Eρνέστο Aγγελής
Το 1934 η καθημερινή αθηναϊκή εφημερίδα “Ο Ανεξάρτητος” εξέδωσε ένα πολύτομο “Κοινωνιολογικόν και Πολιτικόν Λεξικόν”, “εκλαϊκεύσεως των πολιτικών οικονομικών και κοινωνικών επιστημών” στο οποίο περιέχεται μια μεγάλη γκάμα λημμάτων. Στις περίπου 2.000 σελίδες του πρώτου τόμου του Λεξικού (Α-Λ), εκτός πολλών άλλων λημμάτων για μεγάλα ζητήματα, προσωπικότητες και καλλιτεχνικά κινήματα (π.χ., εξπρεσιονισμός) υπάρχουν λήμματα για τους εξέχοντες κομμουνιστές ηγέτες (Ένγκελς, Λένιν, Λήμπκνεχτ) και στο τελευταίο του τμήμα, μια σειρά κειμένων της περιόδου ανάμεσα στα οποία το κείμενο του Λεόν Τρότσκι “Τι είναι ο εθνικοσοσιαλισμός”.
Επίσης χαρακτηριστικό της πλούσιας ενημέρωσης και της φιλικά προσκείμενης στον μαρξισμό τοποθέτησης του Λεξικού, είναι ότι βρίσκουμε λήμμα για την ιστορία της Διεθνούς, από την Πρώτη Διεθνή που ίδρυσε ο Μαρξ μέχρι και την Τέταρτη Διεθνή, για την οποία λέγεται ότι θα αποτελέσει την νέα Διεθνή μετά από απόφαση της Κομμουνιστικής Διεθνιστικής Ένωσης (της διάδοχης οργάνωσης της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης) έπειτα από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και την χρεοκοπία των σταλινικών κομμάτων και της Τρίτης Διεθνούς.
Το λήμμα για τον “Αρχειομαρξισμό” (σελ 353-358) που δημοσιεύουμε από το συλλεκτικό αυτό λεξικό, ρίχνει φως στην γέννηση και πάλη του τροτσκιστικού κινήματος στην Ελλάδα: από την οργάνωση “Κομμουνιστική Ένωση” και το περιοδικό “Κομμουνισμός” με επικεφαλής τους Λιγδόπουλο και Τζουλάτι (1919-1921) τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του ΣΕΚΕ / ΣΕΚΕ(Κ), τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Κομμουνιστικής Ένωσης στον ηρωικό διεθνιστικό αγώνα στο μικρασιατικό μέτωπο, την έκδοση αργότερα του περιοδικού “Αρχείον του Μαρξισμού” (1923) και τελικά την ίδρυση της ΚΟΜΛΕΑ (1930), του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, του πιο μεγάλου της τμήματος μετά το Σοβιετικό. Πρώτα απ’ όλα χάρη στο “Αρχείον του Μαρξισμού” μαρξιστικά έργα και εκτεταμένα αποσπάσματα μαρξιστικών έργων του 19ου και του 20ου αιώνα, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στα ελληνικά. Κάποιοι μελετητές γράψανε ότι και ο ίδιος ο Παντελής Πουλιόπουλος, δεινός μεταφραστής, είχε συνεργαστεί για μεταφράσεις με το περιοδικό “Κομμουνισμός”.
Στο παρακάτω κείμενο, διαβάζουμε μια ζωντανή και εξαιρετικά περιγραφική παρουσίαση της πορείας, της ηρωικής δράσης και της ζωής του αρχειομαρξιστικού κινήματος και της μετέπειτα ΚΟΜΛΕΑ, βασισμένη σε “πιστήν αφήγησιν προσώπων δυναμένων να γνωρίζουν εγκύρως τα κατ’ αυτήν”. Μεταξύ άλλων υπάρχει η περιγραφή της γνωστής και από άλλες μαρτυρίες επίθεσης, της καθοδηγούμενης από τον αστυνομικό διευθυντή Γάσπαρη αστυνομικής επιδρομής στα γραφεία της Κομμουνιστικής Ένωσης τον Απρίλιο του 1921. (Yπάρχει η μαρτυρία της πρώτης γυναίκας του τροτσκιστή ηγέτη Γιώργου Βιτσώρη, ηθοποιού Νίτσας Τσαγανέα).
Το λήμμα γράφτηκε παραμονές του Δεύτερου Συνεδρίου της ΚΟΜΛΕΑ, στο οποίο έγινε η διάσπαση της, πάνω στο ζήτημα της ίδρυσης της Τέταρτης Διεθνούς. Εκτός του λήμματος “Αρχειομαρξισμός”, στο αντίστοιχο με τίτλο “Ένωσις Διεθνιστών Κομμουνιστών ή Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωσις” (σελ. 1171-1175) γίνεται αναφορά των θέσεων και της πάλης του διεθνούς τροτσκιστικού κινήματος πριν και μετά το 1933. Σχετικά με το θέμα του άρθρου μας για το τροτσκιστικό κίνημα στην Ελλάδα, συμπληρωματικά, παραθέτουμε από αυτό το λήμμα, το παρακάτω απόσπασμα: “Εν Ελλάδι συμπαθείας προς την Αριστεράν Αντιπολίτευσιν εξεδήλωσαν ήδη από του 1927 η εξελθούσα εκ του κομμουνιστικού κόμματος αντιπολιτευτική ομάς “Σπάρτακος” και η οργάνωσις των Αρχειομαρξιστών. Η δευτέρα αυτή οργάνωσις, κατά τον Σεπτέμβριον του 1930, συνεδέθη και οργανωτικώς με την Αριστεράν Αντιπολίτευσιν αποτελέσασα το ελληνικόν τμήμα αυτής και αποστείλασα αντιπρόσωπόν της ως μέλος της Διεθνούς Γραμματείας (εννοεί τον Δημήτρη Γιωτόπουλο, Σ.τ.Σ.). Κατά τας αρχάς του 1934 εντός των κόλπων της “οργανώσεως των Αρχειομαρξιστών”, ήτις ήτο το ισχυρότερον και μαζικώτερον τμήμα της Ενώσεως Διεθνιστών Κομμουνιστών, εξερράγη έντονος κρίσις και εμφανίστηκαν δύο ομάδες, εκ των οποίων η πρώτη, διατηρούσα τους παλαιούς τίτλους εμφανίζει αναθεωρημένας και μετριοπαθεστέρας αντιλήψεις, παραδεχόμενη εν μέρει την δυνατότητα αναγεννήσεως της Γ’ Διεθνούς, η δε δευτέρα εμμένει εις τας αρχάς της Ενώσεως Διεθνιστών Κομμουνιστών και κηρύσσει την ανάγκη αμέσου ιδρύσεως νέου κομμουνιστικού κόμματος”.
Παρά το ότι πιθανώς η μαρτυρία στην οποία στηρίζεται το λήμμα “Αρχειομαρξισμός” -το οποίο παραθέτουμε αναλλοίωτο- προέρχεται από ανθρώπους που είχαν πάψει να είναι μέλη της οργάνωσης (ως συμπαθούντες των δύο κεντριστικών, φιλο-σταλινικών οργανώσεων που αποσχίστηκαν από το “Αρχείο του Μαρξισμού”, της ομάδας του Μάρα ή και αργότερα των “Φραξιονιστών” του Πάμπλο;) εν τούτοις βασικά στοιχεία του σημαντικού αυτού κεφαλαίου του εργατικού κινήματος που φέρει το όνομα “Αρχειομαρξισμός”, δίνονται με σαφήνεια. Να σημειώσουμε επίσης ότι είναι απόδειξη της επιρροής που είχε η τροτσκιστική οργάνωση στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, ότι το Λεξικό μιας αστικής εφημερίδας παρουσιάζει λήμμα για το “Αρχείο του Μαρξισμού” και την “ΚΟΜΛΕΑ”.
Αρχειομαρξισμός
(λήμμα στο λεξικό Ανεξάρτητος-1934)
Αιρετική τάσις δημιουργηθείσα εντός του κομμουνιστικού κινήματος και βαθμηδόν, αποσχισθείσα αυτού, κατέληξεν εις αντίπαλον οργάνωσιν του Κομμουνιστικού Κόμματος. Η τάσις αυτή εξεδηλώθη το πρώτον δια του περιοδικού “Αρχείον του Μαρξισμού”, εξ ου έλαβε και το όνομά της, εκδοθέντος κατά τον Μάιον του 1923, υπό τον Χ. Δεδούση και άλλων. Εις το περιοδικόν τούτο εδημοσιεύοντο εν μεταφράσει ξένα έργα σχετικά με την θεωρίαν και την τακτικήν του εργατικού κινήματος, η έκδοσίς του δε απέβλεπεν εις την μόρφωσιν των αγωνιστών. Η έκδοσις του περιοδικού από τήν υπό τον Χ. Δεδούσην, Τζολάττι, Κατσάνον, Σαραντίδην και άλλους ομάδα, εις την οποίαν μετείχον και τινά μέλη της παλαιοτέρας “Κομμουνιστικής Ενώσεως” συνδυασθείσα με το σύνθημα: “πρώτον μόρφωσις και ύστερον οργάνωσις και πάλη”, το οποίο απεδίδετο εις αυτήν, εγένετο δεκτή μετά δυσφορίας από τας επισήμους κομμουνιστικάς οργανώσεις.
Με την εμφάνισιν του περιοδικού τούτου και την εκδήλωσιν αντιλήψεων τας οποίας δεν ησπάζοντο οι τότε διοικούντες τας κομμουνιστικάς οργανώσεις ήρχησε πάλη μεταξύ τούτων αφ’ ενός και αφ’ ετέρου των αποτελούντων την ομάδα του “Αρχείου”, εις τους οποίους έκτοτε εδόθη το όνομα των “αρχειομαρξιστών”. Η πάλη αυτή, εκτραχυνθείσα κατά διαφόρους εποχάς, διαρκεί και μέχρι σήμερον, καταστάσα θανάσιμος πάλη μεταξύ των δύο οργανώσεων αφ’ ενός των κομμουνιστών και αφ’ ετέρου των αρχειομαρξιστών. Εις πολλάς περιπτώσεις έλαβον χώραν ανοικταί συγκρούσεις μεταξύ των και τα εκατέρωθεν θύματα είναι πολλά.
Το “Αρχείον του Μαρξισμού”, εκδιδόμενον ως δεκαπενθήμερον περιοδικόν από της 1ης Μαΐου 1923, διέκοψε την έκδοσίν του.
Κριθέντος ότι η τάσις του “Αρχείου του Μαρξισμού” ήτο αντίθετος προς τας αρχάς και το πρόγραμμα του Κομμουνιστικού Κόμματος ήρχισαν αι διαγραφαί των ανηκόντων εις την ομάδα (ή φράξιαν) του “Αρχείου” μελών του Κομ. Κόμματος και της Νεολαίας. Οι διαγραφόμενοι, μετά του πρώτου πυρήνος και άλλων συμπαθούντων προς αυτούς, συνέπηξαν ολίγον κατ’ ολίγον την οργάνωσιν των αρχειομαρξιστών, ή “μπολσεβίκων-λενινιστών – αριστερή αντιπολίτευσις”, ως αυτή αποκαλείται νυν. Τα μέλη της οργανώσεώς των, κατώρθωσαν δε να εισχωρήσουν εις ωρισμένας πόλεις, οργανώσεις, και επαγγέλματα. Αι προσπάθειαι προς οργάνωσιν του “Αρχείου” και το ιστορικόν ταύτης έχει ως εξής, κατά πιστήν αφήγησιν προσώπων δυναμένων να γνωρίζουν εγκύρως τα κατ’ αυτήν:
“Οι ιδρυταί της οργανώσεως του “Αρχείου” ειργάσθησαν μέσα και έξω από το Κομ. Κόμμα, δια την πραγματοποίησιν της θεμελιώδους και βασικής επιδιώξεώς των, να δημιουργήσουν στελέχη. Ο ηγετικός πυρήν της οργανώσεως μόλις εμετράτο εις τα δάκτυλα και των δύο χειρών. Τα μέλη του λοιπόν, ευθύς ως ετέθη το ζήτημα της δημιουργίας στελεχών διεσκορπίσθησαν προς όλας τας διευθύνσεις, εις τας συνοικίας, εις τα εργοστάσια, εις τα καταστήματα και τα γραφεία, δημόσια και ιδιωτικά και ήρχισαν να προπαγανδίζουν νύκτα και ημέραν τα αρχάς των.
“Μίαν ημέραν της εβδομάδος τα μέλη του πυρήνος συνήρχοντο εις συνεδρίασιν. Εκάστον των μελών του εξέθετε τα αποτελέσματα της εβδομαδιαίας προσπάθειάς του, κατωνόμαζε λεπτομερώς τα στοιχεία και τα πρόσωπα τα οποία είχε πλησιάσει κατά το διάστημα της εβδομάδος, και από κοινού καθώριζον το πρόγραμμα της “εργασίας” των δια την επόμενη εβδομάδα, κατήρτιζον εν είδος προγράμματος θεωρητικών και μορφωτικών μαθημάτων, με βάσιν το “Αλφάβητον του Κομμουνισμού” του Μπουχάριν και τα απλά μαθήματα της οικονομικής επιστήμης του Μπογδάνωφ. Η εργασία αυτή εσυνεχίζετο επί εβδομάδας και μήνας. Υπήρχον μέλη του ηγετικού πυρήνος, τα οποία κατώρθωναν εις το διάστημα της εβδομάδος να πλησιάζουν και να κάμνουν εκατόν, ή εκατόν είκοσι μαθήματα εις ισάριθμα πρόσωπα και κατ’ αυτόν τον τρόπον ήρχισαν σιγά- σιγά να αυξάνωνται τα μέλη της οργανώσεως.
“Μετά παρέλευσιν ολίγων μηνών συστηματικής και μεθοδικής μορφωτικής και οργανωτικής εργασίας οι συμπαθούντες αρχειομαρξισταί ήσαν εις θέσιν, να αναλάβουν ανάλογον εργασίαν εις το περιβάλλον των, εις τα σπίτια των, εις τα εργοστάσια, εις τα γραφεία, εις τα συνδικάτα των. Εσχηματίσθη ούτω, γύρω από τον ηγετικόν πυρήνα της οργανώσεως, εις δεύτερος κύκλος συμπαθούντων, τον οποίον επηκολούθησε και τρίτος και ούτω καθ’ εξής η εργασία του “Αρχείου του Μαρξισμού” ήρχισε να εκτείνεται και να αναπτύσσεται κατά πλάτος και κατά βάθος. Έπειτα από επίμονον εργασίαν και συστηματικήν και αυστηράν δοκιμασίαν και παρακολούθησιν οι συμπαθούντες του τρίτου π.χ. κύκλου ανήρχοντο εις τον δεύτερον και απ’ αυτού εις τον πρώτον κύκλον, δια να απορροφηθούν έπεται από ωρισμένην χρονικήν περίοδον και νέαν αυστηράν δοκιμασίαν και να αφομοιωθούν τελικώς εις τον ηγετικόν πυρήνα και να μεταβληθούν και αυτοί βαθμιαίως εις στελέχη της οργανώσεως.
“Όσον αφορά το ποσόν και την ποιότητα της θεωρητικής καταρτίσεως με την οποίαν επλούτιζεν η μικροσκοπική οργάνωσις τα μέλη της, πραγματοποιούσα το σύνθημα της δημιουργίας στελεχών θα ήτο αρκετόν να παραθέσωμεν τα περιεχόμενα των εκδοθέντων τόμων του περιοδικού “Αρχείον του Μαρξισμού”. Αναφέρομεν τα κυριώτερα θεωρητικά έργα: “Η “Ουσία της μαρξικής θεωρίας περί κρίσεων” του Ιουλ. Μπόρχαρντ, το “Κεφάλαιον” του Καρλ Μαρξ (ευρεία περίληψις του Ιουλ. Μπόρχαρντ), η “Κριτική του προγράμματος του Γκότα” του Καρλ Μαρξ, “Δύο γράμματα επί του προγράμματος του Γκότα” του Φρ. Ένγκελς, “Κράτος και Επανάστασις” του Ν. Λένιν, “Τι είναι ο Ιμπεριαλισμός” του Ν. Λένιν, η “Δικτατορία του Προλεταριάτου” του Ευγ. Βάργκα, το “Πρόγραμμα της Ερφούρτης” κλπ. Αυτά εδημοσιεύθησαν εις τον πρώτον τόμον. Εις τον επόμενο εδημοσιεύθησαν ο “Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία” του Καρλ Μαρξ, το “Αντιντιούριγγ” του Φρ. Ένγκελς, “Εξτρεμισμός, η παιδική ασθένεια του κομμουνισμού” του Ν. Λένιν και εις τους άλλους πλείστα άλλα, τα οποία συνεσυζητήθησαν δια μακρών και αναλύθησαν, κατά τρόπον, ώστε να γίνουν κατανοητά παρ’ όλων, εις απειροπληθείς συνεδριάσεις των πυρήνων και μορφωτικάς διαλέξεις και μαθήματα, που παρηκολούθησαν εκατοντάδες εργατών και διανοουμένων, ανηκόντων εις τους ανωτέρους κύκλους της οργανώσεως. Η μορφωτική εργασία διεξήγετο εννοείται ευμεθόδως και αφού πρότερον οι συμπαθούντες του “Αρχείου” διεξήρχοντο μίαν σειράν κατωτέρων μαθημάτων δια την απόκτησιν στοιχειωδών γνώσεων με τα προπαγανδιστικά βιβλιάρια “Προς τους Νέους” του Κροπότκιν, τα “Απλά μαθήματα της οικονομικής επιστήμης” και το περίφημον “Αλφάβητον του Κομμουνισμού”.
“Αι ζυμώσεις εντός του τότε Σοσιαλεργατικού (Κομμουνιστικού) Κόμματος, αι οποίαι αργότερον κατέληξαν και εις την εμφάνισιν του “Αρχείου του Μαρξισμού” και την δημιουργίαν του αρχειομαρξισμού, έδωσαν ζωήν και εις άλλας ομάδας, τινές των οποίων απερροφήθησαν από τον αρχειομαρξισμόν.
Στο επόμενο φύλλο το τέλος
