Διεθνισμός

του Κριστιάν Ρακόφσκι

Πηγή: «Rabotnitchko Delo» (Η Υπόθεση της Εργατικής Τάξης, Βουλγαρία), 2η χρονιά, αρ. 6, Ιούνιος 1904. Μετάφραση από το MIA, με ενδιάμεσους τίτλους.

«Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!»

Θα ήταν σφάλμα να πιστεύει κανείς ότι ο διεθνισμός αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της εργατικής τάξης. Κάθε ιστορική τάξη, στο βαθμό που το επέβαλλαν τα συμφέροντα της κυριαρχίας της, απευθύνθηκε στην αλληλεγγύη συγγενών τάξεων σε άλλες χώρες. Παραδείγματα αυτής της διεθνικής ταξικής αλληλεγγύης αφθονούν, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Ωστόσο, όπως θα δούμε, η διεθνής αλληλεγγύη της εργατικής τάξης –ή, αλλιώς, η προλεταριακή διεθνής συνεργασία– υπερβαίνει κατά πολύ όλες τις άλλες μορφές ταξικής συνεργασίας, τόσο ως προς την πληρότητα όσο και ως προς το ιστορικό της βάθος. Θα το κατανοήσουμε καλύτερα αν εξετάσουμε, για παράδειγμα, τον διεθνισμό της αστικής τάξης και τον συγκρίνουμε με εκείνον των εργατών.

Ι. Ο Διεθνισμός της Αστικής Τάξης

Κατ’ αρχάς, η αλληλεγγύη της αστικής τάξης είναι αντιδραστική τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τους σκοπούς της, σε αντίθεση με τον επαναστατικό χαρακτήρα της εργατικής αλληλεγγύης. Για να είμαι σαφής: όταν μιλώ για τον αντιδραστικό χαρακτήρα του αστικού διεθνισμού, δεν αναφέρομαι μόνο στις γνωστές διεθνείς αστυνομικές συμφωνίες –όπως αυτές που στρέφονταν κατά των αναρχικών–, αλλά και στις πολλαπλές συνθήκες, συμβάσεις και διεθνή συνέδρια που, παρότι φέρουν έναν ειρηνευτικό ή προοδευτικό μανδύα, αποκαλύπτουν, όταν εξεταστούν προσεκτικά, έναν συντηρητικό πυρήνα.

Κι αυτό γιατί η δημιουργική και οργανωτική δραστηριότητα της αστικής τάξης δεν μπορεί να υπερβεί ορισμένα όρια – όρια που καθορίζονται από τα ταξικά της συμφέροντα. Αφού η ύπαρξη και η διατήρηση της ατομικής ιδιοκτησίας συνιστούν τη βάση και τον τελικό σκοπό της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, όλα όσα κάνει η αστική τάξη αποσκοπούν στην προάσπιση του ίδιου στόχου.

Από εδώ προκύπτει λογικά ότι ο εθνικισμός της αστικής τάξης υπερέχει του διεθνισμού της· ο τελευταίος έχει αξία μόνο στον βαθμό που ευθυγραμμίζεται με την εθνική της πολιτική, η οποία απορροφά το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς της. Πράγματι, τι άλλο είναι το σύγχρονο εθνικό κράτος από μια πιο ευρεία, πιο γενικευμένη μορφή ατομικής ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής; Το σύνολο των αστικών πολιτικών και αστικών προνομίων σε μια χώρα είναι ιστορικά δεμένο με έναν συγκεκριμένο εδαφικό χώρο. Ο έλεγχος αυτού του εδάφους αποτελεί την πιο σταθερή εγγύηση της οικονομικής και πολιτικής ηγεμονίας της αστικής τάξης επί της εργατικής. Αν το έδαφος αυτό περάσει στα χέρια ενός ισχυρότερου κράτους, τότε μέρος των προνομίων της ντόπιας αστικής τάξης μεταβιβάζεται στην αστική τάξη του κυρίαρχου κράτους.

Έτσι, όπως ακριβώς οι ατομικοί ανταγωνιστές μέσα σε ένα κράτος συγκρούονται για την υπεροχή, το ίδιο συμβαίνει με τις αστικές τάξεις διαφορετικών κρατών που, οργανωμένες εθνικά μέσα από μια μακρά ιστορική πορεία, ανταγωνίζονται για εθνική κυριαρχία. Οι διεθνείς σχέσεις της αστικής τάξης διέπονται από τον ίδιο νόμο του ανταγωνισμού που ρυθμίζει τις εσωτερικές ταξικές της σχέσεις. Και όπως ο εσωτερικός ανταγωνισμός δεν εμποδίζει, σε πολλές περιπτώσεις, τη συνένωση των κεφαλαιοκρατών υπό κοινά προσχήματα, το ίδιο συμβαίνει και με τη διεθνή σύμπραξη των αστικών τάξεων, η οποία συνυπάρχει με τις διεθνείς τους αντιπαραθέσεις.

Αυτή η αστική διεθνής συνεργασία εκφράζεται μέσω συνθηκών, συνεδρίων και άλλων συμφωνιών. Όμως το βασικό σημείο, που δεν πρέπει ποτέ να λησμονούμε, είναι πως αυτή η συνεργασία σταματά εκεί όπου ξεκινά το ιδιαίτερο εθνικό συμφέρον – το οποίο, με τη σειρά του, παραμερίζεται μπροστά στο ατομικό συμφέρον του κάθε κεφαλαιοκράτη. Η ύπαρξη της ατομικής ιδιοκτησίας εμποδίζει τη σύντηξη των συμφερόντων των κεφαλαιοκρατών σε ένα ενιαίο κοινό συμφέρον.

Ο Διεθνισμός της Εργατικής Τάξης και ο Σοσιαλισμός

Ο χαρακτήρας του διεθνισμού των εργατών είναι ριζικά διαφορετικός. Φέρει ασφαλώς και αυτός ταξικό χαρακτήρα. Τα συμφέροντα των εργατών τούς ωθούν να οργανωθούν σε διεθνείς δομές. Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται η άμεση ανάγκη να εμποδιστεί η αστική τάξη να χρησιμοποιεί εργάτες μιας χώρας ενάντια σε εκείνους μιας άλλης. Είναι γνωστό σε ποιον βαθμό οι καπιταλιστές ενός κράτους προσλαμβάνουν εργάτες από το εξωτερικό όταν η εργατική δύναμη είναι φθηνότερη εκεί.

Όμως πέρα από αυτή την άμεση και απτή αιτία πίσω από τα περίφημα λόγια «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!», ο διεθνισμός της εργατικής τάξης αποκτά ιστορικά πολύ βαθύτερο νόημα με την εμφάνιση του σοσιαλιστικού κινήματος. Οι εργάτες συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο ότι η απελευθέρωση της εργατικής τάξης από την καπιταλιστική εκμετάλλευση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη νίκη του σοσιαλισμού· δηλαδή με την κοινωνική ιδιοποίηση της γης και των μέσων παραγωγής.

Όπως τα ατομικά κτήματα θα πάψουν να ανήκουν σε ιδιώτες και θα περάσουν στην ιδιοκτησία ολόκληρης της κοινωνίας, έτσι και τα μεγάλα εδάφη θα πάψουν να ανήκουν σε ξεχωριστούς λαούς και θα γίνουν κοινή περιουσία μιας ανθρωπότητας οργανωμένης πάνω σε σοσιαλιστικές βάσεις. Για ένα διάστημα, αυτά τα εδάφη –ώσπου οι λαοί να έρθουν πιο κοντά και να συγχωνευθούν– θα διατηρήσουν τις παλιές τους ονομασίες· όμως αυτές θα έχουν πια μόνο γεωγραφική ή διοικητική σημασία. Ολόκληρες ήπειροι θα διαιρούνται σε γεωγραφικές ή εθνοτικές περιοχές χωρίς καμία σύνδεση με κάποια μορφή ιδιοκτησίας – όπως ακριβώς ένα κράτος σήμερα διαιρείται σε επαρχίες ή διαμερίσματα που δεν ανήκουν στους τοπικούς κατοίκους αλλά σε ολόκληρο τον λαό.

Ο διεθνισμός, συνεπώς, αποτελεί τόσο φυσική όσο και αναγκαία συνέπεια του αγώνα του σοσιαλιστικού κόμματος για τη ριζική μεταμόρφωση της κοινωνίας.

Αυτό γίνεται ακόμη πιο ξεκάθαρο αν αναλογιστούμε ένα άλλο χαρακτηριστικό του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Να μιλάμε για σοσιαλιστική κοινωνία σημαίνει να μιλάμε για μια κοινωνία στην οποία η παραγωγή είναι αυστηρά οργανωμένη. Ένα από τα βασικά επιχειρήματα ενάντια στην καπιταλιστική παραγωγή είναι ότι, λόγω του ατομικού της χαρακτήρα και του νόμου του ανταγωνισμού, δημιουργεί μια οικονομικά αναρχική κοινωνία. Δεν υπάρχει σχέδιο, δεν υπάρχει κοινός συντονισμός. Από εδώ προέρχονται οι εμπορικές και βιομηχανικές κρίσεις –μάστιγες της καπιταλιστικής παραγωγής– που εμφανίζονται με τη μορφή τεράστιων στρατών πεινασμένων ανέργων και της συνολικής διακοπής της παραγωγής. Έτσι, η καπιταλιστική κοινωνία αποδεικνύει την ίδια της την ανεπάρκεια, αφού μετατρέπει την παραγωγική εργασία των εργατών σε ευπαθές εμπόρευμα.

Αντίθετα, μια σοσιαλιστική κοινωνία –στην οποία η παραγωγή δεν θα βρίσκεται πια στα χέρια ανταγωνιστών αλλά υπό τη διεύθυνση συνεταιρισμένων παραγωγών– θα είναι μια πλήρως οργανωμένη κοινωνία, στηριγμένη στον σχεδιασμό. Ωστόσο, η παραγωγή μπορεί να οργανωθεί μόνο σε διεθνή βάση. Ήδη σήμερα –και στο μέλλον ακόμη περισσότερο– όλα τα κράτη είναι οικονομικά αλληλεξαρτώμενα. Κανένα κράτος δεν παράγει μόνο για τον εαυτό του: εξάγει και εισάγει, δηλαδή λαμβάνει πρώτες ύλες και βιομηχανικά προϊόντα από άλλες χώρες. Έτσι, η μετάβαση ενός κράτους από την ιδιωτική στην σοσιαλιστική παραγωγή θα παραμείνει ελλιπής όσο δεν γίνεται το ίδιο και στις υπόλοιπες χώρες.

Μία Ανθρώπινη Οικογένεια

Από όσα ειπώθηκαν, ελπίζω πως ο αναγνώστης έχει κατανοήσει τη μέγιστη σημασία του διεθνισμού για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος – και ακόμη περισσότερο για την τελική του νίκη. Παράλληλα, καθίσταται σαφής η διαφορά ανάμεσα στον διεθνισμό των εργατών και εκείνον της αστικής τάξης. Ο τελευταίος έπαιξε μονάχα δευτερεύοντα, παρεμπίπτοντα ρόλο στην ιστορική εξέλιξη της αστικής τάξης. Η αστική τάξη, εκ φύσεως, είναι εθνική και εθνικιστική, και μόνο κατ’ εξαίρεση διεθνιστική.

Αντιθέτως, το προλεταριάτο –από την ιστορική του αποστολή– είναι διεθνιστικό, ενώ ο εθνικός του χαρακτήρας (που δεν πρέπει να συγχέεται με τον εθνικισμό) είναι απλώς ένα μεταβατικό στάδιο. Με τον εθνικό χαρακτήρα του προλεταριάτου εννοούμε την αναγκαιότητα να δίνει τον αγώνα του μέσα στα όρια του εθνικού κράτους, όσο αυτό υφίσταται. Έτσι, κάθε χώρα διαθέτει το δικό της ξεχωριστό σοσιαλιστικό κόμμα. Αναμφίβολα, όλα αυτά τα κόμματα επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό, όμως όσο υπάρχει το εθνικό κράτος, το προλεταριάτο υποχρεούται να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες συνθήκες του.

Όμως αυτή η μορφή εξέλιξης δεν είναι έμφυτη στο προλεταριάτο· ενδέχεται να συμμορφώνεται με αυτήν για κάποιο διάστημα, αλλά μόνο ως κληρονομιά του αστικού κόσμου. Και όπως ορισμένα πρωτόγονα όργανα του ανθρώπινου σώματος ατροφούν με τον καιρό, επειδή δεν επιτελούν πλέον καμία χρήσιμη λειτουργία και αποτελούν μονάχα κατάλοιπα του ζωικού βασιλείου, έτσι και το εθνικό κράτος θα ατροφήσει.

Ήδη παρατηρούμε ότι, ως φυσική συνέπεια αυτής της μακράς ιστορικής πορείας, τα ίδια τα έθνη θα συγχωνευθούν σε μία και μόνη ανθρώπινη οικογένεια. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτή η μελλοντική ανθρωπότητα θα διαφέρει από τη σημερινή, τόσο φυσικά όσο και πνευματικά. Έτσι θα ολοκληρωθεί το σοφό έργο των αιώνων, ενισχυμένο από τη συνειδητή δράση του προλεταριάτου, στο οποίο ανήκει ο μεγάλος ιστορικός ρόλος να εκπληρώσει τα λόγια του ποιητή¹Πιθανόν αναφορά στον ποιητή Μορίς Μπουσόρ [Maurice Bouchor], 1855–1929.:

«Υπάρχει στη γη αρκετό ψωμί για όλα τα παιδιά των ανθρώπων,
και αρκετή ομορφιά, χαρά και τρυφερότητα για όλους.»

Μετάφραση Αρ. Μα.