του Π. Παντελέοντος

Το τελευταίο διάστημα πληθαίνουν τα ρεπορτάζ και οι δημοσιεύσεις για το καθεστώς των εργολάβων στο ντελίβερι. Αν και έχουν αρχίσει να εκδηλώνονται αντιδράσεις εναντίον τους, οι εργολάβοι – αποκαλούμενοι και «στολάρχες» – εξαπλώνονται ραγδαία στον χώρο των διανομών.

Βέβαια, η χρήση εργολαβιών στην gig economy δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο, όπως έχουμε αναδείξει και σε προηγούμενο άρθρο⁸ (https://www.neaprooptiki.gr/i-fysi-ton-platformon-dianomis/). Ωστόσο, σε μεγάλο μέρος της σχετικής αρθρογραφίας απουσιάζει ένα βασικό στοιχείο: το ποιος και το γιατί προωθεί τις εργολαβίες.

Οι εργολάβοι δεν εμφανίζονται από το πουθενά. Τα λεγόμενα ID – δηλαδή οι «θέσεις εργασίας» που διαχειρίζονται – δεν πέφτουν από τον ουρανό. Είναι οι ίδιες οι πλατφόρμες διανομής, όπως η Wolt, η efood και η BOX, που τους προωθούν και συνεργάζονται μαζί τους.

Γιατί οι πλατφόρμες ευνοούν τους εργολάβους

Οι πλατφόρμες ευνοούν τις εργολαβίες γιατί μέσω αυτών:

• παρακάμπτουν τους περιορισμούς της freelancing συνεργασίας, όπως η ελευθερία απόρριψης παραγγελίας και η σχετική αυτονομία στο ωράριο,
• εξασφαλίζουν πειθαρχημένους εργαζόμενους, τους οποίους ο εργολάβος ελέγχει, πιέζει και επιβλέπει άμεσα,
• μειώνουν έμμεσα το κόστος εργασίας, καθώς ο εργολάβος συμπιέζει τις απολαβές για να αποκομίσει κέρδος,
• διατηρούν τον ρόλο του «ουδέτερου μεσολαβητή», αποφεύγοντας την άμεση εργοδοτική ευθύνη,
• κατακερματίζουν την εργατική δύναμη, δυσκολεύοντας την οργάνωση και την υπογραφή συλλογικών συμβάσεων.

Πρωταρχικός σκοπός δεν είναι τόσο η σύμπτυξη των αμοιβών όσο ο έλεγχος πάνω στους εργαζόμενους που δεν μπορεί να ασκήσει άμεσα η πλατφόρμα

Δεν είναι τυχαίο ότι η εκπροσώπηση των εργολαβικών εργαζομένων στα υπάρχοντα σωματεία είναι συχνά νομικά και πρακτικά σχεδόν αδύνατη.

Νόμιμη ύπαρξη – παράνομη λειτουργία

Η ύπαρξη εργολάβων ως τέτοια δεν είναι παράνομη σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο (νόμος Χατζηδάκη 4808/2021). Όμως ο τρόπος λειτουργίας τους, εφόσον επιδιώκουν την αποκόμιση κέρδους, είναι στην πράξη ο ορισμός της παρανομίας.

Σήμερα διακρίνονται δύο βασικοί τύποι εργολάβων:

Α) Εργολάβοι με “freelancers”

Χρησιμοποιούν διανομείς που εμφανίζονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες και παρακρατούν ποσοστό από τις παραγγελίες (συνήθως 10%–30%). Στις περισσότερες περιπτώσεις:

• δεν αποδίδεται αποζημίωση χρήσης δικύκλου,
• ασκούνται πρακτικές εξαρτημένης εργασίας (έλεγχος, ποινές, επιτήρηση),
• ενώ τυπικά γίνεται λόγος για «ανεξάρτητη συνεργασία».

Β) Εργολάβοι με μισθωτούς «με το κομμάτι»

Προσλαμβάνουν εργαζόμενους ως μισθωτούς, πληρωμένους ανά παραγγελία, παρακρατώντας και εδώ ποσοστό από τις συνολικές αμοιβές. Συχνά:

• οι συμβάσεις είναι προφορικές,
• οι εργαζόμενοι είναι ανασφάλιστοι ή με λιγότερα ένσημα,
• δεν καταβάλλονται νόμιμες προσαυξήσεις, δώρα και άδειες,
• δεν πληρώνεται η χρήση δικύκλου και τα καύσιμα,
• παραβιάζονται βασικά εργασιακά δικαιώματα.

Υπάρχει επίσης ένα τρίτο, ακόμη πιο επισφαλές υποείδος: freelancer διανομείς που

«νοικιάζουν» το ID τους σε τρίτους, δημιουργώντας ένα γκρίζο – και δυνητικά ποινικά κολάσιμο – καθεστώς.

Ποιος πρέπει να ελέγξει – και γιατί δεν το κάνει

Οι παραπάνω παραβάσεις αφορούν ξεκάθαρα:

• το ΣΕΠΕ (εργασιακές σχέσεις),
• τον ΕΦΚΑ (ασφάλιση),
• την ΑΑΔΕ (φορολογία).

Οι καταγγελίες των σωματείων οφείλουν να απευθύνονται ταυτόχρονα και στις τρεις υπηρεσίες, ενώ αυτές θα έπρεπε να συντονίζουν τους ελέγχους τους για κοινά και ουσιαστικά αποτελέσματα.

Όχι όμως ελέγχους «για τα μάτια του κόσμου». Όχι ελέγχους σε άσχετα σημεία των πόλεων.

Όχι την προκλητική δικαιολογία ότι «δεν βγαίνουν έλεγχοι» σε επαρχιακές πόλεις επειδή όσοι εργάζονται μαύρα είναι αστυνομικοί ή στρατιωτικοί.

Επιπλέον, όπως καταγγέλλει το ΣΒΕΔΙ, πολλοί εργολάβοι αλλάζουν ΑΦΜ περίπου κάθε οκτώ μήνες, συνεχίζοντας απρόσκοπτα τη δραστηριότητά τους. Αυτό θα έπρεπε να σημάνει συναγερμό για τη ΣΔΟΕ και την Εισαγγελία, καθώς μιλάμε για ενδείξεις οργανωμένης και παραβατικότητας, που προσεγγίζει τη σύσταση εγκληματικής οργάνωσης.

Είναι αναγκαίο οι παραπάνω υπηρεσίες να ζητήσουν από τις πλατφόρμες το σύνολο των ID που διαχειρίζονται οι εργολάβοι, προκειμένου να τα διασταυρώσουν με την ΕΡΓΑΝΗ και τα ασφαλιστικά μητρώα. Παράλληλα, τα σωματεία πρέπει να έχουν θεσμική πρόσβαση στα πορίσματα των ελέγχων και στη συνολική εικόνα της απασχόλησης, χωρίς απόκρυψη στοιχείων πίσω από το πρόσχημα της «προστασίας δεδομένων».

Στόχος των καταγγελιών δεν είναι η τιμωρία των εργαζομένων. Τα σωματεία θέτουν ως αίτημα την άμεση πρόσληψη των εργολαβικών εργαζομένων απευθείας από τις πλατφόρμες, όπως είχε γίνει με τους μισθωτούς που πέρασαν από την εργολαβική Manpower στην ίδια την efood.

Η αλληλέγγυα ευθύνη: όταν ο νόμος ακυρώνεται για χάρη των «από πάνω»

Ένα από τα βασικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της εργολαβικής αυθαιρεσίας ήταν η αλληλέγγυα και εις ολόκληρον ευθύνη αναθέτοντος και εργολάβου. Πρόκειται για τη νομική πρόβλεψη που ορίζει ότι ο κύριος του έργου – στην προκειμένη περίπτωση οι πλατφόρμες – ευθύνεται μαζί με τον εργολάβο για παραβάσεις της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας.

Τυπικά, η αλληλέγγυα ευθύνη προβλεπόταν στο άρθρο 9 του Ν. 4554/2018. Στην πράξη όμως οι έλεγχοι σπάνια φτάνουν στον αναθέτοντα. Οι υπηρεσίες περιορίζονται στον άμεσο εργολάβο και οι πλατφόρμες εμφανίζονται ως «απλοί διαμεσολαβητές», παρά το γεγονός ότι:

• ελέγχουν τον όγκο των παραγγελιών,
• διαχειρίζονται τα ID,
• καθορίζουν αμοιβές και όρους συνεργασίας,
• επιβάλλουν λειτουργικούς κανόνες.

Η ακύρωση της αλληλέγγυας ευθύνης αποτέλεσε μία από τις πρώτες παρεμβάσεις της κυβέρνησης Μητσοτάκη στον χώρο των εργασιακών σχέσεων. Η επιλογή αυτή δεν ήρθε σε πολιτικό κενό. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ήδη από τη θητεία του ως υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης (2013–2015), είχε προωθήσει συστηματικά το μοντέλο της αντικατάστασης άμεσα απασχολούμενων εργαζομένων από εργολάβους. Εμβληματικό παράδειγμα αποτέλεσαν οι καθαρίστριες του Υπουργείου Οικονομικών, που απομακρύνθηκαν μαζικά και αντικαταστάθηκαν από εργολαβικές εταιρείες «παροχής υπηρεσιών», με χειρότερους όρους εργασίας, χαμηλότερους μισθούς και αδιαφάνεια ως προς τον πραγματικό εργοδότη.

Το ίδιο μοντέλο επανέρχεται σήμερα, πιο εξελιγμένο και πιο επιθετικό, στις ψηφιακές πλατφόρμες. Οι εργολαβικές σχέσεις, επομένως, δεν είναι στρατηγική επιλογή μόνο των πλατφορμών, αλλά και του ίδιου του κράτους. Η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη και με τους δύο.

Οι πυραμίδες υπεργολαβίας: πώς χάνεται σκόπιμα η ευθύνη

Στις πλατφόρμες διανομής δεν μιλάμε πλέον απλώς για εργολάβους, αλλά για ολόκληρες πυραμίδες υπεργολαβίας:

Πλατφόρμα → «μεγάλος» συνεργάτης → μικρός εργολάβος → υπεργολάβος → διανομέας

Σε αυτό το σχήμα κανείς δεν εμφανίζεται ως εργοδότης, όλοι μεταφέρουν την ευθύνη στον επόμενο κρίκο και ο διανομέας βρίσκεται στο απόλυτο κενό προστασίας. Η επαναφορά της αλληλέγγυας ευθύνης στην πράξη – και όχι μόνο στα χαρτιά – είναι απολύτως αναγκαία:

• για να σπάσουν οι πυραμίδες υπεργολαβίας,
• για να υποχρεωθούν οι πλατφόρμες να ελέγχουν πραγματικά με ποιους συνεργάζονται,
• για να σταματήσει το φαινόμενο των εταιρειών-φαντασμάτων,
• για να αποκτήσουν οι εργαζόμενοι πραγματική δυνατότητα δικαίωσης.

Σε αυτή τη λογική εντάσσεται και η απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Βόλου, ύστερα από προσφυγή τριών εργολαβικών εργαζομένων υπό την αιγίδα του ΣΩΔΙΤΑΒ, με την οποία κρίθηκε ότι ο πραγματικός εργοδότης ήταν η πλατφόρμα της Wolt. Η απόφαση αυτή αποτυπώνει τη σύγκρουση ανάμεσα στην πολιτική επιλογή κατάργησης της αλληλέγγυας ευθύνης και την πραγματικότητα των σχέσεων εργασίας στις πλατφόρμες.

Λάθος απόδοση ευθύνης: από τις πλατφόρμες στους «αόρατους εργαζόμενους»

Τα περισσότερα δημοσιεύματα για τις εργολαβίες στο delivery εστιάζουν στους λεγόμενους

«αόρατους εργαζόμενους». Το ζήτημα παρουσιάζεται ως πρόβλημα δημόσιας ασφάλειας και όχι ως ζήτημα εργασιακής εκμετάλλευσης.

Η αφήγηση αυτή δεν είναι ουδέτερη. Έχει περάσει μέσα από ρατσιστικά κανάλια επικοινωνίας και έχει φιλτραριστεί έτσι ώστε η ευθύνη να μετατοπίζεται όχι στις πλατφόρμες ή στους εργολάβους, αλλά στους ίδιους τους εργαζόμενους.

Καθώς η πλειονότητα των εργολαβικών διανομέων είναι αλλοδαποί και σε μεγάλο βαθμό πακιστανικής καταγωγής, η συζήτηση μετατρέπεται από εργασιακή σε εθνοτική. Παρουσιάζονται περίπου ως «κερδισμένοι», επειδή δήθεν δεν πληρώνουν ΕΦΚΑ ή εφορία.

Η εικόνα αυτή είναι ψευδής και επικίνδυνα αποπροσανατολιστική. Η μαύρη εργασία δεν αποτελεί πρώτη επιλογή των μεταναστών. Αντιθέτως, χρειάζονται ένσημα για την ανανέωση της άδειας παραμονής. Η ανασφάλιστη εργασία τους βλάπτει και οικονομικά και νομικά. Δεν την επιλέγουν· εκβιάζονται να τη δεχτούν, ακόμη και με απέλαση.

Η εμμονή στους «αόρατους εργαζόμενους» αποκρύπτει τον πραγματικά αόρατο: τον εργοδότη.

Οι εργολάβοι ως απεργοσπαστικός μηχανισμός

Στην απεργία των διανομέων στις αρχές Νοεμβρίου στη Θεσσαλονίκη, αποκαλύφθηκε ο πραγματικός ρόλος των εργολάβων. Σύμφωνα με καταγγελίες, εργολαβικοί διανομείς μεταφέρθηκαν από άλλες πόλεις για να εργαστούν την ημέρα της απεργίας, με στόχο το σπάσιμό της.

Η πρακτική αυτή συνιστά οργανωμένη απεργοσπασία. Το δικαίωμα στην απεργία προστατεύεται συνταγματικά και η αντικατάσταση απεργών εργαζομένων απαγορεύεται, ακόμη και μέσω εργολάβων.

Η μετακίνηση εργαζομένων γεννά επιπλέον σοβαρά ερωτήματα για παραβάσεις της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας. Η απεργία στη Θεσσαλονίκη δείχνει ότι οι εργολάβοι αποτελούν κρίσιμο εργαλείο υπονόμευσης συλλογικών αγώνων και διατήρησης της επισφάλειας.

Η στάση των σωματείων: ανάμεσα στη σύγκρουση και τον συμβιβασμό

Το συνδικαλιστικό τοπίο δεν είναι ομοιογενές. Υπάρχουν σωματεία που δίνουν πραγματικές μάχες ενάντια στις εργολαβίες. Υπάρχουν όμως και σωματεία ή παρατάξεις που τις νομιμοποιούν άμεσα ή έμμεσα, ακόμη και μέσω συμφωνιών που αναγνωρίζουν την ύπαρξή τους.

Συμπέρασμα

Οι εργολαβίες δεν είναι παρεκτροπή. Είναι στρατηγική των πλατφορμών. Απέναντι σε αυτή τη στρατηγική, μόνο ο κοινός αγώνας, χωρίς αποκλεισμούς και χωρίς νομιμοποίηση της εργολαβίας, μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Δεν είναι απλώς επιλογή αρχών· είναι η μόνη ρεαλιστική προοπτική για την επιβίωση των εργαζομένων, των εργασιακών δικαιωμάτων και ολόκληρου του κλάδου.