14 χρόνια μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers
του Γιάννη Αγγέλη
Πριν από λίγες ημέρες έκλεισαν 14 χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers και την κρίση που ακολούθησε, οδηγώντας στην κρίση χρέους στην Ευρωζώνη και στα τρία μνημόνια στην Ελλάδα.
Κυβέρνηση και αντιπολίτευση στη ΔΕΘ αναφέρθηκαν έμμεσα σ’ αυτό, δίνοντας η κάθε μία στον εαυτό της τα “εύσημα” για την έξοδο από τα μνημόνια…
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι τα τρία μνημόνια “έληξαν”, αλλά η “ενισχυμένη εποπτεία” σαν δημοσιονομική διαδικασία ελέγχου από την Κομισιόν και τον ESM, τα αντικατέστησε, προκειμένου να εξασφαλισθεί ότι τα “πλεονάσματα” του προϋπολογισμού θα επαρκούν για να πληρώνουν τα δάνεια με τα οποία έχει φορτωθεί ο κρατικός προϋπολογισμός για τις επόμενες δεκαετίες.
Και αυτό ανεξάρτητα από τις συνέπειες των όσων έχουν μεσολαβήσει με την πανδημία, τον πληθωρισμό, τις συνέπειες των κυρώσεων στη Ρωσία, τον πόλεμο κ.λπ.
Όμως αυτό το πρόβλημα είναι… γνωστό.
Και δεν αποτελεί “νέο”.
Το “νέο” έρχεται μέσα από τις Κεντρικές Τράπεζες.
Και ειδικά με τις αυξήσεις των επιτοκίων, δηλαδή του “κόστους” του δανειακού χρήματος, από την ΕΚΤ που διακριτικά, αλλά σταθερά συνδυάζεται με την παράλληλη συρρίκνωση της διαθέσιμης “ρευστότητας” μέσα από τα προγράμματα αγοράς χρέους της ΕΚΤ που σταμάτησαν και τώρα αρχίζουν να αντιστρέφονται.
Με άλλα λόγια η πλημμυρίδα παροχής φτηνού χρήματος που προκαλούσε η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ για να αντιμετωπίσει αρχικά την κρίση του 2008 και μετά την πανδημία, αρχίζει να αντιστρέφεται και να μετατρέπεται σε μία “άμπωτη” ρευστότητας για τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό, σε συνθήκες πληθωρισμού και ενεργειακής κρίσης τόσο όσον αφορά τις τιμές της ενέργειας όσο και την επάρκεια τροφοδοσίας της.
Η απειλή της ευρωπαϊκής ενδόρηξης
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον έρχεται το “νέο” 2008, το οποίο έχει να κάνει με τον τρόπο που η ΕΚΤ “χειρίστηκε” την διαχείριση του ιδιωτικού χρέους.
Ακραίο και διαφωτιστικό παράδειγμα, το ελληνικό μοντέλο που διαφέρει εν μέρει από το ιταλικό, αλλά παραμένει επί της ουσίας το ίδιο.
Ποιο ήταν το “πρόβλημα” στην Ελλάδα των μνημονίων; Τα περισσότερα από 100 δις ευρώ “κόκκινα” και “κίτρινα” δάνεια, ήτοι αυτά που δεν μπορούσαν να πληρωθούν, είτε γιατί οι επιχειρήσεις είχαν χρεοκοπήσει είτε γιατί οι δανειολήπτες είχαν χάσει τις δουλειές τους και δεν μπορούσαν να τα πληρώσουν. Κάποια από αυτά ήταν “καλυμμένα” με εγγυήσεις σε ακίνητα, άλλα (όπως π.χ. οι πιστωτικές κάρτες, ή τα δάνεια με κρατική εγγύηση) όχι.
Το μοντέλο που χρησιμοποίησε η ΕΚΤ για να εξαφανίσει τα δάνεια αυτά και από “ζημιές” να τα μετατρέψει σε “κέρδη” του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ήταν να τα κάνει ένα είδος “subprime”, σαν τα δάνεια δηλαδή που προκάλεσαν το 2008 στις ΗΠΑ.
Πώς δηλαδή; Με την μέθοδο της τιτλοποίησης.
Δηλαδή, επέτρεψε να φτιαχτούν “μπουκέτα” διαφόρων κατηγοριών δανείων στα οποία ένα μέρος ήταν “βαθιά κόκκινα” δάνεια, ένα άλλο μέρος ήταν “κίτρινα” και ένα τρίτο μέρος ήταν δάνεια που εξυπηρετούνταν κανονικά.
Με αυτό το “μπουκέτο” ως εγγύηση εκδίδονται ομόλογα τα οποία πωλούνται στα hedge funds από ειδικά κατασκευασμένες γι’ αυτό εταιρείες που έχουν αγοράσει τα δάνεια σε εξευτελιστικές μεν τιμές, αλλά οπωσδήποτε με αντίτιμο που με τη σειρά του μπήκε στους ισολογισμούς των τραπεζών ως “κέρδος” στη θέση της “ζημιάς” που είχε το “κόκκινο” δάνειο πριν πουληθεί…
Επειδή όμως το 2008 ούτε έχει ξεπεραστεί, ούτε… έχει ξεχαστεί, τα ομόλογα αυτά δεν θα τα αγόραζε κανείς αν δεν υπήρχε και κάποια άλλη πραγματική εγγύηση, γιατί τα ποσοστά ανάκτησης κεφαλαίου (δηλαδή αποπληρωμής των δανείων αυτών) με τα οποία πληρώνονται οι τόκοι και το κεφάλαιο των ομολογιακών δανείων, παραμένουν πολύ μικρά.
Και θα μικρύνουν ακόμα περισσότερο και πολύ απότομα, με την αύξηση των επιτοκίων.
Το ιδιωτικό χρέος έγινε κρατική εγγύηση
Έτσι μπήκε στη μέση το δημόσιο χρέος. Η ΕΚΤ “επέτρεψε” στο ελληνικό δημόσιο να εγγυηθεί αυτό τα ομόλογα των τιτλοποιημένων δανείων σε σημαντικό ποσοστό τους, τόσο, όσο χρειάζεται για να τα δεχθεί ως αξιόπιστα η αγορά.
Με άλλα λόγια το δημόσιο “πούλησε” σε υποτυπώδη τιμή εγγυήσεις, δηλαδή κρατικά ομόλογα, στις τράπεζες. Για όσο καιρό οι εγγυήσεις δεν εκπίπτουν, οι τράπεζες πληρώνουν ένα “τέλος” στο δημόσιο, χωρίς να χρειάζεται να αγοράζουν τα ομόλογα εγγύησης.
Οι αποπληρωμές ομολόγων των τιτλοποιημένων δανείων έτσι κι αλλιώς αρχίζουν σε 5 – 7 χρόνια, οπότε μέχρι τότε οι εγγυήσεις του ελληνικού δημοσίου που έχουν δοθεί στα ομόλογα αυτά δεν κινδυνεύουν να εκπέσουν, άρα το δημόσιο εμφανίζεται στο διάστημα αυτό να “κερδίζει” από την αμοιβή που παίρνει από τις τράπεζες αφού δεν χρειάζεται να ρευστοποιηθούν οι εγγυήσεις…
Όλα δηλαδή καλά φτιαγμένα και κρυμμένα μέχρι να… ανατραπεί το περιβάλλον από τον πληθωρισμό και τον πόλεμο, με την ΕΚΤ να αυξάνει με πρωτοφανείς ρυθμούς τα επιτόκια και να οδηγεί σε αδυναμία εξυπηρέτησης τα “μπουκέτα” που έχουν πουληθεί, καλή ώρα σαν τα πάλαι ποτέ subprime loans.
Με την διαφορά ότι με την Ελλάδα το πράγμα είναι ακόμα πιο μπερδεμένο γιατί τα ελληνικά κρατικά ομόλογα δεν έχουν αποκτήσει ακόμα διαβάθμιση investment grade, δηλαδή παραμένουν στην κατηγορία “σκουπίδια” και έχουν πάρει ειδική άδεια από την ΕΚΤ για να χρησιμοποιηθούν σαν εγγύηση…
Στην Ιταλία που έχει εφαρμοστεί το ίδιο μοντέλο για να σωθούν τράπεζες όπως π.χ. η τράπεζα Monde dei Paschi di Siena (η αρχαιότερη τράπεζα στην Ευρώπη) η πίεση επίσης αυξάνεται, αλλά τα ιταλικά ομόλογα διατηρούν ακόμα την χαμηλότερη θέση στην κατηγορία των investment grade.
Ανάλογες καταστάσεις αναπτύσσονται στην Ισπανία και την Πορτογαλία που από πλευράς αξιοπιστίας του κρατικού χρέους είναι σε λίγο καλύτερη θέση από την Ιταλία.
Όμως ο κλοιός σφίγγει πλέον γύρω από τις τιτλοποιήσεις των κόκκινων δανείων. Είναι μια ωρολογιακή βόμβα που πιέζεται να… εκραγεί από την αύξηση των επιτοκίων και την συρρίκνωση της διαθέσιμης ρευστότητας.
Η απειλή αυτή πολλαπλασιάζεται από την ασφυκτική πίεση που αναπτύσσεται στις αγορές χρήματος και ειδικά στις αγορές παραγώγων που έχουν υπογεγραμμένα ασφαλιστικά συμβόλαια CDS για τις τιτλοποιήσεις και για τα οποία λόγω του νέου αυξημένου κινδύνου οι τράπεζες ζητούν την αναθεώρηση της τιμολόγησής τους προς τα πάνω.
Ο όγκος αυτής της “αγοράς” κινδύνου ξεπερνάει στην Ευρώπη το 1,5 τρις ευρώ! Αυτή η “κατάσταση” είναι που υποχρέωσε την Eurostat να ζητήσει εσπευσμένα από τις ελληνικές αρχές να επανεξετάσει τους όρους με τους οποίους έχει δοθεί η εγγύηση για τις τιτλοποιήσεις των κόκκινων δανείων, προκειμένου να αξιολογηθεί στις νέες συνθήκες που διαμορφώνει η αύξηση των επιτοκίων, το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου για το ελληνικό δημόσιο χρέος αν “σκάσουν” τα ελληνικά subprime loans.
Για να μη μιλήσουμε για τους τεράστιους όγκους “τιτλοποιήσεων” του ιταλικού ή και ισπανικού ιδιωτικού χρέους στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα…
