Εισαγωγικό σημείωμα: Στις 30 Αυγούστου 1797, γεννιέται στο Λονδίνο η Μαίρη Σέλλεϋ. Μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος, θεατρική συγγραφέας και βιογράφος, με σημαντικότερο έργο της το "Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας", το οποίο αναγνωρίζεται σήμερα ως το πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Κόρη του φιλοσόφου Γουίλιαμ Γκόντγουιν και της Μέρι Γουόλστονκραφτ, γνωστής για τo έργο της "Υπεράσπιση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας".
Η ιστορία του Φρανκενστάιν λέγεται ότι ξεπήδησε μέσα από έναν εφιάλτη. Σε μια συγγραφική άσκηση που προτάθηκε από τον Λόρδο Βύρωνα, η Σέλλεϋ αντιμετώπισε μια τρομακτική εικόνα στον ύπνο της. «Είδα τον χλωμό μαθητή των απαγορευμένων τεχνών να γονατίζει δίπλα στο δημιούργημά του. Ένα τρομερό φάντασμα ανθρώπου κειτόταν εκεί, και ξαφνικά, μέσω κάποιας ισχυρής μηχανής, έδειξε σημάδια ζωής και κινήθηκε με αφύσικο τρόπο. Ήταν τόσο τρομακτικό γιατί κάθε προσπάθεια του ανθρώπου να κοροϊδέψει τον μεγαλειώδη μηχανισμό τού Δημιουργού του κόσμου θα ήταν πέρα για πέρα φρικτή». Από εκείνη τη στιγμή, η Σέλλεϋ ξεκίνησε να δουλεύει πάνω στο έργο της χωρίς να γνωρίζει ότι αυτό θα την καθιέρωνε στη λογοτεχνία.
Το μυθιστόρημα είναι γεμάτο από τους δικούς της εφιάλτες, τις απώλειες της μητέρας και της πρώτης της κόρης, καθώς και τη ρήξη της σχέσης με τον πατέρα της. Σελίδες γεμάτες εξερεύνηση της ζωής και του θανάτου, της ευθύνης της πατρότητας και των συνεπειών της αμφισβήτησης των θεμελίων της φύσης. Ένας άνθρωπος βασανισμένος που προκαλεί τη φύση δημιουργώντας ένα πλάσμα χωρίς θέση στον κόσμο, το οποίο απορρίπτει, μαζί με την ευθύνη για τη γέννησή του, οδηγώντας σε θανάτους αγαπημένων προσώπων και καταδικάζοντας τον δημιουργό στην απομόνωση.
Όταν το βιβλίο δημοσιεύθηκε το 1818, το όνομα της συγγραφέως δεν αναφέρθηκε, αναδεικνύοντας πόσο σκανδαλώδες φαινόταν. Ακόμη και η ίδια η Σέλλεϋ διερωτήθηκε χρόνια μετά: «Πώς μπορούσα εγώ, τότε μια νεαρή κοπέλα, να φανταστώ και να επεκταθώ σε μια τόσο φρικτή ιδέα;». Για χρόνια πίστευαν πως το βιβλίο ανήκε στον σύζυγό της, Πέρσι, ο οποίος είχε γράψει την εισαγωγή.
Η αφήγηση ενώνει κομμάτια σαν το τέρας του Βίκτορα Φρανκενστάιν, παρουσίαζοντάς μας μια ιστορία που μας οδηγεί σε σκέψεις σχετικά με τη ζωή, τον θάνατο, την αγάπη, την καλοσύνη και κυρίως την ανθρώπινη φύση. Πότε αλλάζουν οι ρόλοι μεταξύ τέρατος και ανθρώπου; Τι επιδιώκει να περάσει η Σέλλεϋ όταν το παραλογικό τέρας αναλογίζεται την ύπαρξή του; Ποιες συνδέσεις υπάρχουν μεταξύ της επιλογής της Σέλλεϋ να γράψει από μια ανδρική οπτική και της καταπίεσης της εποχής της; Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που εγείρει το μοναδικό αυτό έργο που θα συνεχίσει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης και ανακάλυψης.
Η Μαίρη Σέλλεϋ άφησε πίσω της σημαντικά έργα όπως: «Ματίλντα» (1819), «Βαλπέργα» (1823), «Ο τελευταίος άνθρωπος» (1826), «Πέρκιν Ουόρμπεκ» (1830), «Λοδόρε» (1835), «Φάλκνερ» (1837) και «Περιπλανήσεις στη Γερμανία και την Ιταλία τα έτη 1840, 1842 και 1843» (1844).
«Έφυγε» την 1η Φεβρουαρίου 1851 στο Λονδίνο λόγω όγκου στον εγκέφαλο. Αναμφίβολα πρωτοπόρος του είδους της επιστημονικής φαντασίας, συχνά υποτιμημένη από τους κριτικούς της εποχής της, η Σέλλεϋ μας θυμίζει την ανάγκη για αναγνώριση της προσφοράς των γυναικών στη λογοτεχνία.
Το κείμενο που αποκολουθεί είναι του Ραούλ Βάλε από το μπλογκ «Κύκλος των Εργαζομένων»
Μαίρη Σέλλεϋ, συγγραφέας του Φρανκενστάιν και του νέου Προμηθέα
Αυτό το μυθιστόρημα του 1818, γραμμένο από τη Μαίρη Σέλλεϋ, αφηγείται την ιστορία ενός Γερμανού επιστήμονα, του Βίκτορ Φρανκενστάιν, που μέσω επιστημονικών μεθόδων δημιουργεί μια “οντότητα” από ανθρώπινα λείψανα. Ωστόσο, καταβεβλημένος από την κοινωνική πίεση, σύντομα μετανιώνει για την πρωτοποριακή του δημιουργία.
Παρόλο που η αφήγηση δεν εξερευνά τις συγκεκριμένες τεχνικές λεπτομέρειες της δημιουργίας, βυθίζει τους αναγνώστες σε έναν κόσμο ηλεκτρικών καινοτομιών και προχωρημένων τεχνολογικών συσκευών, προσκαλώντας τους να συμμετάσχουν ενεργά. Το έργο της συγγραφέα επηρεάζεται έντονα από τον “Γαλβανισμό”, μια επιστημονική έρευνα που χρησιμοποιεί ηλεκτρισμό σε νεκρά ζωικά και ανθρώπινα σώματα με την ελπίδα της αναβίωσης – μια έννοια που αργότερα εξελίχθηκε σε βάναυσες πρακτικές ηλεκτροσόκ για τη θεραπεία ψυχικών ασθενειών και βασανιστηρίων.
Ενδιαφέρον είναι ότι, στον τομέα της ανάνηψης καρδιάς, οι μεταγενέστερες συμβολές του Δρ. Γαλβάν αποδείχθηκαν αποτελεσματικές για την ανάνηψη ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, φέρνοντας πρακτική εφαρμογή στις προηγούμενες θεωρίες του.
Σε ένα πλαίσιο επιστημονικών νέων ιδεών και της Βιομηχανικής Επανάστασης, αυτή η περίοδος γνώρισε την εμφάνιση του ηλεκτρισμού, ο οποίος επαναστατικοποίησε τον φωτισμό, τη δημιουργία κινητήρων, τις επικοινωνίες, τις μεταφορές και τις βιομηχανικές διαδικασίες. Παρά αυτές τις προόδους, η Μαίρη Σέλλεϋ απολάμβανε να προκαλεί τις κυρίαρχες πεποιθήσεις και τη λογική με το φανταστικό της παραμύθι.
Σημαντικό είναι ότι η Μαίρη Σέλλεϋ ήταν κόρη μιας σημαντικής φεμινίστριας ακτιβίστριας. Ως εκ τούτου, αντιμετώπισε κριτική από προοδευτικούς κύκλους για την προώθηση στερεοτυπικών γυναικείων ρόλων στο έργο της.
Αυτή η συγκεκριμένη έκφανση του λευκού φεμινισμού, επικεντρωμένη αποκλειστικά στο δικαίωμα ψήφου και στερούμενη ευρύτερης κατανόησης, ήταν εξίσου επιζήμια τότε όσο και σήμερα. Η γραμμική της αντίληψη για την ιστορία την εμποδίζει να κατανοήσει τις πολυπλοκότητες της ταξικής διαπάλης και, σε αυτό το πλαίσιο, τη συμβολική διαλεκτική σχέση μεταξύ της συγγραφέως και της κοινωνίας.
Έτσι, αν κάποιος αναζητούσε όρια, αυτά δεν υπήρχαν για τη λογοτεχνική μιας γυναίκας στην αποστολή της να δημιουργήσει ένα εντελώς νέο λογοτεχνικό είδος. Παρά τις αρχές της στο Ρομαντικό κίνημα, ξεπέρασε την πατριαρχική καταπίεση της εποχής της. Μαζί με άλλες γυναίκες και εργάτες, έβαλαν τα θεμέλια για την κατεδάφιση των υπολειμμάτων των παλαιών κοινωνικών δομών σε μια μελλοντική κοινωνία.
Πολέμησε σθεναρά ενάντια στους μισθοφόρους εκδότες, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο, και τελικά κατάφερε να εκδοθεί. Το έργο της, κυρίως στα είδη του γοτθικού και της επιστημονικής φαντασίας, αποκάλυψε μια τρομακτική αφήγηση που εξερευνούσε τη σχέση πλάσματος-δημιουργού, την ουσία της ανθρωπότητας, την ουσία έναντι του αντικειμένου, την ηθική και τις δυναμικές της εξουσίας.
Με πάθος εμβάθυνε σε θέματα εκδίκησης, μίσους και την απόπειρα πατροκτονίας που διέπραξε ο γιος του Φρανκενστάιν—ένα ανώνυμο ον—κατά του επιστήμονα πατέρα του, κινούμενος από αισθήματα απόρριψης και κοινωνικού αποκλεισμού, αντιμετωπιζόμενος ως “διάβολος”.
Το «τέρας-πράγμα» διαθέτει συναισθήματα και είναι εγγενώς ανθρώπινο, αλλά η κοινωνία το μεταμορφώνει σε απλό αντικείμενο. Αυτή η μοίρα αντικατοπτρίζει τη δική μας εμπειρία· η υποκρισία των θεσμών δεν γνωρίζει όρια.
Όχι μόνο προκαλεί την απόλυτη καταστροφή σχεδόν της ολόκληρης οικογένειάς του, αλλά και ο ίδιος ο επιστήμονας βρίσκει το θάνατό του κατά τη διάρκεια μιας αποτυχημένης προσπάθειας διαφυγής στην Αρκτική, πιθανόν ελπίζοντας να βρει καταφύγιο στα πέρατα του κόσμου για να επιστρέψει πιο ισχυρός. Ωστόσο, το ασαφές τέλος της ιστορίας αφήνει τη μοίρα του ανοιχτή στην ερμηνεία.
Η γερμανική λέξη “Franken” σημαίνει “κίνηση” ή “ελευθερία,” ενώ “stein” μεταφράζεται ως “πράγμα,” “πέτρα” ή “ύλη.” Αυτή η ετυμολογία ανοίγει τις πόρτες για μια πληθώρα υποκειμενικών ερμηνειών. Μια εντυπωσιακή και διαχρονική ερμηνεία συνδέεται με την ανθρώπινη δυστυχία που προκύπτει από την αντικειμενοποίηση, παράλληλα με ένα ανυποχώρητο πνεύμα που συνεχώς αγωνίζεται για εξέλιξη και ευημερία.
Αυτό το θέμα αντικατοπτρίζει τον μύθο του Προμηθέα, ο οποίος είναι αιώνια δεμένος σε έναν κολοσσιαίο βράχο ως τιμωρία γιατί χάρισε τη φωτιά στην ανθρωπότητα. Η επανάστασή του ενάντια στις θεϊκές δυνάμεις δεν τον λύγισε, αλλά αντίθετα του επέτρεψε να ξεπεράσει το μαρτύριο, ανεβάζοντας τον σε σύμβολο αντίστασης και προόδου.
Αυτή η συμβολική κληρονομιά έχει εμπνεύσει και τους ροκ καλλιτέχνες. Οι “Rolling Stone,” για παράδειγμα, ενσαρκώνουν τη φιλοσοφία της “κινούμενης πέτρας,” αποτυπώνοντας το υπαρξιακό άγχος να ζεις στην άκρη μέσω της μουσικής και των ναρκωτικών.
Παράλληλα, οι Audioslave, με ηγέτη τον Chris Cornell, κατέκτησαν τεράστια επιτυχία με το τραγούδι “Like a Stone.” Το τραγούδι εξετάζει το συναίσθημα του να είσαι σαν ένας άψυχος βράχος, παραλυμένος από τον πόνο, εκφράζοντας έναν “απολιθωμένο θάνατο εν κινήσει.” Αυτή η μεταφορά διεισδύει βαθιά στην ψυχολογία της σύγχρονης νεολαίας, αφουγκραζόμενη την αναζήτησή τους για διαφυγή μέσα από αντιφάσεις – μια κραυγή για επανάσταση που ίσως αναδυθεί σε νέους ύμνους διαμαρτυρίας.
Εδ΄ψ, οι λάτρεις του ταγκό ίσως αναλογιστούν τον “χορό της μελαγχολίας που εκτελείται με πάθος και δεξιοτεχνία.”
Ο συγγραφέας μας τελικά εκφράζει αυτό που λίγοι μπορούν να δουν και να κατανοήσουν: την υπέρβαση από την επανάληψη και τις αφηρημένες έννοιες, προς μια πλούσια αφήγηση που προσπαθεί να γεφυρώσει τη λογοτεχνία με την επιστήμη, να εμβαθύνει στην ουσία της ζωής, την ύλη της ύπαρξης, και τη βιωματική εμπειρία της ζωής και του θανάτου.
Πριν από αιώνες, συγκεκριμένα κατά τον 16ο αιώνα, ο Γαλιλαίος Γαλιλέι έδωσε σάρκα και οστά σε αυτή τη μέθοδο. Είναι ευρέως γνωστός για τη διάσημη φράση του “Eppur si muove,” που σημαίνει “Και όμως κινείται.”
Ένας ακούραστος υπερασπιστής της επιστημονικής μεθόδου, ο Γαλιλαίος αντιτάχθηκε στη συμβατική σοφία, την εκκλησία, και το κατεστημένο της εποχής του. Παρά το ότι εξαναγκάστηκε να αποκηρύξει τις ιδέες του υπό την απειλή βασανιστηρίων, δήλωσε ψύχραιμα στο δικαστήριο, “Eppur si muove.”
Η συγγραφέας αφήνει την ιστορία της ανοιχτή, μας καλεί να συμπεριφερόμαστε με ανθρωπιά προς τον συνάνθρωπο. Υπάρχει μια προειδοποίηση για την πιθανή επιστροφή του “Φράνκι.” Εάν επιστρέψει, ας εμφανιστεί σοφότερος, πιο ζεστός, και συνοδευόμενος από την “Καθολική Συνείδηση.”
Εισαγωγικό κείμενο και μετάφραση Αρ. Μα.
