100 χρόνια από την Oκτωβριανή Eπανάσταση

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΤΡΟΤΣΚΙ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

 «ΤΟΥ ΚΑΛYΤΕΡΟΥ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΥ ΜΕΤA ΤΟ 1917»[1]

του ΓΚΟΥΙΝΤΟ ΛΑΠΑ

Η επανάσταση του Φεβρουαρίου βρήκε την πλειοψηφία των στελεχών των Ρώσων επαναστατών διασκορπισμένη ανά την υφήλιο. Ο Τσαρισμός είχε επί χρόνια ενισχύσει το καταπιεστικό του σύστημα και οι εξόριστοι επαναστάτες ήταν αμέτρητοι στην Ευρώπη.

Ο Τρότσκι που ήταν Πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης στην Επανάσταση του 1905 στην ηλικία των 25 χρόνων, όπως και ο Νικολάι Μπουχάριν, βρίσκονταν στις ΗΠΑ. Χιλιάδες μίλια τους χώριζαν από τον τόπο καταγωγής τους, τη Ρωσία και κάτι λιγότερα από τη Ζυρίχη όπου διέμενε ο Λένιν. Παρόλα αυτά, η γεωγραφική αυτή απόσταση εξουδετερωνόταν από μια θεωρητική και πολιτική σύγκλιση. Από τη Νέα Υόρκη ο Τρότσκι έγραψε τα δικά του «γράμματα από μακριά» φθάνοντας πρακτικά στα ίδια συμπεράσματα με αυτά του παλιού Μπολσεβίκου ηγέτη:

Όπως αναφέρει ο Τρότσκι στη Ζωή μου: «Αυτές οι δυο σειρές άρθρων που γράφτηκαν από δυο γεωγραφικά σημεία που χωρίζονται από τον ωκεανό, συμπίπτουν σε ανάλυση και πρόγνωση. Οι βασικές φόρμουλες στις οποίες καταλήξαμε -η θέση αναφορικά με την αγροτιά, αναφορικά με την μπουρζουαζία, αναφορικά με την προσωρινή κυβέρνηση, αναφορικά με τον πόλεμο, αναφορικά με τη διεθνή επανάσταση- ήταν οι ίδιες».[2]

Οι διαφορές του παρελθόντος

Η Επανάσταση του 1905 ήταν μια βασική εμπειρία για τους Ρώσους επαναστάτες. Στη «γενική πρόβα» οι διαφορές μεταξύ των διαφορετικών τάσεων αποκρυσταλλώθηκαν, καθώς δεν είχαν εκδηλωθεί έως τότε. Οι Μενσεβίκοι είχαν τη θέση ότι, καθώς η επανάσταση που θα πραγματοποιούνταν στη Ρωσία θα ήταν αστική, θα έπρεπε να καθοδηγηθεί από την μπουρζουαζία – κατά το πρότυπο των αστικών επαναστάσεων της Δυτικής Ευρώπης. Οι Μπολσεβίκοι (με τον Λένιν επικεφαλής) αντιθέτως, τόνιζαν ότι η Ρωσική μπουρζουαζία ήταν ανίκανη να πραγματοποιήσει και να ολοκληρώσει τη δική της επανάσταση και ότι αυτοί που θα έπρεπε να ηγηθούν της επανάστασης ήταν οι εργάτες και οι αγρότες, μέσω της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς. Ο Τρότσκι, από τη μεριά του, είχε καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα και από τις δυο σοσιαλδημοκρατικές τάσεις, αναφορικά με τον απολογισμό της επανάστασης του 1905. Για τον Τρότσκι «δεν υπάρχουν δυο ανεξάρτητα πολιτικά υποκείμενα της επανάστασης, το προλεταριάτο και η αγροτιά, με τη δεύτερη να θέτει όρια στην αυτόνομη επαναστατική δραστηριότητα του πρώτου. Η νίκη της δημοκρατικής επανάστασης στη Ρωσία ήταν δυνατή μόνο με τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου υποστηριζόμενης από την αγροτιά»[3], ξεκινώντας έτσι ταυτόχρονα τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Ο συλλογισμός αυτός, που αποδείχθηκε από την ιστορία – ως προς τις προοπτικές της Ρωσικής Επανάστασης δεν είχε ιδιαίτερη επίδραση εκείνη την εποχή. Το βιβλίο Αποτελέσματα και Προοπτικές, που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 1906, κατασχέθηκε από την αστυνομία και διαβάστηκε από λίγους. Ο Τρότσκι θα γράψει το 1928 ότι ο Λένιν δεν είχε διαβάσει το Αποτελέσματα και Προοπτικές.

Ο Τρότσκι όμως δεν είχε επεξεργαστεί επαρκώς τη διάσταση των απόψεων των δυο ρευμάτων της Ρωσικής Σοσιαλδημοκρατίας. «Οι στρατηγικές διαφορές μεταξύ Μπολσεβίκων και Μενσεβίκων του φαίνονταν δευτερεύουσες όταν τις συνέκρινε με την κατά τα φαινόμενα κοινή ανάλυση για την επόμενη Ρωσική επανάσταση. Για αυτό το λόγο χαρακτήριζε τις διαφορές τους ως ένα χάρτινο τείχος».[4] Ο χαρακτηρισμός αυτός τον οδηγεί με επιμονή να ζητά την ενοποίηση μεταξύ Μπολσεβίκων και Μενσεβίκων κατά τη διάρκεια της μακράς περιόδου από το 1906 έως την Επανάσταση του Φεβρουαρίου. Η προσπάθεια αυτή τον έφερε σε σύγκρουση με τις Μπολσεβίκικες προσπάθειες με επικεφαλής τον Λένιν για τη δημιουργία εργατικού επαναστατικού κόμματος, που αντιμετώπιζε τη συνθηκολόγηση των Μενσεβίκων ενώπιον της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας.

Όταν στις «Θέσεις του Απρίλη» ο Λένιν ισχυρίζεται ότι είναι αναγκαίο να εγκαταλείψουμε την ιδέα των μακροχρόνιων ξεχωριστών επαναστατικών σταδίων, κατηγορείται από τους «παλιούς Μπολσεβίκους» ως Τροτσκιστής. Ο Λένιν όμως, φθάνει σε αυτό το συμπέρασμα με τη δική του μέθοδο και το δικό του συλλογισμό, χωρίς διάλογο ή οποιαδήποτε συζήτηση με τον Τρότσκι. Περιγράφοντας το ζήτημα αυτό, ο Τρότσκι δηλώνει εμφατικά ότι αυτό που τους κρατούσε μακριά δεν ήταν η αντίληψη της διαρκούς επανάστασης αλλά η θέση του πάνω στο ζήτημα του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, δηλαδή η στάση του απέναντι στον Μενσεβικισμό.

Πράγματι, στην πολιτική πάλη εκείνων των ετών δεν ήρθαν αντιμέτωποι πάνω στο ζήτημα της αντίληψής τους για την επανάσταση. Από τη μια δεν ήταν το ζήτημα που συζητιόταν μέσα στις γραμμές του κόμματος. Όπως έχουμε δει μόνο μια χούφτα αντιτύπων αυτού του σημαντικού έργου με τον τίτλο Αποτελέσματα και Προοπτικές τυπώθηκαν και με κανένα τρόπο δεν αποτέλεσε εκείνη την εποχή σεισμό στο Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (ΡΣΔΕΚ). Αυτό που απασχολούσε εκείνα τα χρόνια ήταν η στάση προς τις δυο ομάδες της Σοσιαλδημοκρατίας.

Αρκετοί συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι ο Τρότσκι, τουλάχιστον στα νιάτα του, ήταν αντίθετος στην ιδέα ενός εργατικού κόμματος, κατά πάσα πιθανότητα επηρεασμένοι άμεσα ή έμμεσα από την Σταλινική ιστοριογραφία και την αφήγησή τους. Τα πράγματα δεν έχουν έτσι όμως. Από τα γραπτά του πριν την επανάσταση του 1905, ο Τρότσκι ήδη ενδιαφέρεται για το κομματικό πρόβλημα, αν και με μια διαφορετική άποψη από αυτή του Λένιν.

Η νέα συμφωνία

Στις 5 Μάη [1917], ένα μήνα μετά το Λένιν, ο Τρότσκι φθάνει στη Ρωσία με την οικογένειά του. Ο λόγος του στο [σιδηροδρομικό] σταθμό δεν διαφέρει καθόλου από τη γραμμή που προωθούν οι Μπολσεβίκοι και ιδιαίτερα ο Λένιν μετά την επιστροφή του. Και οι δυο μιλάνε για την ανάγκη να περάσουμε στη δεύτερη φάση της επανάστασης, τη δικτατορία του προλεταριάτου. Τόσο οι αγωνιστές των Μεζραγιόντσι όσο και ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Μπολσεβίκικου Κόμματος βρίσκονται στον σταθμό. Από κοινού οργανώνουν την υποδοχή προς τιμή του Τρότσκι στις 7 Μάη ενώ στις 9, στη συνδιάσκεψη των Μεζραγιόντσι, ο Τρότσκι ανακοινώνει τη συγχώνευση με τους Μπολσεβίκους ισχυριζόμενος ότι έχουν «υιοθετήσει τη διεθνιστική προοπτική»

Η άφιξη του Τρότσκι συμπίπτει με μια κρίσιμη στιγμή στην ανάπτυξη της επανάστασης. Στις πρώτες μέρες του Μαΐου, οι Μενσεβίκοι και οι Σοσιαλεπαναστάτες προσχώρησαν στην προσωρινή κυβέρνηση, οδηγώντας στο σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης συνεργασίας (λαϊκό μέτωπο) και θέτοντας νέες προκλήσεις στο Μπολσεβίκικο Κόμμα για το πώς θα παρέμβουν εν όψει της νέας κατάστασης.

Επεμβαίνοντας άμεσα στο Συμβούλιο των Σοβιέτ, όπου (με πρόταση των Μπολσεβίκων) άμεσα έγινε μέλος της εκτελεστικής του επιτροπής με δικαίωμα λόγου αλλά χωρίς ψήφο για το ρόλο του το 1905· μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατακτήθηκε η κοινή εκτίμηση και σεβασμός. Γινόταν ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι η πολιτική του μπορεί να εφαρμοστεί μονάχα από το Μπολσεβίκικο Κόμμα, ενώ απαιτείται και η ενσωμάτωση των σχεδόν 4.000 αγωνιστών, στελεχών, ομιλητών και αγκιτατόρων που ήταν μέρος των Μεζραγιόντσι, με μια ενδιαφέρουσα παρουσία στα εργοστάσια της Πετρούπολης και τα προάστια. Ο Λένιν προτείνει να μπει στο κόμμα με παραχώρηση κύριων θέσεων και προσφέρει στον Τρότσκι τη διεύθυνση της Πράβντα, μια προσφορά που δεν υλοποιείται.

Στις 2 Ιούλη, μια ψηφοφορία λαμβάνει χώρα με αποτέλεσμα αυτό που όλοι περίμεναν: την είσοδο των Μεζραγιόντσι στο Μπολσεβίκικο Κόμμα και το Μπολσεβίκικο Συνέδριο που πραγματοποιείται στα τέλη του Ιουλίου εκλέγει μια νέα Κεντρική Επιτροπή 21 μελών: Ο Λένιν λαμβάνει 133 ψήφους, ο Ζηνόβιεφ 132, οι Τρότσκι και Κάμενεφ 131. Άλλοι επιφανείς ηγέτες των Μεζραγιόντσι, όπως οι Λουνατσάρκι, Γιόφε και Ουρίτσκι επίσης γίνονται μέλη της Κεντρικής Επιτροπής.

Αυτό που θα πρέπει να εξεταστεί κάποια στιγμή είναι η πολύπλοκη και εννοιολογικά πλούσια διαδικασία πως αυτές οι ενσωματώσεις, τόσο του Τρότσκι όσο και των άλλων μελών των Μεζραγιόντσι στην Μπολσεβίκικη ηγεσία, σηματοδοτούν μια ώθηση για την επανάσταση και τις συζητήσεις εντός του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Από τον Ιούλιο ως την κατάληψη της εξουσίας, βρίσκουμε τον Τρότσκι πολύ πιο κοντά στον Λένιν (ακόμα και με κάποιες διαφορές) από πολλούς από τους «παλιούς Μπολσεβίκους ηγέτες».

Μετάφραση Αρ. Μα.

PDF