Έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας δίνει αποκαλυπτικά στοιχεία
του Άρη Μαραβά
Τον Μάιο του 2025, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO), αυτός ο κατεξοχήν θεσμός του παγκόσμιου εργατικού «κέντρου», ήρθε —άθελά του, αλλά αναπόφευκτα— να επιβεβαιώσει όσα οι επαναστάτες, οι μαρξιστές, οι αληθινοί υπερασπιστές της εργατικής τάξης, φωνάζουν εδώ και δεκαετίες. Το καπιταλιστικό σύστημα, που τόσο εκθειάστηκε ως κινητήρας «ανάπτυξης», «προόδου» και «ευημερίας για όλους», αποκαλύπτεται γυμνό, σάπιο και ανθρωποβόρο. Δεν είναι απλώς ανίκανο να βελτιώσει τις ζωές των εργαζομένων — είναι ο λόγος που αυτές οι ζωές διαλύονται μεθοδικά, υπολογισμένα, με μαθηματική βαρβαρότητα.
Η νέα έκθεση του ILO, World Employment and Social Outlook: May 2025 Update, δεν είναι άλλη μία ψυχρή τεχνοκρατική αναφορά γραμμένη σε αποστειρωμένα γραφεία από «ουδέτερους» ειδικούς. Όχι — είναι η ιατροδικαστική έκθεση μιας παγκόσμιας κοινωνικής καταστροφής. Ένα ντοκουμέντο γεμάτο στοιχεία που, πίσω από την γλώσσα των ποσοστών και των στατιστικών, αποτυπώνουν τη σφαγή των προσδοκιών και των δικαιωμάτων δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Ο καπιταλισμός δεν ευημερεί. Δεν αναπτύσσεται. Σαπίζει. Και η δυσωδία του δεν είναι πλέον θεωρητικό επιχείρημα — είναι υπαρκτό γεγονός: πνίγει με κάθε νέα κρίση ολόκληρες ηπείρους, στραγγαλίζει τον νέο κόσμο πριν γεννηθεί, εκμεταλλεύεται τον ιδρώτα των μεταναστών, εξαθλιώνει τις γυναίκες της εργασίας, πετάει τους νέους στην ανεργία ή στις άτυπες ζούγκλες του καθεστώτος της «ευελιξίας».
Κάθε σελίδα της έκθεσης αυτής είναι κι ένας καθρέφτης της εποχής μας: μια εποχή όπου η εργασία δεν απελευθερώνει, αλλά συνθλίβει∙ όπου η παραγωγή δεν υπηρετεί την κοινωνία, αλλά την αναπαραγωγή του κεφαλαίου∙ όπου τα νούμερα ανεβαίνουν μόνο για να κρύψουν την κοινωνική καθίζηση που απλώνεται παντού.
Ο ILO, βεβαίως, δεν ανήκει στο στρατόπεδο της εξέγερσης. Μα δεν μπορεί πια να κρύψει την αλήθεια. Σαν ένας καλοσυνάτος γιατρός που δεν πιστεύει στον θάνατο, αναγκάζεται να υπογράψει τη ληξιαρχική πράξη ενός συστήματος που δεν μεταρρυθμίζεται, δεν εξανθρωπίζεται, δεν σώζεται — μόνο ανατρέπεται.
Μια Ανθρωπότητα Χωρίς Εργασία: Το Παγκόσμιο Κενό
Τα ίδια τα στοιχεία που παραθέτει ο ILO δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας. 186 εκατομμύρια άνθρωποι καταγράφονται επίσημα ως άνεργοι — μια παγκόσμια στρατιά αποκλεισμένων, δίχως δουλειά, δίχως εισόδημα, δίχως προοπτική. Πίσω τους, 137 εκατομμύρια ακόμη, που δεν καταγράφονται πουθενά: «αποθαρρυμένοι», «περιθωριοποιημένοι», ξεχασμένοι από στατιστικές και κράτη, εργάτες που έπαψαν να ελπίζουν ότι η εργασία θα επιστρέψει ποτέ στη ζωή τους. Και τέλος, άλλοι 79 εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, αποκλεισμένοι από το δικαίωμα στην εργασία εξαιτίας της φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων, ασθενών — μια εργασία αόρατη, απλήρωτη, κοινωνικά υποτιμημένη, μα απολύτως αναγκαία για να λειτουργεί η κοινωνία του κεφαλαίου.
Συνολικά: 402,4 εκατομμύρια «χαμένες» θέσεις εργασίας το 2024. Μα ο όρος «χαμένες» είναι ανεπαρκής, σχεδόν προσβλητικός. Δεν χάθηκαν αυτές οι θέσεις τυχαία — εκτοπίστηκαν, καταργήθηκαν, εξοβελίστηκαν μέσα από το σύστημα που μετατρέπει κάθε κοινωνική ανάγκη σε εμπόρευμα, και κάθε ανθρώπινη ύπαρξη σε αριθμό χρήσης ή απόρριψης.
Πίσω από κάθε ποσοστό, κρύβεται ένας άνθρωπος σε αναμονή. Μια ζωή που παγώνει. Ένα βλέμμα στραμμένο στο κενό, που περιμένει όχι κάποιο θαύμα της ανάπτυξης, αλλά το επόμενο χτύπημα. Ένας πατέρας που αδυνατεί να ταΐσει το παιδί του. Μια μητέρα που ενοχοποιείται επειδή δεν «παράγει». Ένας νέος που σβήνει πριν προλάβει να αρχίσει. Ένας εργάτης που περιμένει — όχι την πρόοδο, αλλά τη νέα φάση της καταστροφής.
Κι αυτή η αναμονή δεν είναι ουδέτερη. Είναι καταθλιπτική, βίαιη, εκρηκτική. Είναι η σιωπή πριν την καταιγίδα. Γιατί όσο το κεφάλαιο αρνείται να δώσει εργασία, τροφή, μέλλον στην εργατική τάξη, τόσο σκάβει τον ίδιο του τον λάκκο.
Ανάπτυξη για Ποιον; Η Αντίφαση της Εποχής
Την τελευταία δεκαετία, ο κόσμος βρέθηκε αντιμέτωπος με μια από τις πιο απενοχοποιημένες μορφές ταξικής απάτης στην ιστορία του καπιταλισμού. Το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν —ο «θεός» των οικονομολόγων, ο δείκτης-φετίχ των αστικών κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών— αυξήθηκε κατά 33%. Επενδυτές πανηγυρίζουν, χρηματιστήρια εκπέμπουν «ευφορία», πρωθυπουργοί δίνουν διαβεβαιώσεις για «ισχυρή ανάκαμψη».
Κι όμως, η απασχόληση αυξήθηκε μόλις κατά 13,2%. Που σημαίνει, με απλά λόγια: περισσότερη παραγωγή, με λιγότερους εργάτες. Ή καλύτερα: περισσότερη παραγωγή, χάρη σε περισσότερο εξοντωτική εργασία. Στην Ασία, η περιοχή που παρουσιάζεται ως «οικονομικό θαύμα» του 21ου αιώνα, η παραγωγικότητα εκτινάχθηκε κατά 55%. Οι εργάτες έσκυψαν περισσότερο, δούλεψαν γρηγορότερα, πιέστηκαν λυσσαλέα. Από την άλλη, η απασχόληση αυξήθηκε μόλις κατά 10%. Πού πήγε η διαφορά; Στο κεφάλαιο. Στα κέρδη των πολυεθνικών, στα μερίσματα των μετόχων, στα λογιστικά τεχνάσματα των funds.
Οι εργάτες δεν καρπώθηκαν τίποτα. Παρήγαγαν τον πλούτο — και έμειναν φτωχοί. Έτρεξαν γρηγορότερα — και βρέθηκαν πιο πίσω. Ό,τι τους ζητήθηκε, το έδωσαν: χρόνο, υγεία, σώμα, ψυχή. Αλλά το σύστημα τούς έδωσε πίσω μόνο επισφάλεια, ψίχουλα και φόβο.
Η περιβόητη υπόσχεση της «ανάπτυξης για όλους» αποδείχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά ψεύδη της εποχής μας. Ένα ψέμα που επαναλαμβάνεται τόσο συχνά, ώστε να θυμίζει περισσότερο προσευχή παρά οικονομική θεωρία. Γιατί στην πραγματικότητα, το μόνο πράγμα που αναπτύχθηκε με συνέπεια και σταθερότητα ήταν η εκμετάλλευση.
Οι δείκτες των τραπεζών ανεβαίνουν. Οι εταιρικές αναφορές είναι γεμάτες χαμόγελα. Οι CEO βλέπουν τις μετοχές τους να απογειώνονται. Μα την ίδια ώρα, οι δείκτες των μισθών καταρρέουν, οι εργατικές οικογένειες συνθλίβονται από την ακρίβεια, οι νέοι μεταναστεύουν, και ο φόβος γίνεται καθημερινός σύντροφος στην καρδιά του εργασιακού βίου.
Αυτό είναι το «θαύμα» του καπιταλισμού: ένα σύστημα που μπορεί να παράγει ασταμάτητα — μόνο και μόνο για να επιδεινώνει τη ζωή των ανθρώπων που το κινούν.
Η Παγκόσμια Λεηλασία: Η Πτώση του Μεριδίου της Εργασίας
Το μερίδιο της εργασίας στο παγκόσμιο εισόδημα —αυτό που δικαιούται ο κόσμος της δουλειάς από τον πλούτο που παράγει— έπεσε από 53% το 2014 σε 52,4% το 2024. Φαινομενικά, πρόκειται για μια “μικρή” μεταβολή: 0,6 ποσοστιαίες μονάδες. Όμως σε παγκόσμια κλίμακα, αυτή η μείωση αντιστοιχεί σε 2,4 τρισεκατομμύρια δολάρια — ένα ποσό που μετακινήθηκε από τα χέρια των εργαζομένων στις θυρίδες και τις offshore του κεφαλαίου. Ένα κομμάτι κοινωνικού πλούτου αρπαγμένο, όχι «χαμένο».
Και το πιο εντυπωσιακό; Το 40% αυτής της λεηλασίας συντελέστηκε μόνο μετά το 2019 — δηλαδή στη διάρκεια των χρόνων της πανδημίας και των δήθεν «εθνικών εκστρατειών σωτηρίας». Όταν μας έλεγαν ότι «όλοι μαζί παλεύουμε απέναντι στον ιό», το κεφάλαιο έκανε ρεσάλτο στα μερίδια της εργασίας και φούσκωνε τους ισολογισμούς του με ιδρώτα και αίμα.
Μα η εικόνα γίνεται ακόμα πιο αποκαλυπτική όταν κοιτάξουμε την «μητρόπολη» του καπιταλισμού: τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Εκεί, το μερίδιο της εργασίας στο εθνικό εισόδημα το 2022 κατρακύλησε στο χαμηλότερο επίπεδο από τη Μεγάλη Ύφεση του 1929. Ολόκληρες γενιές εργάστηκαν, πάλεψαν, πίστεψαν στο «αμερικανικό όνειρο» — μόνο για να δουν, μέσα από τη σιωπηλή βία των αριθμών, ότι η συμμετοχή τους στον πλούτο της κοινωνίας μειώθηκε κατά 7 ποσοστιαίες μονάδες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κι έτσι, ο μύθος της ευημερίας, του «αυτοδημιούργητου», της «ευκαιρίας για όλους» — δεν κατέρρευσε απλώς. Μετατράπηκε σε εφιάλτη για εκατομμύρια Αμερικανούς εργάτες. Για τους υπερχρεωμένους, τους αποκλεισμένους από την περίθαλψη, τους αστέγους, τους νέους που πνίγονται στα φοιτητικά δάνεια για ένα πτυχίο που δεν αγοράζει ούτε δουλειά ούτε αξιοπρέπεια. Οι αριθμοί μιλούν καθαρά — είναι η σύγχρονη γλώσσα του ταξικού πολέμου:
Η εργασία υποχωρεί, το κεφάλαιο θριαμβεύει.
Η εκμετάλλευση βαθαίνει, η κοινωνική απόδοση συρρικνώνεται.
Η αναδιανομή γίνεται — μα από κάτω προς τα πάνω.
Ο καπιταλισμός του 21ου αιώνα δεν υπόσχεται πια τίποτα. Δεν ντύνεται με ηθικά άλλοθι, δεν προσποιείται καν. Το μόνο του πρόγραμμα είναι η εξασφάλιση του κέρδους και η αφαίμαξη της εργατικής τάξης. Αυτό που κάποτε ήταν υπόσχεση — σήμερα είναι καταδίκη. Και η μόνη απάντηση δεν είναι άλλη από την επανάσταση που θα διεκδικήσει τα πάντα από την αρχή: ψωμί, δικαιοσύνη, εξουσία.
Η Άνοδος της Άτυπης Εργασίας: Ο Νέος Νόμος της Ζούγκλας
Πάνω από 2 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλο τον πλανήτη —δηλαδή σχεδόν το 60% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού— ζουν και εργάζονται μέσα στο καθεστώς της Άτυπης εργασίας. Αυτό δεν είναι μια απλή στατιστική: είναι η μαζική νομιμοποίηση της σύγχρονης δουλείας, η καθημερινή πραγματικότητα εκατομμυρίων ανθρώπων που δουλεύουν χωρίς συμβόλαιο, χωρίς δικαιώματα, χωρίς ασφάλιση, χωρίς κατώτατο μισθό, χωρίς φωνή, χωρίς μέλλον. Αυτό δεν είναι εργασία· είναι επιβίωση με όρους κοινωνικής αθλιότητας και θεσμικής περιφρόνησης. Είναι το τίμημα της «ευελιξίας» που οι αστοί οικονομολόγοι παρουσιάζουν ως αναγκαία προσαρμογή, αλλά που στην πράξη σημαίνει απόλυτη εξάρτηση, καταναγκασμό, τρόμο μπροστά στην ανεργία και εξευτελισμό μέσα στην απασχόληση.
Και στην υποσαχάρια Αφρική, το καθεστώς αυτό φτάνει στα όρια της ωμής αποικιοκρατικής βαρβαρότητας. Εκεί, το 85% των εργαζομένων είναι ημερομίσθιοι — άνθρωποι που ξυπνούν χωρίς να ξέρουν αν θα έχουν μεροκάματο, αν θα τραφεί το παιδί τους, αν το σώμα τους θα αντέξει άλλη μια μέρα κάτω από τον ήλιο, τη λάσπη ή την εργοδοτική βία. Δεν έχουν ρεπό. Δεν έχουν αποζημιώσεις. Δεν έχουν συνδικαλιστική εκπροσώπηση. Μόνο ένα σώμα προς εκμετάλλευση. Μόνο χρόνο που πωλείται φτηνά και τελειώνει γρήγορα.
Και το χειρότερο; Αυτοί δεν μειώνονται — αυξάνονται. Ο αριθμός των ατύπως εργαζομένων διογκώνεται, γίνεται πλειοψηφικός, μετατρέπεται σε νέο «κανόνα». Η άτυπη εργασία δεν είναι προσωρινή, δεν είναι «φάση μετάβασης». Είναι η νέα κανονικότητα του παγκόσμιου καπιταλισμού, η μορφή της εργασίας που συμφέρει το κεφάλαιο, γιατί είναι εύκαμπτη, ευάλωτη, και εύκολα αντικαταστάσιμη.
Οι μισοί πληθυσμοί αυτών των χωρών εργάζονται όχι για να ζήσουν, αλλά για να επιβιώσουν — για ένα κομμάτι ψωμί, για λίγες θερμίδες, για να μην πεθάνουν. Και όλη αυτή η φρίκη τρέφει τις μηχανές του παγκόσμιου εμπορίου, τροφοδοτεί τις πρώτες ύλες των πολυεθνικών, φουσκώνει τις περιουσίες των εταιρικών μετόχων στις ΗΠΑ, στην Ε.Ε., στην Κίνα.
Γιατί ο σύγχρονος ιμπεριαλισμός δεν χρειάζεται αποικίες με στρατό και σημαία. Του φτάνουν οι αλυσίδες της αγοράς. Κι όταν αυτές απειλούνται να σπάσουν, ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός φροντίζει να διατηρεί την “τάξη” με πάνω από 750 στρατιωτικές βάσεις σε 80 χώρες. Στην κανονική ροή του παγκόσμιου κεφαλαίου, οι ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων μετατρέπονται σε άμισθη εργασία, σε φτηνό αίμα που λιπαίνει τα μηχανήματα της «ανάπτυξης» των ισχυρών.
Η εικόνα αυτή δεν είναι απόκλιση. Δεν είναι «πρόβλημα» προς επίλυση. Είναι το ίδιο το θεμέλιο του παγκόσμιου καπιταλιστικού οικοδομήματος. Ένας κόσμος χτισμένος στην εργασία χωρίς δικαιώματα, στην εκμετάλλευση της εργασίας χωρίς τέλος, στην απόγνωση που βαφτίζεται ευελιξία. Αν δεν ανατραπεί, θα γεννάει διαρκώς νέες μορφές σύγχρονης δουλείας, πάντα πιο κερδοφόρες, πάντα πιο αόρατες, πάντα πιο αβάσταχτες για εκείνους που παράγουν τον πλούτο και δεν κατέχουν τίποτα.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως Όπλο Ενάντια στην Εργασία
Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης —αυτής της «επανάστασης» που οι απολογητές του καπιταλισμού παρουσιάζουν ως θρίαμβο της ανθρώπινης προόδου— απειλεί άμεσα το 25% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Δεν μιλάμε πια για μελλοντικά σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Μιλάμε για εδώ και τώρα, για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που βλέπουν τις δουλειές τους να εξαφανίζονται πίσω από οθόνες, αλγόριθμους και αυτοματισμούς.
Οι πρώτοι στο στόχαστρο: εργαζόμενοι μεσαίων δεξιοτήτων. Αυτοί που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των σύγχρονων οικονομιών — γραμματείς, πωλητές, τεχνίτες, εργάτες παραγωγής, υπάλληλοι γραφείου, οδηγοί, χειριστές μηχανών. Όχι οι “περιττοί”, αλλά οι χρήσιμοι. Και γι’ αυτό ακριβώς — οι αντικαταστάσιμοι.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έρχεται για να ελαφρύνει τον ανθρώπινο μόχθο. Δεν έρχεται για να μειώσει τις ώρες εργασίας, να αυξήσει την ανάπαυση ή να εξυψώσει το πνεύμα. Έρχεται, αντίθετα, για να εξοβελίσει τον εργαζόμενο από τη διαδικασία της παραγωγής. Όχι για να τον απελευθερώσει από την αναγκαστική εργασία, αλλά για να τον πετάξει έξω από αυτήν χωρίς αποζημίωση, χωρίς δίχτυ προστασίας, χωρίς μέλλον.
Η τεχνολογία, στα χέρια του κεφαλαίου, δεν είναι εργαλείο κοινωνικής απελευθέρωσης. Είναι εργαλείο εκκαθάρισης και αποδιάρθρωσης. Δεν χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει μια κοινωνία χωρίς φτώχεια, αλλά για να αναδιανείμει τον πλούτο προς τα πάνω. Δεν υπηρετεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά τη μείωση του κόστους εργασίας, την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων, την πειθάρχηση των εργαζομένων μέσω του φόβου της αντικατάστασης.
Και καθώς οι εταιρείες εφαρμόζουν μαζικά τα νέα συστήματα ΤΝ, ολόκληροι τομείς της οικονομίας απογυμνώνονται από ανθρώπινη εργασία. Οι εργοδότες δεν χρειάζονται πλέον μισθούς, άδειες, δεν έχουν να αντιμετωπίσουν απεργίες ή απαιτήσεις. Έχουν μηχανές. Έχουν ελεγχόμενους αλγορίθμους χωρίς φωνή. Κι έτσι, ο άνθρωπος —που για αιώνες αγωνιζόταν να σπάσει τις αλυσίδες της εκμετάλλευσης— κινδυνεύει να εξαφανιστεί από την ίδια την παραγωγή που δημιούργησε.
Όσο η τεχνολογία παραμένει στην υπηρεσία του κέρδους και όχι των κοινωνικών αναγκών, τόσο περισσότερο θα λειτουργεί ως εργαλείο ταξικής εξόντωσης. Και η τεχνητή νοημοσύνη θα γίνει τεχνητή ανεργία. Τεχνητή φτώχεια. Τεχνητή βαρβαρότητα. Ο μόνος τρόπος να αντιστραφεί αυτή η πορεία είναι να τεθεί η τεχνολογία στα χέρια της ίδιας της εργατικής τάξης — για την απελευθέρωση της κοινωνίας από την ανάγκη και όχι για την επιτάχυνση της ταξικής καταβύθισης.
Οι Μεταρρυθμιστικές Αυταπάτες του ILO: Συνεργοί και Όχι Σωτήρες
Τι προτείνει, λοιπόν, ο ILO μπροστά στη γενικευμένη αποσύνθεση της παγκόσμιας εργασίας, μπροστά σε μια ανθρωπότητα που βυθίζεται στην επισφάλεια, την ανεργία και την εξαθλίωση;
Προτείνει —με τη χαρακτηριστική γλώσσα της διεθνούς τεχνοκρατίας— «κοινωνικό διάλογο», «ενίσχυση των θεσμών της αγοράς εργασίας», «προώθηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων». Δηλαδή… εμπιστοσύνη στη γραφειοκρατία των συνδικάτων, στις δομές που δεν συγκρούονται με την εξουσία του κεφαλαίου, αλλά τη διαχειρίζονται, τη νομιμοποιούν, και συχνά τη θωρακίζουν.
Αυτές οι προτάσεις δεν είναι «λύσεις». Είναι ανακύκλωση της ήττας. Είναι η επιχείρηση μετατροπής της συστημικής κρίσης του καπιταλισμού σε ένα «τεχνικό πρόβλημα διοίκησης». Σαν να πρόκειται να λυθεί η παγκόσμια φτώχεια με ένα εργασιακό σεμινάριο. Σαν να φτάνει η υπογραφή ενός κώδικα δεοντολογίας για να πάψουν οι εργοδότες να εκμεταλλεύονται.
Μα η εργατική τάξη δεν έχει τίποτα να περιμένει από αυτούς τους θεσμούς. Γιατί δεν είναι σύμμαχοί της. Είναι ρυθμιστικές βαλβίδες πίεσης, σχεδιασμένες όχι για να απαντούν στην καταπίεση, αλλά για να την ελέγχουν. Είναι μηχανισμοί απορρόφησης της οργής, φτιαγμένοι για να κατευνάζουν, να μεσολαβούν, να εξομαλύνουν — ποτέ για να συγκρουστούν.
Τα θεσμικά συνδικάτα και οι επίσημες γραφειοκρατίες τους, ιδίως στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, έχουν εδώ και δεκαετίες εγκαταλείψει την ταξική πάλη για χάρη της «κοινωνικής ειρήνης». Έχουν μετατραπεί σε συνδιαχειριστές της εργασιακής ήττας, σε συνομιλητές των κυβερνήσεων, σε απολογητές των «αναγκών της αγοράς». Δεν είναι η φωνή των εργατών — είναι το φίμωτρο.
Όταν ο ILO μιλά για «διάλογο», εννοεί διάλογο ανάμεσα στον λύκο και το πρόβατο για το μέγεθος του δείπνου. Όταν μιλά για «θεσμούς», εννοεί δομές που νομιμοποιούν την υποταγή ως ρεαλισμό. Όταν μιλά για «διαπραγμάτευση», εννοεί πώς να παραχωρήσεις τα λιγότερα δυνατά πριν σε πετάξουν από τη δουλειά.
Απέναντι σε όλα αυτά, η εργατική τάξη πρέπει να οικοδομήσει τις δικές της οργανώσεις — ανεξάρτητες από το κράτος και την εργοδοσία, διεθνιστικές, μαχητικές, επαναστατικές. Ούτε κοινωνικοί εταίροι, ούτε μεσολαβητές, ούτε διαχειριστές της εξαθλίωσης. Αλλά όργανα της σύγκρουσης, της ανατροπής, της εργατικής εξουσίας.
Η Καταστολή Είναι Δομική Ανάγκη του Καπιταλισμού
Όσο το κεφάλαιο συγκεντρώνει πλούτο και εξουσία, τόσο βαθαίνει η ανάγκη του για καταστολή. Δεν είναι αυτή μια παροδική, «αντιδημοκρατική εκτροπή». Είναι ο μηχανισμός αυτοπροστασίας ενός συστήματος που δεν μπορεί πια να πείσει — και άρα επιβάλλεται. Το κεφάλαιο δεν αρκείται στο να κυριαρχεί στην παραγωγή. Θέλει να κυριαρχεί και στις συνειδήσεις, στους δρόμους, στις φωνές.
Η αστική δημοκρατία, την οποία μας έμαθαν να θεωρούμε το «τέλος της ιστορίας», δεν είναι παρά μια μάσκα — και η μάσκα αυτή πέφτει. Από κάτω δεν βρίσκεται ούτε η δικαιοσύνη, ούτε η ουδετερότητα, ούτε η ελευθερία. Βρίσκεται ο γυμνός ταξικός δεσποτισμός της άρχουσας τάξης. Ένα κράτος φτιαγμένο να προστατεύει την ιδιοκτησία, όχι τη ζωή. Να διατηρεί την τάξη — δηλαδή την ανισότητα.
Κάθε φορά που η κρίση βαθαίνει, κάθε φορά που η οργή βράζει, κάθε φορά που οι εργάτες αρχίζουν να αμφισβητούν όχι μόνο τα αφεντικά τους, αλλά και την ίδια τη δομή της κοινωνίας, οι θεσμοί της αστικής δημοκρατίας μεταμορφώνονται σε μηχανισμούς άμυνας του κεφαλαίου: αστυνομία στους δρόμους, στρατός απέναντι σε απεργούς, ειδικοί νόμοι για την «τάξη», λογοκρισία στα ΜΜΕ, διώξεις εναντίον όσων αμφισβητούν την «κανονικότητα».
Η δήθεν “ουδέτερη” αναφορά του ILO, με την ψυχρή της τεχνοκρατική γλώσσα και τα αποστειρωμένα της γραφήματα, δεν μπορεί να κρύψει την αλήθεια: ότι ο κόσμος των πλουσίων δεν μπορεί να συνυπάρξει με τα δικαιώματα των εργαζομένων. Για να διατηρηθούν τα κέρδη, πρέπει να κατασταλούν οι αγώνες. Για να διατηρηθεί η εκμετάλλευση, πρέπει να πνιγεί η αμφισβήτηση. Για να συνεχίσει να κυριαρχεί το κεφάλαιο, χρειάζεται βία.
Η συνύπαρξη του προλετάριου και του δισεκατομμυριούχου στην ίδια «δημοκρατική κοινωνία» είναι ένα ιστορικό ψέμα, μια υποκρισία τόσο διαδεδομένη, που έχει γίνει κοινότοπη. Μα η ίδια η πραγματικότητα τη διαψεύδει καθημερινά: με ρόπαλα, με δακρυγόνα, με απολύσεις, με επιστρατεύσεις απεργών, με στρατόπεδα προσφύγων και τεχνολογική παρακολούθηση.
Ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι ένα σύστημα σε παρακμή. Και ένα σύστημα που παρακμάζει, δεν εκχωρεί ελευθερίες — τις καταργεί. Δεν ανοίγει διάλογο — τον φιμώνει. Δεν ανέχεται την αντίσταση — την ποινικοποιεί.
Και γι’ αυτό, η εργατική τάξη πρέπει να δει καθαρά: ο αγώνας για κοινωνική απελευθέρωση δεν είναι απλώς αγώνας για δικαιώματα, αλλά για την ίδια τη δυνατότητα ύπαρξης αυτών των δικαιωμάτων. Είναι αγώνας εναντίον του κράτους του κεφαλαίου, της βίας του, της ιδεολογίας του, της καταστολής του. Γιατί ο εχθρός δεν είναι αόρατος. Φοράει στολή. Έχει όπλα. Έχει νόμους. Έχει τη συναίνεση των αφεντικών. Και μας πολεμά.
Ο Μόνος Δρόμος, η Επανάσταση
Η «έκθεση του ILO» —όσο χρήσιμα κι αν είναι τα στοιχεία που καταγράφει για την ανεργία, την επισφάλεια, την εκμετάλλευση— δεν λέει τίποτα για το πώς και γιατί βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση. Γιατί η φτώχεια δεν υποχωρεί, γιατί η εργασία μετατρέπεται σε σκλαβιά, γιατί οι νέες γενιές καταδικάζονται σε έναν διαρκή αγώνα επιβίωσης.
Ο μαρξισμός από την άλλη δεν καταγράφει απλώς — αποκαλύπτει.
Δεν αντιμετωπίζει τις κρίσεις ως τεχνικές αποτυχίες, αλλά ως εκδηλώσεις της ίδιας της δομής του συστήματος.
Η «κανονικότητα» του καπιταλισμού είναι η παγκόσμια εργασιακή ζούγκλα, οι πόλεμοι για αγορές, οι φράχτες, οι πνιγμοί, τα στρατόπεδα, η πείνα μέσα στην αφθονία. Η εργατική τάξη δεν έχει τίποτα να περιμένει από τους «σωτήρες» της.
Ούτε από φιλολαϊκές κορώνες, ούτε από συνδικαλιστικούς «εκπροσώπους», ούτε από τις ανακυκλώσεις της διαχείρισης του καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο.
Οφείλει να γίνει το ιστορικό της υποκείμενο.
Να απορρίψει τα ψέματα περί “αναδιανομής” του πλούτου χωρίς ανατροπή της ιδιοκτησίας. Να σπάσει την υποταγή στις ψευτοεπιλογές του συστήματος: “μικρότερο κακό”, “προοδευτική διαχείριση”, “εθνική ενότητα”. Να οργανωθεί ανεξάρτητα, στη βάση των δικών της αναγκών, μακριά από τις κάλπες, τις τηλεοπτικές βιτρίνες και τους κρατικούς θεσμούς. Να ανασυγκροτήσει τη διεθνή κομμουνιστική πρωτοπορία της. Καμία ανεκτικότητα στην εκμετάλλευση. Καμία ανοχή στους εκπροσώπους του παρελθόντος.