80 XPONIA AΠO TON B’ ΠAΓKOΣMIO ΠOΛEMO
Λέον Tρότσκι
O ΔEYTEPOΣ ΠAΓKOΣMIOΣ ΠOΛEMOΣ
[ O καταστροφικότερος πόλεμος στην ιστορία, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, τυπικά ξεκίνησε πριν 80 χρόνια, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, όταν δυνάμεις του γερμανικού στρατού εισέβαλαν στην Πολωνία, στην περιοχή του Γκντάνσκ (Nτάντσιχ στα γερμανικά). Eπί πέντε και πλέον χρόνια ο κόσμος αιματοκυλήθηκε και βυθίστηκε στην βαρβαρότητα των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης – για να ακολουθήσει ο πυρηνικός αφανισμός της Xιροσίμα και του Nαγκασάκι από τις αμερικάνικες βόμβες στο τέλος του πολέμου. Στα επεισόδια του B’ Παγκοσμίου Πολέμου μπορεί να καταταχθεί ο Σοβιετικό-Φινλανδικός πόλεμος (που ξεκίνησε με τη σοβιετική εισβολή στις 30 Nοεμβρίου 1939 και έληξε με συμφωνία ειρήνης στις 13 Mαρτίου 1940.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Τρότσκι πριν δολοφονηθεί από τον πράκτορα του Στάλιν Mερκαντέρ, στον Aύγουστο του 1940. H συνέντευξη δόθηκε στον ανταποκριτή της εφημερίδας St. Louis Post-Dispatch Τζούλιους Κλάιμαν, τον Ιανουάριο και Μάρτιο του 1940. Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε σε τρία μέρη στην Post-Dispatch στις 10, 17 και 24 Μαρτίου του 1940 και αργότερα, τον Αύγουστο στο περιοδικό της Τέταρτης Διεθνούς. Όπως συνήθιζε, ο Λέον Τρότσκι δεν έμενε ικανοποιημένος με τις απλές προφορικές απαντήσεις του στις γενικές ερωτήσεις του Κλάιμαν. Υπαγόρευε τις απαντήσεις σ’ ένα γραμματέα και πολύ προσεκτικά τις διόρθωνε, όταν ήταν αναγκαίο. Αποτελούν ένα παράδειγμα του τολμηρού τρόπου που ανέλυε την πορεία των εν εξελίξει γεγονότων.
H παρούσα μετάφραση είναι από τα αγγλικά, από το www.marxits.org/archive/trotsky. Tο δεύτερο μέρος του κειμένου είχε μεταφραστεί και δημοσιευτεί για πρώτη φορά στα ελληνικά στη Nέα Προοπτική φ. 463.]
Ερώτηση: Ποια είναι η γνώμη σας για τη γερμανο-ρωσική συμμαχία; [το Σύμφωνο Pίμπεντροπ – Mολότοφ, Σ.τ.M.]. Ο Στάλιν έπρεπε να το κάνει; Αν ναι, τι θα μπορούσε να κάνει νωρίτερα για να το αποφύγει; Η Ρωσία, κατά την είσοδο στα κράτη της Βαλτικής και στη Φινλανδία, ισχυρίστηκε ότι ήταν υποχρεωμένη να το κάνει για να υπερασπιστεί σωστά τον εαυτό της από την επιθετικότητα. Πιστεύετε ότι υπήρξε πιθανότητα ναζιστικής επιθετικότητας; Πιστεύετε ότι υπήρξε πιθανότητα επίθεσης από τις καπιταλιστικές δημοκρατίες;
Tρότσκι: Η εξωτερική πολιτική αποτελεί επέκταση και ανάπτυξη της εσωτερικής πολιτικής. Προκειμένου να κατανοηθεί σωστά η εξωτερική πολιτική του Κρεμλίνου, είναι πάντοτε απαραίτητο να ληφθούν υπόψη δύο παράγοντες: αφενός, η θέση της ΕΣΣΔ στην καπιταλιστική περικύκλωση και, αφετέρου, η θέση της κυβερνώσας γραφειοκρατίας εντός της σοβιετικής κοινωνίας. Η γραφειοκρατία υπερασπίζεται την ΕΣΣΔ. Αλλά πάνω απ’ όλα υπερασπίζεται τον εαυτό της μέσα στην ΕΣΣΔ. Η εσωτερική θέση της γραφειοκρατίας είναι ασύγκριτα πιο ευάλωτη από τη διεθνή θέση της ΕΣΣΔ. Η γραφειοκρατία είναι ανελέητη εναντίον των αφοπλισμένων αντιπάλων της στο εσωτερικό της χώρας. Αλλά είναι εξαιρετικά επιφυλακτική και μερικές φορές ακόμη και δειλή μπροστά στους καλά οπλισμένους εξωτερικούς εχθρούς. Εάν το Κρεμλίνο απολάμβανε την υποστήριξη των λαϊκών μαζών και είχε εμπιστοσύνη στην αντοχή του Κόκκινου Στρατού, θα μπορούσε να έχει μια πιο ανεξάρτητη θέση σε σχέση με τα δύο ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η απομόνωση της ολοκληρωτικής γραφειοκρατίας στη χώρα της την έριξε την αγκαλιά του πλησιέστερου, του πιο επιθετικού και ως εκ τούτου του πιο επικίνδυνου ιμπεριαλισμού.
Ήδη το 1934 ο Χίτλερ είπε στον Rauschning: «Μπορώ να συνάψω μια συμφωνία με τη Σοβιετική Ρωσία όποτε το επιθυμώ». Είχε κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις γι’ αυτό, από το ίδιο το Κρεμλίνο. Ο πρώην επικεφαλής της GPU στο εξωτερικό στρατηγός Krivitsky, αποκάλυψε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες των σχέσεων μεταξύ Μόσχας και Βερολίνου. Όμως, για τον ευαίσθητο αναγνώστη του σοβιετικού Τύπου, τα πραγματικά σχέδια του Κρεμλίνου δεν ήταν μυστικά από το 1933. Πάνω από όλα ο Στάλιν φοβόταν έναν μεγάλο πόλεμο. Για να το αποφύγει, έγινε αναντικατάστατος αρωγός του Χίτλερ.
Ωστόσο, θα ήταν λανθασμένο να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η πενταετής εκστρατεία της Μόσχας υπέρ ενός “ενιαίου μετώπου των δημοκρατιών” και της “συλλογικής ασφάλειας” (1935-39) ήταν μια καθαρή απάτη όπως παρουσιάζεται τώρα από τον ίδιο Krivitsky που είδε από τους στρατώνες της GPU μόνο μία πλευρά της πολιτικής της Μόσχας, δεν την αντιλαμβάνεται στο σύνολό της. Ενώ ο Χίτλερ απέρριψε το προτεταμένο χέρι, ο Στάλιν αναγκάστηκε να προετοιμάσει σοβαρά την άλλη εναλλακτική λύση, δηλαδή μια συμμαχία με τις ιμπεριαλιστικές δημοκρατίες. Η Κομιντέρν φυσικά δεν κατάλαβε τι παιζόταν· απλώς έκανε «δημοκρατικό» θόρυβο , εκτελώντας εντολές.
Από την άλλη πλευρά, ο Χίτλερ δεν μπορούσε να στραφεί προς τη Μόσχα, ενώ χρειαζόταν την φιλική ουδετερότητα της Αγγλίας. Το φάντασμα του Mπολσεβικισμού ήταν απαραίτητο, πρωτίστως, για να εμποδίσει τους Βρετανούς Συντηρητικούς να κοιτάξουν με καχυποψία τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Ο Μπάλντουϊν και ο Τσάμπερλεν πήγαν ακόμα πιο πέρα. Bοήθησαν άμεσα τον Χίτλερ στη διαμόρφωση της Μεγάλης Γερμανίας ως ισχυρής βάσης στην Κεντρική Ευρώπη για την παγκόσμια επιθετικότητα.
Η στροφή του Χίτλερ προς τη Μόσχα στα μέσα του προηγούμενου έτους είχε ουσιαστική βάση. Από τη Μεγάλη Βρετανία ο Χίτλερ είχε πάρει όλα όσα ήταν δυνατόν. Δεν μπορούσε κανείς να περιμένει από τον Chamberlain να χορηγήσει στον Χίτλερ την Αίγυπτο και την Ινδία εκτός από την Τσεχοσλοβακία. Η περαιτέρω επέκταση του γερμανικού ιμπεριαλισμού θα μπορούσε να στρέφεται μόνο κατά της Μεγάλης Βρετανίας. Tο Πολωνικό ζήτημα έγινε σημείο καμπής. Η Ιταλία προσεκτικά έκανε πίσω. Ο κόμης Tσιάνο εξήγησε τον Δεκέμβριο του 1939 ότι η Ιταλο-Γερμανική στρατιωτική συμμαχία, που υπογράφηκε δέκα μήνες πριν, απέκλειε την είσοδο των απολυταρχικών συμμάχων σε πόλεμο μέσα στα επόμενα τρία χρόνια. Ωστόσο, η Γερμανία, υπό την πίεση των δικών της εξοπλισμών, δεν μπορούσε να περιμένει. Ο Χίτλερ διαβεβαίωσε τον Άγγλο-Σάξονα εξάδελφο ότι η προσάρτηση της Πολωνίας ήταν στο δρόμο προς ανατολάς και μόνον προς ανατολάς. Αλλά οι συντηρητικοί του αντίπαλοι κουράστηκαν να εξαπατώνται. Ο πόλεμος έγινε αναπόφευκτος. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Χίτλερ δεν είχε άλλη επιλογή: έπαιξε το τελευταίο του ατού, μια συμμαχία με τη Μόσχα. Ο Στάλιν πέτυχε τελικά τη χειραψία που είχε ονειρευτεί για έξι χρόνια.
Oι συχνές αναφορές στον δημοκρατικό Τύπο ότι ο Στάλιν σκόπιμα προσπάθησε να προκαλέσει έναν παγκόσμιο πόλεμο με τη συμμαχία του με τον Χίτλερ, πρέπει να θεωρηθούν παράλογες. Η σοβιετική γραφειοκρατία φοβάται έναν παγκόσμιο πόλεμο περισσότερο από οποιαδήποτε κυρίαρχη τάξη στον κόσμο: δεν έχει πολλά να κερδίσει, αλλά να τα χάσει όλα. Αν πόνταρε στην παγκόσμια επανάσταση; Αλλά, ακόμα κι αν η συντηρητική ολιγαρχία του Κρεμλίνου αγωνιζόταν για την επανάσταση, γνωρίζει πολύ καλά ότι ο πόλεμος δεν ξεκινάει με επανάσταση, αλλά τελειώνει με αυτή, και ότι η ίδια η γραφειοκρατία της Μόσχας θα πεταχτεί στην άβυσσο πριν έρθει η επανάσταση τις καπιταλιστικές χώρες.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Μόσχας του παρελθόντος έτους, οι εκπρόσωποι της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας διαδραμάτισαν έναν μάλλον θλιβερό ρόλο. «Βλέπετε αυτούς τους κυρίους;» οι Γερμανοί πράκτορες ρωτούσαν τους ηγέτες του Κρεμλίνου. «Εάν μοιράσουμε την Πολωνία μαζί, δεν θα κινήσουν το μικρό τους δακτυλάκι». Όταν υπέγραφε τη συμφωνία ο Στάλιν, με το περιορισμένο πολιτικό του κριτήριο, θα μπορούσε να αναμένει ότι δεν θα επακολουθήσει ένας μεγάλος πόλεμος. Σε κάθε περίπτωση, εξαγόραζε τη δυνατότητα να αποφύγει για την “επόμενη περίοδο” την αναγκαιότητα συμμετοχής σε έναν πόλεμο. Και κανείς δεν ξέρει τι θα θεωρούσε ως “επόμενη περίοδο”.
Οι εισβολές στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της συμμαχίας με τη Γερμανία. Θα ήταν μάλλον παιδαριώδες να πιστεύουμε ότι η συνεργασία του Στάλιν και του Χίτλερ βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη· αυτοί οι κύριοι κατανοούν ο ένας τον άλλον πάρα πολύ καλά. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Μόσχας το περασμένο καλοκαίρι, ο γερμανικός κίνδυνος μπορούσε και έπρεπε να εμφανιστεί όχι μόνο ως πολύ πραγματικός, αλλά και ως αρκετά άμεσος. Όχι χωρίς την επιρροή του Ρίμπεντροπ, όπως ειπώθηκε, το Κρεμλίνο υπέθεσε ότι η Αγγλία και η Γαλλία δεν θα κινηθούν ενάντια στο τετελεσμένο γεγονός της υποδούλωσης της Πολωνίας και ότι κατά συνέπεια ο Χίτλερ θα μπορούσε να κερδίσει μία ελευθερία κινήσεων για περαιτέρω επέκταση προς ανατολάς. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η συμμαχία με τη Γερμανία ολοκληρώθηκε με υλικές εγγυήσεις που έλαβε η Ρωσία έναντι του συμμάχου της. Πολύ πιθανό, η πρωτοβουλία ακόμη και σε αυτή τη σφαίρα να ανήκε στον δυναμικό εταίρο, δηλαδή στον Χίτλερ, ο οποίος πρότεινε στον επιφυλακτικό και καιροσκόπο Στάλιν να λάβει εγγυήσεις με τη δύναμη των όπλων.
Φυσικά, η κατοχή της ανατολικής Πολωνίας και η δημιουργία στρατιωτικών βάσεων στη Βαλτική δεν δημιούργησαν απόλυτα εμπόδια για τη γερμανική επίθεση: η εμπειρία του τελευταίου πολέμου (1914-18) μαρτυρεί επαρκώς γι’ αυτό. Ωστόσο, η μετατόπιση των συνόρων προς τα δυτικά και ο έλεγχος της ανατολικής ακτής της Βαλτικής αποτελούν αναμφισβήτητα στρατηγικά πλεονεκτήματα. Έτσι, σε συμμαχία με τον Χίτλερ, και με πρωτοβουλία του Χίτλερ, ο Στάλιν αποφάσισε να λάβει «εγγυήσεις» εναντίον του Χίτλερ.
Όχι λιγότερο σημαντικές ήταν οι εκτιμήσεις της εσωτερικής πολιτικής. Μετά από πέντε χρόνια αδιάλειπτης αγκιτάτσιας ενάντια στον φασισμό, μετά την εξάλειψη της παλιάς φρουράς των Mπολσεβίκων και του γενικού επιτελείου για την υποτιθέμενη συμμαχία τους με τους Ναζί, η απροσδόκητη συμμαχία με τον Χίτλερ ήταν εξαιρετικά μη δημοφιλής στη χώρα. Ήταν απαραίτητο να το δικαιολογήσουν με άμεσες και λαμπρές επιτυχίες. Η προσάρτηση της δυτικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας και η ειρηνική κατάκτηση στρατηγικών θέσεων στις Bαλτικές χώρες σχεδιάστηκαν για να αποδείξουν στον πληθυσμό τη σοφία της εξωτερικής πολιτικής του «πατέρα των εθνών». Η Φινλανδία αναστάτωσε κάπως αυτά τα σχέδια.
Στο επόμενο φύλλο το β’ μέρος
Mετάφραση Θ.K.
