Γιορτάζοντας την αντιφασιστική Ημέρα της Νίκης στους καιρούς της πανδημίας

του Σάββα Μιχαήλ

Σήμερα, 9 Μαΐου γιορτάζουμε τη μεγάλη αντιφασιστική νίκη. Ο Κόκκινος Στρατός και τα επαναστατικά αντάρτικα στα Βαλκάνια και την Ευρώπη, ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας της συντριβής του φασισμού.

Το κείμενο που δημοσιεύουμε, είναι η ομιλία του Σάββα Μιχαήλ στο διαδικτυακό Στρογγυλό Τραπέζι που οργανώθηκε πριν ένα χρόνο, το 2020, για την 75η επέτειο της Ημέρας της αντιφασιστικής νίκης της 9ης Μαΐου 1945. Οργανωτές ήταν τα ρωσικά περιοδικά Alternativyi (Εναλλακτικές) και Voprosi Polititseskoi Ekonomii (Ζητήματα Πολιτικής Οικονομίας)

Μπορεί ένα ιστορικό Συμβάν να γιορτάζεται σε καιρούς δυστυχίας ;

Πώς μπορούμε να γιορτάζουμε την 75^η επέτειο της κοσμοϊστορικής Νίκης κατά του φασισμού το 1945 χωρίς να την υποβιβάζουμε σε επετειακή εκδήλωση τυπικής ρουτίνας, ή ακόμα χειρότερα, σε αποπροσανατολιστική παρέκκλιση από τις επείγουσες ανάγκες της ανθρωπότητας; Ναι, μπορεί να γιορτάζεται, αλλά με μια προϋπόθεση: αν το Μέγα Συμβάν, ρίχνοντας το λαμπρό του φως στην Ιστορία, αποκαλύπτει ένα δρόμο, μέσα από το σκοτάδι του παρόντος, προς ένα απελευθερωτικό μέλλον.

Για να βγάλουμε σήμερα μαθήματα από το παρελθόν και να συλλάβουμε το δυναμικό μέσα στο παρόν που εγκυμονεί το μέλλον, η Ιστορία πρέπει “να μελετηθεί από το τώρα προς τα πίσω”, όπως τονίζει ο φιλόσοφος Bertell Ollman¹Bertell Ollman, Dialectical Investigations, Routledge 1993 p.133, από τη σκοπιά τού πιο ανεπτυγμένου παρόντος, από τις σημερινές ιστορικές ανάγκες και τους αγώνες.

Σήμερα, το 2020, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια απρόσμενη παγκόσμια κρίση, που τα καταστροφικά της αποτελέσματα σαρώνουν ανθρώπινες ζωές σε όλες τις χώρες και ηπείρους, προκαλώντας μια ευρύτατη οικονομική ερήμωση, συνδυάζοντας μια καταστροφική πανδημία κορονοϊού σε αλληλεπίδραση με μια παγκόσμια, άλυτη καπιταλιστική κρίση που σπρώχνει στην κατάρρευση την παγκόσμια οικονομία.

Η Άγγελα Μέρκελ στη Γερμανία και άλλοι ηγέτες της ΕΕ, βασικοί αναλυτές και θεσμοί του παγκόσμιου καπιταλισμού, όπως το ΔΝΤ, προειδοποίησαν ότι η Ευρώπη, οι αναπτυγμένες και οι “αναδυόμενες” χώρες αντιμετωπίζουν τώρα “την χειρότερη καταστροφή από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου”.

Κι όμως, μαζί με την καταστροφή του 1939-1945, κανείς δεν πρέπει να ξεχνά το πώς ήρθε αυτό “το τέλος τού Δευτέρου Παγκόσμιου Πολέμου”. Ο ναζισμός, αυτή η ακραία μορφή βαρβαρότητας στους μοντέρνους καιρούς, υπέστη συντριπτική ήττα, την οποία σημάδεψε η θριαμβευτική είσοδος του Σοβιετικού Στρατού, του Κόκκινου Στρατού της χώρας της Οκτωβριανής Επανάστασης στο Βερολίνο, πρωτεύουσα του 3^ου Ράιχ.

Σήμερα, 75 χρόνια μετά την μεγάλη αντιφασιστική νίκη, όχι μόνο το τέρας τού φασισμού επανεμφανίζεται σε συνθήκες άλυτης κρίσης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, αλλά η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη και με μια διπλή καταστροφή συγκρίσιμη, αν όχι χειρότερη από εκείνη του τελευταίου παγκοσμίου πολέμου, καθώς το σύστημα αποδεικνύεται ασύμβατο με τις πιο επείγουσες ανάγκες της ενεργού διαδικασίας τής ζωής.

Η σύμπτωση της 75^ης επετείου της αντιφασιστικής Νίκης με αυτήν την τραγική παγκόσμια κατάσταση φαίνεται αλλά δεν είναι τυχαία. Ο Φρίντριχ Ένγκελς πολύ σωστά τόνιζε τη διαλεκτική αλληλοσύνδεση μεταξύ τύχης και αναγκαιότητας²Friedrich Engels, Dialectics of Nature, Progress – Moscow 1974 pp.217-221, χωρίς να ανάγει τη μία στην άλλη σβήνοντας την διαφορά και την αντίθεσή τους. Το ζήτημα είναι να ανακαλύψεις εάν και πώς σχετίζονται εσωτερικά τα παραπάνω ιστορικά φαινόμενα του παρελθόντος και του παρόντος – η καπιταλιστική κρίση, ο φασισμός, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος και, τελευταίο αλλά όχι έσχατο, η σοσιαλιστική επανάσταση. Διερευνώντας τις εσωτερικές αντιφατικές τους σχέσεις, πρέπει να μην ξεχνάμε ότι και οι ιστορικές διαδικασίες δεν συμβαίνουν μέσα σε ένα κενό, αλλά θεμελιώνονται σε συνεχή αλληλεπίδραση και εσωτερική ανταλλαγή με το φυσικό περιβάλλον. Έχουν μια υλική βάση στην ιστορικά προσδιορισμένη μορφή αυτού που ο Μάρξ ονόμαζε “κοινωνικό μεταβολισμό μεταξύ Φύσης και ανθρώπου” [Stoffwechsel]³Karl Marx, Capital vol.I Progress-Moscow 1986 p.173, “την ενεργό διαδικασία της ζωής” [der wirklichen Lebensprozess].

Καπιταλιστική παραγωγή, κρίση και διαδικασία της ζωής

Πολλοί λησμονούν, ανάμεσα τους και πολλοί μαρξιστές, ότι η κεντρική κατηγορία του ιστορικού υλισμού του Μάρξ δεν είναι η οικονομία. Οι οικονομικές κατηγορίες είναι αλλοτριωμένες, αποξενωμένες μορφές, αφαιρέσεις, “μόνον θεωρητικές εκφράσεις, οι αφαιρέσεις των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής που αντιστοιχούν σε ένα ιδιαίτερο στάδιο ανάπτυξης της υλικής παραγωγής”⁴Karl Marx, On Proudhon, Letter of January 24 1865 to J. B. Schweitzer, Marx-Engels Selected Works vol.2, Progress-Moscow 1969 p.26 Η κεντρική Μαρξική κατηγορία είναι η ίδια η Ζωή [Leben].

Στη Γερμανική Ιδεολογία, το ιδρυτικό ντοκουμέντο της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, ο Μαρξ, αναπτύσσοντας την κεντρική ιστορική υλιστική κατηγορία του κοινωνικού τρόπου παραγωγής κάνει ξεκάθαρο αυτό το σημείο: “Αυτός ο τρόπος παραγωγής δεν πρέπει να θεωρείται ότι είναι απλά η αναπαραγωγή της φυσικής ύπαρξης των ατόμων. Είναι περισσότερο μια καθορισμένη μορφή δραστηριότητας αυτών των ατόμων, μια καθορισμένη μορφή που εκφράζεται η ζωή τους, μια καθορισμένη μορφή του τρόπου ζωής τους [Lebensweise, ο γερμανικός όρος και η έμφαση στο πρωτότυπο]⁵K. Marx-F. Engels, The German Ideology, Collected Works, Progress-Moscow 1976 p.31.

Αναπτύσσοντας παραπέρα αυτήν την ιστορική υλιστική αντίληψη στο magnus opus του, το Κεφάλαιο, ο Μαρξ αποκάλυψε ότι “ο αληθινός φραγμός της καπιταλιστικής παραγωγής είναι το ίδιο το κεφάλαιο”. Η κινητήρια δύναμη και το ιστορικό όριο του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής ως ιστορικά ιδιαίτερου τρόπου ζωής είναι η αντίφαση μεταξύ μιας παραγωγής που “είναι μόνο παραγωγή για το κεφάλαιο”, για “τη συντήρηση και αυτοεπέκταση της αξίας του κεφαλαίου” και τις αυξανόμενες ανάγκες “για μιαν απεριόριστη επέκταση της διαδικασίας της ζωής [erweiternde Gestaltung des Lebensprozesses] της κοινωνίας των παραγωγών”⁶.

Η πιο δραματική απόδειξη της έκρηξης αυτής της αντίφασης είναι ακριβώς η τρέχουσα παγκόσμια κρίση, όπου η καπιταλιστική παραγωγή, έχοντας ήδη το 2008 συγκρουσθεί με αυτόν τον πραγματικό φραγμό, με το ίδιο το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο, αποδεικνύεται τώρα ότι είναι εντελώς ανίκανη να ανταποκριθεί στις επείγουσες ανάγκες της ενεργού διαδικασίας της ζωής μέσα σε συνθήκες πανδημίας – και αποσυντίθεται.

Ακόμα και στη διάρκεια τού 2^ου παγκοσμίου πολέμου, όμως, αρκετές βιομηχανίες λειτουργούσαν και, σε ορισμένες από αυτές, υπήρχε ακόμα και έλλειψη εργατικής δύναμης κάτω από την πίεση των αναγκών των πολεμικών μετώπων. Τώρα, στα μέσα του Μάρτη 2020, ακόμα και πριν φτάσει η πανδημία του κορονοϊού στην κορύφωσή της, η κατάσταση ήταν και παραμένει πολύ χειρότερη. Ήδη σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας των Ηνωμένων Εθνών “τα μέτρα πλήρους η μερικής καραντίνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας αφορούν σχεδόν 2,7 δισεκατομμύρια εργάτες σε όλο τον κόσμο, ή το 81% περίπου της παγκόσμιας εργατικής δύναμης”⁶www.stratfor.com , World View, April 9, 2020.

Πριν την πανδημία, είχε γίνει ήδη σαφές ότι εξαντλήθηκαν όλα τα “ανορθόδοξα” οικονομικά μέτρα [πακέτα αναθέρμανσης της οικονομίας, μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης, εξαιρετικά χαμηλά ή ακόμα και αρνητικά επιτόκια κ.λπ.] που εισήγαγαν οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν τις θανάσιμες απειλές που αντιμετώπιζε το καπιταλιστικό σύστημα, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008. Ιδιαίτερα από το τέλος του 2018 και στη διάρκεια του 2019, φούντωσαν οι φόβοι ότι μια νέα, ακόμα χειρότερη φάση της άλυτης ακόμα παγκόσμιας κρίσης ερχότανε. Οι επενδυτές και οι αναλυτές, γράφει η Katie Martin των Financial Times, “αναζητούσαν διαρκώς σημάδια που θα μπορούσαν να είναι το φτερούγισμα της πεταλούδας που θα εξαπέλυε το επόμενο μεγάλο δράμα στην πραγματική οικονομία […] Αντί για αυτό, οι επενδυτές ταπεινώθηκαν από ένα πράγμα που δεν είχαν πάρει καθόλου υπόψη: την πραγματική ζωή”⁷Katie Martin, Financial markets are being humbled by real life, Financial Times March 14, 2020.

Αλλά ο κορονοϊός Covid-19, όπως και ο προηγούμενος SARS 1, σύμφωνα με τον εξελικτικό βιολόγο Robert Wallace⁸Robert Wallace, Notes on a novel coronavirus, Monthly Review On Line (MR Online) January 29, 2020 και άλλους επιστήμονες έχει σχέση με την καταστροφή που προκάλεσαν στο φυσικό περιβάλλον οι βιομηχανοποιημένες αγροεπιχειρήσεις. Δεν είναι απλώς ένας “εξωγενής παράγοντας” που εισβάλει σε έναν κενό χώρο. Ο κορονοϊός σπέρνει τον όλεθρο σε μια συγκεκριμένη καπιταλιστική κοινωνία, όπου το εθνικό σύστημα υγείας έχει καταστραφεί προ πολλού από τη νεοφιλελεύθερη επίθεση του κεφαλαίου, και επιπλέον, σε μια χρονική στιγμή που η επί μία δεκαετία άλυτη παγκόσμια οικονομική κρίση βυθίζεται σε μια όλο και βαθύτερη ύφεση. Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, και μετά την πανδημία, όλες οι καπιταλιστικές κυβερνήσεις αγνόησαν σκανδαλωδώς τις προειδοποιήσεις του ΠΟΥ, καθυστερώντας εγκληματικά να πάρουν τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα. Ακόμα και μετά το καταστροφικό συμβάν, θυσιάζουνε την πραγματική ζωή στις συστημικές ανάγκες του καπιταλισμού. H Aμερική του Τραμπ, η πιο ισχυρή καπιταλιστική χώρα και κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού, ως επίκεντρο της πανδημίας τώρα, αποτελεί την επιτομή της ιστορικής χρεοκοπίας του καπιταλιστικού Lebensweise.

H πραγματική ζωή, η “ενεργός διαδικασία της ζωής”, είναι το πρωταρχικό, καθοριστικό υλικό περιεχόμενο του κοινωνικού μεταβολισμού μεταξύ της Φύσης και της ανθρώπινης κοινωνίας που βρίσκεται σε βίαιη σύγκρουση τώρα με τους ασφυκτικούς περιορισμούς της ιστορικά τελευταίας και παρωχημένης μορφής του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Αυτή είναι μια αδιαμφισβήτητη έκφραση της ιστορικά προχωρημένης παρακμής του καπιταλιστικού συστήματος και η αρνητική εκδήλωση της ώθησης προς μια μετάβαση πέραν αυτής – προς τον παγκόσμιο σοσιαλισμό.

Από αυτήν ακριβώς τη σκοπιά της Ιστορίας ως Παρόν, μπορούμε και πρέπει “να μελετήσουμε την Ιστορία από εμπρός προς τα πίσω” [Ολλμαν] για να συλλάβουμε την αντικειμενική κοσμοϊστορική σημασία της Μεγάλης Αντιφασιστικής Νίκης.

Η εποχή των πολέμων και των επαναστάσεων

Η παρακμή του καπιταλισμού ως παγκόσμιου συστήματος κοινωνικής οργάνωσης εκφράστηκε με μια δραματική ρήξη της ιστορικής συνέχειας: τον όλεθρο του διεθνούς ιμπεριαλιστικού “Μεγάλου Πολέμου” του 1914-1918, που γνώρισε, στο τέλος του, και τις συμφορές της ισπανικής γρίπης, που επέφερε τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων. Πάνω από όλα, όμως, η ρήξη του ιστορικού συνεχούς εκφράστηκε με την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση στη Ρωσία το 1918.

Η νίκη της σοβιετικής εξουσίας δεν ήταν μόνον ένα Ρωσικό αλλά ένα παγκόσμιο ιστορικό Συμβάν, που εγκαινίασε μια παγκόσμια επαναστατική διαδικασία, και μέσα από αυτήν, την μετάβαση της ανθρώπινης κοινωνίας πέραν του παρακμάζοντος καπιταλισμού, προς μια αταξική κοινωνία των «συνεταιρισμένων παραγωγών», τον πανανθρώπινο Κομμουνισμό.

Η ιστορική παρακμή πρέπει να προσεγγισθεί από τις δύο αντίθετες πλευρές της όπως τις έχει συλλάβει ο Χέγκελ. Από τη μια πλευρά, εκδηλώνει την διαδικασία εξάντλησης του ιστορικού δυναμικού ενός κοινωνικού σχηματισμού, “την απλή μορφή της άρνησης της δικής της αρχής”. Από την άλλη πλευρά, “με αυτόν τον τρόπο εκδηλώνεται η ανάδυση μιας ανώτερης αρχής, μέσα στην απλή μορφή της άρνησης της δικής της αρχής”⁹G.F. Hegel, Principles of the Philosophy of the Right and of the State, παράγραφος #347. Αυτή η ιστορικά “ανώτερη αρχή” αναδύθηκε με την επαναστατική νίκη των Σοβιέτ των εργατών, των αγροτών και στρατιωτών τον Οκτώβρη του 1917, εγκαινιάζοντας την παγκόσμια επαναστατική μετάβαση. H παρακμή είναι μετάβαση. Αλλά μια μετάβαση δεν είναι ποτέ γραμμική. Κινείται πάντα μέσα από ζιγκ ζαγκ, ρήξεις, οπισθοδρομήσεις και άλματα προς τα εμπρός, δηλαδή μέσα από το ξεδίπλωμα αντιφάσεων. Και η επική τραγωδία των τελευταίων 100 χρόνων είναι απόδειξη αυτής της αλήθειας.

Οι ήττες της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης στη δεκαετία τού 1920, πάνω απ’ όλα η ήττα της γερμανικής επανάστασης, και κατά συνέπεια η καθυστέρηση της επανάστασης στα μητροπολιτικά κέντρα του παγκόσμιου καπιταλισμού, οδήγησαν στην απομόνωση της Σοβιετικής Ένωσης, στην γραφειοκρατικοποίησή της κάτω από την εχθρική πίεση του ιμπεριαλισμού και στην άνοδο των αντεπαναστατικών δυνάμεων στην Ευρώπη και πρώτα απ’ όλα του φασισμού και του ναζισμού.

Οι ήττες της διεθνούς εργατικής τάξης, το κραχ του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930, και προπαντός ο θρίαμβος του Χίτλερ και του ναζισμού στη Γερμανία το 1933 άνοιξαν το δρόμο στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια τρισχειρότερη καταστροφή για την ανθρωπότητα από εκείνη του Μεγάλου Πολέμου.

Φασισμός και Πόλεμος

Η αστική ιμπεριαλιστική προπαγάνδα, στο παρελθόν, αλλά και μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και ως υποπροϊόν του γελοίου και σήμερα εντελώς δυσφημισμένου μύθου περί “τέλους της Ιστορίας” κι ακόμα πρόσφατα με το Μέγα Ψεύδος των ηγετικών οργάνων της κάτω από γερμανική ηγεμονία ιμπεριαλιστικής ΕΕ, καταδικάζει ταυτόχρονα τον φασισμό και τον… κομμουνισμό σαν “δίδυμες” τάχα “μορφές ολοκληρωτισμού που νικήθηκαν από την Δυτική δημοκρατία”…

Αυτή η αντικομμουνιστική Υβρις αρνείται, μαζί με την ιστορική αλήθεια, τις γιγάντιες θυσίες του σοβιετικού λαού με τα εκατομμύρια των νεκρών του στον πόλεμο κατά του ναζισμού, καθώς και τους αναρίθμητους αντιφασίστες και κομμουνιστές αγωνιστές της Αντίστασης σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο, που αγωνίστηκαν και σκοτώθηκαν εμπνεόμενοι από το παράδειγμα της χώρας του Οκτώβρη του 1917.

Την ίδια στιγμή το Μέγα Ψεύδος συγκαλύπτει τους αληθινούς φασίστες και τους ναζί εγκληματίες που θρονιάζονται και σήμερα στα έδρανα των κοινοβουλίων, οργανώνουν προβοκατόρικες κινητοποιήσεις στους δρόμους, και διαπράττουν εγκλήματα σε βάρος των προσφύγων, μεταναστών, αριστερών και αναρχικών, συχνά ατιμώρητα, σε όλες τις λεγόμενες “δυτικές δημοκρατίες” στην Ευρώπη και την Αμερική.

Πολύ νωρίς, το 1934, μια δεκαετία πριν το Άουσβιτς, μόλις ένα χρόνο μετά την άνοδο τού Χίτλερ στην εξουσία, ο [μη μαρξιστής] φιλόσοφος Εμμανουέλ Λεβινάς συνέλαβε σωστά και προειδοποίησε ότι ο φασισμός στοχεύει στο να καταστρέψει “όχι τη μία η την άλλη αρχή της δημοκρατίας, του κοινοβουλευτισμού, του δικτατορικού καθεστώτος ή μιας θρησκευτικής πολιτικής. Στόχος του είναι το ανθρώπινο στοιχείο μέσα στον άνθρωπο”¹⁰Emmanuel Lévinas, Quelques reflexions sur la philosophie du hitlérisme, Rivages 1997 σ.24.

Από τη σκοπιά του μαρξισμού, ο Λέων Τρότσκυ τοποθέτησε τον φασισμό στο σύγχρονο πλαίσιο της εποχής της ιμπεριαλιστικής παρακμής του καπιταλισμού, ενσωματώνοντας όλα τα “μη σύγχρονα” στοιχεία της βαρβαρότητας που έχουν επιβιώσει από ολόκληρη την ιστορία της ταξικής κοινωνίας. Στο ναζισμό, “η καπιταλιστική κοινωνία ξερνάει όλη τη βαρβαρότητα που δεν έχει χωνευτεί [στη διάρκεια της Ιστορίας]. Αυτή είναι η φυσιολογία του εθνικοσοσιαλισμού”¹¹Leon Trotsky, What is National-socialism? See L. Trotsky The Struggle Against Fascism in Germany , Pathfinder Press 1971 σ.405 .

Δεν πρόκειται απλώς για μια επιστροφή των κατάλοιπων του παρελθόντος αλλά για ένα φαινόμενο της όψιμης αστικής νεωτερικότητας σε κρίση. Ο ιμπεριαλιστικός καπιταλισμός κινητοποιεί, για το δικό του συμφέρον, όλες τις αρχαϊκές προκαταλήψεις, τους φόβους και τις ανορθολογικές φαντασιώσεις των μικροαστικών στρωμάτων και των ντεκλασέ στοιχείων σε συνθήκες σοβαρής καπιταλιστικής κρίσης, όταν κινδυνεύει η αστική πολιτική εξουσία.

Πηγή της κρίσης στην εποχή μας είναι η σύγκρουση ανάμεσα στις απαιτήσεις της παγκόσμιας ανάπτυξης των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων και τους φραγμούς του Κράτους-Έθνους, τη βάση της επέκτασης του κεφαλαίου και όλων των εθνικών καπιταλιστικών ανταγωνισμών. Ο εθνικισμός μολύνει και δηλητηριάζει όλες τις πλευρές της κοινωνικής οικονομικής ζωής, ωθώντας προς τον επεκτατισμό, παροξύνοντας τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα, οδηγώντας σε προβοκάτσιες, εισβολές και τελικά σε πολεμικές συρράξεις όλο και ευρύτερης κλίμακας. Ο φασισμός είναι “το χημικά καθαρό απόσταγμα της ιμπεριαλιστικής κουλτούρας”¹²Leon Trotsky, Manifesto of the Fourth International on the Imperialist War and the Proletarian World Revolution, Writings 1939-40, Pathfinder Press1973 σ 193.

Ναζισμός, 2^ος Παγκόσμιος Πόλεμος και η Σοβιετική Ένωση

Ο ναζισμός και ο Χίτλερ ενσωματώσανε σε ενιαίο σύνολο τον πιο τοξικό αντικομμουνισμό με τον γενοκτονικό αντισημιτισμό αναγορεύοντάς τα στην υψηλότερη στρατηγική τους αρχή όταν εξαπέλυσαν τον παράφρονα “πόλεμο των φυλών” ενάντια στον κύριο εχθρό, τον λεγόμενο “Εβραιομπολσεβικισμό”.

Όπως έδειξε ο Adam Tooze¹³Adam Tooze, The Wages of Destruction: the Making and Breaking of the Nazi Economy, Penguin 2006, κεφάλαιο 14 . Στην γαλλική έκδοση Les Belles Lettres 2012 σ 626, ο Χίτλερ, ακόμα και κατά τη διάρκεια του 2^ου παγκοσμίου πολέμου, συνεχίζει να επαναλαμβάνει τις παλιότερες δηλητηριώδεις ομιλίες που προβάλλανε το φάντασμα της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης να πλανιέται πάνω από την Ευρώπη μετά το 1917-1918, από την Ρωσία στην Κεντρική Ευρώπη, την Ουγγαρία, Αυστρία, τη Βαυαρία και την ίδια τη Γερμανία.

Το παγκόσμιο Blitzkrieg του 3^ου Ράιχ, με τη Βέρμαχτ να προελαύνει και να καταλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη σταμάτησε για πρώτη φορά στη Σοβιετική Ένωση, στο Σμολένσκ, όταν η επιχείρηση Μπαρμπαρόσσα συνάντησε την ισχυρή αντίσταση και το φράγμα που δημιούργησε ήδη από τον Ιούλιο – Αύγουστο του 1941 ο Κόκκινος Στρατός¹⁴Adam Tooze ό.π. σ. 636. Κατά τον Τουζ (που κανείς δεν μπορεί να τον αποκαλέσει “συμπαθούντα” του κομμουνισμού, το αντίθετο μάλιστα), η γερμανική στρατηγική είχε υποτιμήσει “την εξαιρετική βιομηχανική και στρατιωτική ισχύ της Σοβιετικής Ενωσης, που έγινε το κύριο πρόβλημα της Βέρμαχτ το 1942-1943”¹⁵Adam Tooze ό.π. σ. 637. Αυτή η στρατηγική αποδείχτηκε στρατηγική της ήττας στον πόλεμο, ήδη από το 1943.

Γράφει ο Τουζ “Αλλά όπως γνώριζαν οι Σοβιετικοί και οι Γερμανοί, οι μάχες του τέλους του καλοκαιριού και του χειμώνα του 1942-1943 ήταν το κλειδί που έκρινε την έκβαση του πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη. Και στην κρίσιμη περίοδο, οι σοβιετικές βιομηχανίες πήραν το πάνω χέρι. Η σημασία αυτού του παράθυρου ευκαιρίας συνάγεται από το γεγονός ότι στο μεγαλύτερο μέρος του 1942 οι επιθετικές επιχειρήσεις της Μ. Βρετανίας και της Αμερικής εναντίον του 3^ου Ράιχ δεν είχαν παρά μια περιθωριακή επίδραση. Τα πράγματα άλλαξαν από το φθινόπωρο τού 1942 και μετά… Τον Ιούλιο του 1943 έγινε φανερό ότι ο πόλεμος είχε χαθεί”¹⁶Adam Tooze ό.π. σ. 638, για τη ναζιστική Γερμανία.

Λίγοι μπορούν να αρνηθούν ότι το κρίσιμο σημείο καμπής στο 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η επική και νικηφόρα μάχη του Στάλινγκραντ, που άνοιξε το δρόμο στον Κόκκινο Στρατό, με τη μάχη του Κούρσκ, να προελάσει προς το Βερολίνο, να μπει τελικά στην πρωτεύουσα του ηττημένου ναζιστικού Ράιχ και να υψώσει την κόκκινη σημαία του κομμουνισμού στην κορυφή του Ράιχσταγκ.

Ο Άνταμ Τουζ, ως ένας αριστερός, φιλελεύθερος ιστορικός της οικονομίας, εστιάζει στις σχετικές δομικές διαφορές και τα πλεονεκτήματα της συγκεντρωτικής σοβιετικής βιομηχανίας και οικονομίας, σε μια αχανή χώρα, σε σχέση με τη Γερμανία, όπου παρά τη σιδερένια γροθιά του ναζιστικού κράτους, διάφορες ανταγωνιστικές ομάδες του μονοπωλιακού κεφαλαίου παρέμεναν ενεργοί.

Με μαρξιστικούς όρους, μπορεί να πει κανείς ότι, παρόλες τις γραφειοκρατικές παραμορφώσεις, τα εγκλήματα των μαζικών διώξεων της δεκαετίας του 1930 και τα στρατηγικά λάθη της ηγεσίας του Σοβιετικού Κράτους, αποδείχθηκε η ανωτερότητα των μεθόδων κεντρικού σχεδιασμού απέναντι σε μια πολύ ισχυρή μεν πολεμική μηχανή αλλά που βασιζόταν στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Επιπλέον, δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές δομικές αλλαγές που εισήγαγε η σοσιαλιστική επανάσταση του 1917 που επέτρεψε τη στρατιωτική νίκη ενάντια στο φασισμό το 1945. Ήταν επίσης και το γεγονός ότι η ίδια η Οκτωβριανή επανάσταση ήταν ακόμα ζωντανή στη συνείδηση εκατομμυρίων σοβιετικών εργατών, όπως ορθά τόνιζε ο Τρότσκι που καλούσε σε υπεράσπιση της Σοβιετικής Ένωσης, παρά τον σταλινισμό, λίγα χρόνια πριν τον πόλεμο, εν μέσω των τραγωδιών της δεκαετίας τού 1930¹⁷ Βλ. Λέων Τρότσκυ, Προδομένη Επανάσταση (1936) και Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού (1939-1940), στα ελληνικά στις εκδόσεις Αλλαγή.

Το ίδιο παγκόσμιο ιστορικό Συμβάν ενέπνευσε και τους χιλιάδες αγωνιστές κι αγωνίστριες των αντιφασιστικών δυνάμεων Αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη, στη Γαλλία, στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβική και την Αλβανική Επανάσταση, τους μαχητές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Ελλάδα.

Με άλλα λόγια, η αντιφασιστική νίκη του 1945 εξέφραζε τη δυναμική της ιστορικής ρήξης του παρακμάζοντος καπιταλισμού το 1917, τη ζωτικότητα των κοινωνικών θεμελίων που εγκαθίδρυσε η Οκτωβριανή Επανάσταση, την διεθνή είσοδο των μαζών “στην αρένα που καθορίζεται η μοίρα τους”¹⁸Λέων Τρότσκυ, Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης, Πρόλογος τομ. Ι Εκδόσεις Αλλαγή, μέσα από την ώθηση των κινητηρίων δυνάμεων της μεταβατικής εποχής μας.

Η νίκη του Οκτώβρη ζει μέσα στην Ημέρα της Νίκης, στις 9 του Μάη 1945. Η δυναμική που απελευθερώθηκε από την Οκτωβριανή Επανάσταση, ως η ανάδυση μιας υψηλότερης αρχής κοινωνικής οργάνωσης, νίκησε την πιο βάρβαρη μορφή που γέννησε η παρακμή του καπιταλισμού στον 20^ο αιώνα.

Τα μαθήματα για το σήμερα είναι ζωτικά, όχι μόνο γιατί βλέπουμε τα τελευταία χρόνια μια νέα ανάδυση των ακροδεξιών και φασιστικών σχηματισμών που γεννά η άλυτη παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, αλλά κυρίως γιατί είμαστε μπροστά στη διπλή παγκόσμια κρίση, που απειλεί την ανθρωπότητα κι αλλάζει δραματικά την παγκόσμια κατάσταση.

Τα παγκόσμια προβλήματα απαιτούν παγκόσμιες λύσεις. Η μόνη διέξοδος από το καταρρέον οικοδόμημα ενός παγκόσμιου κοινωνικού συστήματος, το οποίο μέσα στην ιστορική του εξάντληση είναι ασυμβίβαστο με την ίδια τη ζωή, είναι να συνεχίσουμε και να ολοκληρώσουμε την Έξοδο από τη δουλεία, που άρχισε το 1917 και αργότερα περιπλανήθηκε στις ερήμους του τελευταίου αιώνα.

Έχουμε καθήκον να ξαναζωντανέψουμε, να ανανεώσουμε και να ολοκληρώσουμε το έργο του Οκτώβρη 1917 και του Μάη 1945.

Αθήνα – Μόσχα, Απρίλης 2020