παρούσα μετάφραση είναι από τα αγγλικά, από το www.marxits.org/archive/trotsky. Tο δεύτερο μέρος του κειμένου είχε μεταφραστεί και δημοσιευτεί για πρώτη φορά στα ελληνικά στη Nέα Προοπτική φύλλο 463.]
Mέρος 2ο (τελευταίο)
Ερώτηση: Πιστεύετε, ως πρώην αρχηγός του Κόκκινου Στρατού, ότι ήταν αναγκαίο για τα Σοβιέτ να κινηθούν στα Βαλτικά κράτη, Φινλανδία και Πολωνία, για να αμυνθούν πιο αποτελεσματικά εναντίον εισβολής; Πιστεύετε ότι ένα σοσιαλιστικό κράτος δικαιολογείται να επεκτείνει το σοσιαλισμό διά της βίας των όπλων;
Τρότσκι: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο έλεγχος των στρατιωτικών βάσεων στη Βαλτική ακτή έχει στρατηγικά πλεονεκτήματα. Αυτό όμως από μόνο του δεν μπορεί να καθορίσει το ζήτημα της εισβολής των γειτονικών κρατών. Η υπεράσπιση ενός απομονωμένου εργατικού κράτους στηρίζεται πολύ περισσότερο στην υποστήριξη των εργατικών μαζών σε όλο τον κόσμο παρά σε δύο τρία συμπληρωματικά στρατηγικά σημεία. Αυτό αποδεικνύεται αδιαμφισβήτητα από την ιστορία των ξένων επεμβάσεων στον εμφύλιο πόλεμό μας την περίοδο 1918-20.
Ο Ροβεσπιέρος είχε πει ότι οι άνθρωποι δεν συμπαθούν τους ιεραπόστολους που κρατούν μπαγιονέτες. Φυσικά, αυτό δεν αποκλείει το δικαίωμα και το καθήκον να δοθεί στρατιωτική βοήθεια από τα έξω σε λαούς που εξεγείρονται κατά της καταπίεσης. Το 1919 π.χ. όταν η Αντάντ στραγγάλισε την Ουγγρική επανάσταση, φυσικά και είχαμε το δικαίωμα να βοηθήσουμε την Ουγγαρία με στρατιωτικά μέσα. Την βοήθεια αυτήν την είχαν κατανοήσει και δικαιολογήσει οι εργατικές μάζες σε όλο τον κόσμο. Δυστυχώς ήμασταν πολλοί αδύναμοι… Σήμερα, το Κρεμλίνο είναι πολύ ισχυρότερο από στρατιωτική άποψη. Ωστόσο, έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στις μάζες τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό.
Αν υπήρχε σοβιετική δημοκρατία στην EΣΣΔ, αν η τεχνολογική πρόοδος συνοδευόταν και από σοσιαλιστική ισότητα, αν η γραφειοκρατία απονεκρώνονταν, παραχωρώντας τη θέση της στην αυτοκυβέρνηση των μαζών, η Μόσχα θα εκπροσωπούσε μια τέτοια τρομερή δύναμη έλξης, ιδιαίτερα για τους κοντινότερους γείτονές της που η σημερινή παγκόσμια καταστροφή αναπόφευκτα θα έριχνε τις μάζες της Πολωνίας (όχι μόνο τους Ουκρανούς και τους Λευκορώσους αλλά επίσης και τους Πολωνούς και τους Εβραίους) καθώς και τις μάζες των Βαλτικών συνοριακών κρατών στο δρόμο της ένωσης με την ΕΣΣΔ.
Σήμερα αυτή η σημαντική προϋπόθεση για επαναστατική επέμβαση υπάρχει, αν και σε πολύ μικρό βαθμό. Ο στραγγαλισμός των λαών της ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα των εθνικών μειονοτήτων, με αστυνομικές μεθόδους, απώθησαν την πλειοψηφία των εργαζόμενων μαζών των γειτονικών κρατών από τη Μόσχα. Η εισβολή του Κόκκινου Στρατού θεωρείται από τον πληθυσμό όχι ως πράξη απελευθέρωσης αλλά ως πράξη βίας και συνεπώς διευκολύνει την κινητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης εναντίον της ΕΣΣΔ από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Γι’ αυτό τελικά προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό στην ΕΣΣΔ.
Ο Σοβιετικός-Φινλανδικός Πόλεμος
ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια είναι η άποψή σας για την Φινλανδική εκστρατεία από στρατιωτική άποψη: αναφορικά με την στρατηγική, εξοπλισμό, ηγεσία, τόσο στρατιωτική όσο και πολιτική, το ζήτημα της διατήρησης της επικοινωνίας και της γενικής εκπαίδευσης των στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού; Ποιο είναι το πιθανό αποτέλεσμα της Φινλανδικής εκστρατείας;
Τρότσκι: Όσο μπορώ να κρίνω, το στρατηγικό σχέδιο, αν το δούμε αφαιρετικά, ήταν επαρκώς ορθό. Ωστόσο, υποτίμησε την δύναμη αντίστασης της Φινλανδίας και αγνόησε σημαντικές λεπτομέρειες, όπως τον Φινλανδικό χειμώνα, τις συνθήκες μεταφοράς, τον εφοδιασμό και τις συνθήκες υγιεινής. Στον σατιρικό του στίχο για την εκστρατεία της Κριμαίας, το 1855, ο νεαρός αξιωματικός Λέον Τολστόι έγραφε:
«Εύκολα γραμμένο στο χαρτί,
Ξεχάσαμε όμως τα χαντάκια.
Και έπρεπε να βαδίσουμε μέσα τους.»
Το αποκεφαλισμένο και εξαχρειωμένο γενικό επιτελείο του Στάλιν επαναλαμβάνει τους διαμορφωτές της στρατηγικής του Νικόλαου του Πρώτου.
Στις 15 Νοέμβρη έγραψα στον αρχισυντάκτη ενός από τα πιο γνωστά εβδομαδιαία περιοδικά στην Αμερική: «Κατά τη διάρκεια της επόμενης περιόδου, ο Στάλιν θα παραμείνει δορυφόρος του Χίτλερ. Κατά τη διάρκεια του ερχόμενου χειμώνα κατά πάσα πιθανότητα δεν θα κάνει καμιά κίνηση. Με την Φινλανδία θα συνάψει συμφωνία». Τα γεγονότα απέδειξαν ότι η πρόγνωση μου ήταν λάθος σε αυτό το σημείο. Το λάθος προκλήθηκε από το γεγονός ότι απέδωσα στο Κρεμλίνο μεγαλύτερη πολιτική και στρατιωτική λογική από αυτή που στην πραγματικότητα υπήρχε. Η Φινλανδική αντίσταση έθεσε σε κίνδυνο το κύρος του Κρεμλίνου όχι μόνο στην Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία αλλά επίσης και στα Βαλκάνια και την Ιαπωνία. Από τη στιγμή που ο Στάλιν φώναξε Α, ήταν αναγκασμένος να φωνάξει και Β. Ακόμα όμως και από την άποψη των δικών του μέσων και μεθόδων, δεν ήταν απαραίτητο να επιτεθεί στη Φινλανδία άμεσα. Μια πιο καρτερική πολιτική δεν θα μπορούσε να υπονομεύσει το Κρεμλίνο τόσο όσο η επαίσχυντη ήττα του κατά τη διάρκεια των 11 αυτών μηνών.
Η Μόσχα ανακαλύπτει ότι κανένας δεν περίμενε μια γρήγορη νίκη και αναφέρεται στο ψύχος και τις χιονοθύελλες. Απίστευτο επιχείρημα! Αν ο Στάλιν και ο Βοροσίλοφ δεν μπορούν να διαβάσουν στρατιωτικούς χάρτες, θα περιμέναμε ότι μπορούν να διαβάζουν το ημερολόγιο. Δεν θα μπορούσαν να μην γνωρίζουν το Φινλανδικό κλίμα. Ο Στάλιν μπορεί να χρησιμοποιήσει ενεργητικά μια κατάσταση που έχει ωριμάσει χωρίς την ενεργό συμμετοχή του, όταν τα πλεονεκτήματα είναι αδιαμφισβήτητα και ο κίνδυνος ελάχιστος. Είναι άνθρωπος του μηχανισμού. Ο πόλεμος και η επανάσταση δεν αποτελούν το δυνατό στοιχείο του. Όταν είναι αναγκαίες η διορατικότητα και η πρωτοβουλία ο Στάλιν γνωρίζει μονάχα την ήττα. Αυτό συνέβη στην Κίνα, τη Γερμανία και την Ισπανία. Αυτό συμβαίνει και στη Φινλανδία.
Αυτό που είναι αποφασιστικό δεν είναι το φυσικό κλίμα της Φινλανδίας αλλά το πολιτικό κλίμα της ΕΣΣΔ. Στο Ρωσικό Δελτίο, που επιμελήθηκα, δημοσίευσα τον Σεπτέμβριο του 1938 ένα άρθρο όπου υπέβαλα σε ανάλυση της αιτίες της αποδυνάμωσης και άμεσης αποσύνθεσης του Κόκκινου Στρατού. Ξεκαθαρίζει, κατά την άποψη μου, τόσο τις σημερινές αποτυχίες του Κόκκινου Στρατού όσο και τις αναπτυσσόμενες δυσκολίες στη βιομηχανία. Όλες οι αντιφάσεις και τα προβλήματα του καθεστώτος πάντα βρίσκουν τη συγκεντρωτική έκφρασή τους μέσα στο στρατό. Η εχθρότητα μεταξύ των εργατικών μαζών και της γραφειοκρατίας διαφθείρει το στρατό εκ των έσω. Η προσωπική ανεξαρτησία, η ελεύθερη έρευνα και η ελεύθερη κριτική δεν είναι αναγκαίες ούτε για το στρατό ούτε για την οικονομία. Την ίδια στιγμή, οι αξιωματικοί του Κόκκινου Στρατού τίθενται υπό τον έλεγχο της πολιτικής αστυνομίας με τη μορφή καριεριστών επιτρόπων. Ανεξάρτητοι και ταλαντούχοι διοικητές εξολοθρεύονται. Οι άλλοι έχουν την τύχη να συνεχίσουν υπό το καθεστώς διαρκούς φόβου. Σ’ ένα τέτοιο τεχνητό οργανισμό, όπως ο στρατός, όπου η ακρίβεια των δικαιωμάτων και των καθηκόντων είναι αναπόφευκτη, κανένας δεν ξέρει πραγματικά τι είναι επιτρεπτό και τι είναι ταμπού. Οι κλέφτες και οι απατεώνες λειτουργούν πίσω από ένα πατριωτικό μέτωπο καταγγελιών. Έντιμοι άνθρωποι αποκαρδιώνονται. Ο αλκοολισμός επεκτείνεται ολοένα και περισσότερο. Το χάος κυριαρχεί στα στρατιωτικά αποθέματα.
Οι παρελάσεις που πραγματοποιούνται στην Κόκκινη Πλατεία είναι άλλο πράγμα και ο πόλεμος κάτι τελείως διαφορετικό. Ο σχεδιασμένος «στρατιωτικός περίπατος» στη Φινλανδία μετατράπηκε σε αμείλικτη λογιστική όλων των όψεων του απολυταρχικού καθεστώτος. Αποκάλυψε τη χρεοκοπία της ηγεσίας και την ανεπάρκεια του προσωπικού της ανώτατης διοίκησης που διορίστηκε χάρη στη δουλικότητά της και όχι λόγω του ταλέντου της και της γνώσης της. Εκτός των άλλων, ο πόλεμος αποκάλυψε μια απίστευτη έλλειψη αναλογίας στους διάφορους κλάδους της Σοβιετικής οικονομίας, ιδιαίτερα την άσχημη κατάσταση των μεταφορών και των διάφορων ειδών στρατιωτικών αποθεμάτων, ειδικά αναφορικά με τα τρόφιμα και το ρουχισμό. Το Κρεμλίνο έφτιαξε με κάποια επιτυχία τανκς και αεροπλάνα αλλά αμέλησε την υγιεινή, τα γάντια και τις μπότες. Ο ζωντανός άνθρωπος που στεκόταν πίσω από όλες τις μηχανές ξεχάστηκε τελείως από τη γραφειοκρατία.
Το ζήτημα της υπεράσπισής «μας» από ξένη εισβολή ή επίθεσης εναντίον μιας άλλης χώρας έχει τεράστια και σε μερικές περιπτώσεις καθοριστική σημασία για τη διάθεση του στρατού και του έθνους. Για έναν επιθετικό επαναστατικό πόλεμο, η ιδιαίτερα υψηλή πίστη στην ηγεσία και οι μεγάλες ικανότητες των στρατιωτών είναι αναγκαίες. Τίποτα από τα παραπάνω δεν αποδείχθηκε στον πόλεμο που ξεκίνησε ο Στάλιν χωρίς τεχνική και ηθική προετοιμασία.
Το τελικό αποτέλεσμα της πάλης προκαθορίζεται από το συσχετισμό των δυνάμεων. Το μισό εκατομμύριο του Κόκκινου Στρατού θα στραγγαλίσει το Φινλανδικό στρατό στο τέλος αν ο Σοβιετικός-Φινλανδικός Πόλεμος δεν οδηγήσει μέσα στις επόμενες βδομάδες σε γενικό Ευρωπαϊκό πόλεμο ή αν ο Στάλιν δεν αναγκαστεί να συμβιβαστεί, δηλαδή να υποχωρήσει φοβούμενος Βρετανική, Γαλλική, Σουηδική επέμβαση. Κατά πάσα πιθανότατα η μετατόπιση στη στρατιωτική κατάσταση θα έρθει προτού καν εμφανιστούν αυτές οι γραμμές τυπωμένες. Στην πρώτη περίπτωση το Κρεμλίνο, όπως έχει ήδη συμβεί κατά τη διάρκεια των εφήμερων επιτυχιών στην αρχή του Δεκέμβρη, θα προσπαθήσει να συμπληρώσει τη στρατιωτική επίθεση μ’ ένα εμφύλιο πόλεμο εντός της Φινλανδίας. Για να συμπεριλάβει τη Φινλανδία μέσα στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ -και αυτός είναι πια ο εμφανής σκοπός του Κρεμλίνου- είναι αναγκαίο να τη σοβιετοποιήσει, δηλαδή να πραγματοποιήσει την απαλλοτρίωση του ανώτερου στρώματος των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών. Για να επιτευχθεί μια τέτοια επανάσταση στις σχέσεις ιδιοκτησίας, ο εμφύλιος πόλεμος είναι απαραίτητος. Το Κρεμλίνο θα κάνει τα πάντα για να προσελκύσει με τη μεριά του τους Φιλανδούς βιομηχανικούς εργάτες και το κατώτερο στρώμα των αγροτών. Μόλις η ολιγαρχία της Μόσχας αναγκαστεί να παίξει με τη φωτιά του πολέμου και της επανάστασης, θα προσπαθήσει τουλάχιστον να ζεστάνει τα χέρια της. Αναμφίβολα θα έχει κάποιες επιτυχίες με αυτό τον τρόπο.
Μπορούμε όμως να πούμε κάτι με απόλυτη σιγουριά: Οποιαδήποτε μετέπειτα επιτυχία δεν θα μπορέσει να κρύψει από την παγκόσμια συνείδηση το τι έχει συμβεί μέχρι τώρα. Η Φινλανδική περιπέτεια έχει ήδη προκαλέσει μια ριζοσπαστική επανεξέταση του ειδικού βάρους του Κόκκινου Στρατού, τον οποίο έχουν εξιδανικεύσει σε απίστευτο βαθμό ορισμένοι ξένοι δημοσιογράφοι που έχουν αφοσιωθεί –υποθέτουμε ανιδιοτελώς– στο Κρεμλίνο. Όλοι οι υποστηρικτές μιας σταυροφορίας εναντίον των Σοβιέτ θα βρουν στις στρατιωτικές αποτυχίες του Κρεμλίνου ένα σοβαρό επιχείρημα. Αναμφίβολα η απρέπεια της Ιαπωνίας θα ενισχυθεί και αυτό μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες στο δρόμο προς μια Σοβιετο-Ιαπωνική συμφωνία που ουσιαστικά αποτελεί ένα από τα κύρια καθήκοντα του Κρεμλίνου. Ήδη μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αν η υπερβολή των επιθετικών ικανοτήτων του Κόκκινου Στρατού χαρακτήριζε την προηγούμενη περίοδο, τώρα ξεκινά μια περίοδος υποτίμησης της αμυντικής του δύναμης.
Είναι πιθανό να προβλέψουμε επίσης και άλλες συνέπειες του Σοβιετο-Φινλανδικού Πολέμου. Η τερατώδης συγκεντροποίηση ολόκληρης της βιομηχανίας και του εμπορίου από πάνω ως κάτω, καθορίστηκε, όπως η υποχρεωτική κολεκτιβοποίηση της γεωργίας, όχι από τις ανάγκες του σοσιαλισμού αλλά από την απληστία της γραφειοκρατίας να έχει τα πάντα χωρίς εξαίρεση στα χέρια της. Αυτή η απεχθής και με κανένα τρόπο αναγκαία βία εναντίον της οικονομίας και του ανθρώπου, που αποκαλύφθηκε ξεκάθαρα στις δίκες της Μόσχας για «σαμποτάζ», βρήκε τη σκληρή τιμωρία της στα χιόνια της Φινλανδίας. Είναι αρκετά πιθανό, επομένως, ότι υπό την επιρροή των στρατιωτικών αποτυχιών η γραφειοκρατία θα αναγκαστεί να πραγματοποιήσει οικονομική υποχώρηση. Είναι πιθανό να περιμένουμε την αποκατάσταση ενός είδους ΝΕΠ, δηλαδή ελεγχόμενη οικονομία της αγοράς πάνω σε νέο, υψηλότερο οικονομικό επίπεδο. Αν θα καταφέρει η γραφειοκρατία να σωθεί απ’ αυτά τα μέτρα είναι ένα άλλο ζήτημα.
