“Γιατί δίχως τη φωνή η μνήμη γίνεται διακόσμηση της εξουσίας”
του Θάνου Θεοδωρίδη
Άγγελος Ευαγγελίδης, Η Πέτρα, εκδόσεις Περισπωμένη, 2025
Η Πέτρα μιλά χαμηλόφωνα, σχεδόν εξομολογητικά, όμως κουβαλάει μέσα της μια κραυγή. Όχι ενός μόνο ανθρώπου, αλλά μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ο αφηγητής, Μενέλαος Καρανικόλας, γράφει επιστολές από ένα όριο: ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη, τη ζωή και τον θάνατο, που μπορεί να απευθύνονται προς τη θεία του, όμως κατά βάθος, απευθύνονται προς όλους εμάς· τους επιζώντες μιας κοινωνίας που παριστάνει ότι δεν πονάει πια.
Αυτό που θεωρώ πιο συγκλονιστικό στην Πέτρα είναι το πώς το ατομικό τραύμα μετατρέπεται σε κοινωνικό σύμπτωμα. «Είμαι μισός μέταλλο και μισός σάρκα» λέει. Μια φράση που θα μπορούσε τέλεια να περιγράφει την εμπειρία μιας ολόκληρης ημιπαράλυτης κοινωνίας που στηρίζεται σε προθέσεις και προσθετικά μέλη.
Το τραύμα δεν θεραπεύεται με τη σιωπή· μόνο όταν αποκτήσει φωνή, χωρίς να εκλογικευθεί, μπορεί να υπάρξει ελπίδα συμφιλίωσης. Ο Μενέλαος όμως εδώ δεν επιδιώκει τη λύτρωση. Γράφει σε μια απόπειρα να κρατήσει τη μνήμη ζωντανή και να μην αφήσει τον πόνο να ενσωματωθεί στην «κανονικότητα».
Η Αθήνα της Πέτρας δεν είναι ένας τόπος τουριστικός. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που νοσεί. Η περιπλάνηση γίνεται σε ένα τοπίο γεμάτο φωνές και φαντάσματα. Η πόλη ως σώμα γεμάτο πληγές και η Ακρόπολη ως τόπος πτώσης, αποξένωσης και αυτοκτονίας. Δεν υπάρχει τεκμήριο πολιτισμού που να μην είναι ταυτόχρονα τεκμήριο βαρβαρότητας, όπως θα έλεγε και ο Μπένγιαμιν.
Η Ακρόπολη της Πέτρας είναι ένα πεδίο που ο Μενέλαος προσπαθεί να περισώσει από τη λήθη. Αυτό μας υπενθυμίζει πως η μνήμη ανήκει στους ανθρώπους που κοιτούν τα μνημεία και όχι στα ίδια τα αγάλματα. Τα κοιτούν, τα αγγίζουν, τα αμφισβητούν. Όταν απαγορεύεται η φωνή της κοινωνίας γύρω από τα μνημεία, η μνήμη δεν προστατεύεται, αλλά μπαίνει στον γύψο και φυλακίζεται.
Η Πέτρα υπερασπίζεται ακριβώς αυτό το δικαίωμα: να μπορούμε να στεκόμαστε μπροστά στα μάρμαρα και να συνδιαλεγόμαστε. Να λέμε «όχι» όταν η εξουσία μάς ζητά σιωπή στο όνομα της δήθεν «τάξεως» και του «σεβασμού». Γιατί δίχως τη φωνή η μνήμη γίνεται διακόσμηση της εξουσίας.
Η Πέτρα μας υπενθυμίζει ότι ο πραγματικός σεβασμός στα μνημεία δεν είναι να τα αποστειρώσουμε από τις διαμαρτυρίες, αλλά ακριβώς το αντίθετο· να τα ξαναγεμίσουμε με ζωή, με φωνές, με παρουσία.
Η πέτρα της νουβέλας αντιστέκεται στην ακινησία. Είναι η μνήμη που επιμένει να κυλά. Είναι η φωνή που λέει «το χώμα και η πέτρα δεν ανήκουν στην εξουσία· ανήκουν σε όσους τα θυμούνται».
Η μνήμη είναι κοινωνική πράξη. Η Πέτρα είναι ακριβώς αυτό. Μια τελετουργία που απευθύνεται σε μια κοινωνία με αμνησία. Ο ήρωας μαζεύει αποκόμματα εφημερίδων, ειδήσεις θανάτων, συνθέτοντας έτσι ένα ανεπίσημο αρχείο μιας πόλης που δεν αντέχει να δει τους νεκρούς της. Η Πέτρα μάς θυμίζει ότι η μνήμη δεν είναι μια απλή υπόθεση τελετών, αλλά πράξη αντίστασης ενάντια σε κάθε απαγόρευση διαμαρτυρίας μπροστά στα μνημεία.
Ο Michel Foucault έγραψε ότι η εξουσία γράφει πάνω στα σώματα, και στην Πέτρα αυτό το βλέπουμε κυριολεκτικά. Το γεμάτο βίδες και ουλές σώμα του Μενέλαου είναι ένα σώμα που υπέστη τον στρατό, την πατριαρχία και την βία της πειθαρχίας της «κανονικότητας». Κάθε τραύμα είναι μια υπογραφή τού συστήματος πάνω στο σώμα του.
Αλλά ο ήρωας εδώ αντιστέκεται: γράφει ο ίδιος. Η γραφή του είναι πράξη αντίστασης μέσα στην εξουσία του λόγου. Είναι η στιγμή που το σώμα ξαναγίνεται φωνή.
Η Πέτρα δεν είναι μια ιστορία για το παρελθόν, αλλά μια παρέμβαση στο παρόν. Σε μια εποχή που η εξουσία επιδιώκει να ελέγχει όχι μόνο τα σώματα, αλλά και τις μνήμες, η Πέτρα έρχεται να μας πει: μην αφήνετε τις πέτρες να σιωπούν.
Στοιχεία για τον συγγραφέα:
Ο Άγγελος Ευαγγελίδης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1993, αλλά κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη. Διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά – το διήγημά του Αυτός διακρίθηκε στον διαγωνισμό των εκδόσεων Πατάκη Hotel-xxx, 2015. Ο θεατρικός του μονόλογος Canis lupus familiaris παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της παράστασης Metamorphosis III: Diana + Actaeon, or the dogs, 2017. Η Πέτρα είναι η πρώτη του νουβέλα.