της Κατερίνας Μάτσα
ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ “Η Επανάσταση των ζώων» και Ο έρωτας στους τάφους, εκδόσεις ΦΑΡΦΟΥΛΑΣ, 2024 και αντίστοιχα 2022
Πραγματική αναγνωστική απόλαυση χαρίζουν τα δύο αυτά, πολύ προσεγμένα και εξαιρετικά καλαίσθητα βιβλία από τις εκδόσεις «Φαρφουλάς», με μια πολύ κατατοπιστική εισαγωγή του Διαμαντή Καράβολα και της Χριστίνας Χρονοπούλου.
Ο Δημοσθένης Βουτυράς (1872 – 1958), σπουδαίος λογοτέχνης του προηγούμενου αιώνα, έγραψε πάνω από 400 διηγήματα, θεατρικά έργα, ψυχογραφήματα. Ο Παύλος Νιρβάνας τον αποκαλούσε «ο άνθρωπος – διήγημα». Η γραφή του διακρίνεται για την αγάπη του για τους φτωχούς, τους λαϊκούς ανθρώπους, τους απόκληρους, τους ζητιάνους, τους ψυχασθενείς, τους φυλακισμένους και συνάμα ασκεί οξυδερκή κοινωνική κριτική. Καυτηριάζει την κοινωνική αδικία, την υποκρισία των πλουσίων, καταδικάζει τη σκληρότητα του αστικού κράτους και των θεσμών, τη βία του σωφρονιστικού συστήματος και δίνει φωνή στους ανθρώπους του περιθωρίου. Βαθύτατα ανθρωπιστής, γράφει σε μια γλαφυρή δημοτική, ανοίγοντας νέους δρόμους στην νεοελληνική πεζογραφία. Πολλοί τον θεωρούν πρόδρομο της ελληνικής, επιστημονικής φαντασίας. Στα διηγήματά του εμφανίζονται φαντάσματα, όνειρα, μεταφυσικά οράματα, μαγικά αντικείμενα, ενώ δεν κρύβει την ελπίδα του για ένα κόσμο κοινωνικής δικαιοσύνης.
Ο Δημοσθένης Βουτυράς στρατεύτηκε ενάντια στο φασισμό και τον πόλεμο. Στο διάστημα 1940-1943 συγγράφει το «Ημερολόγιο Κατοχής – Μέρες Μαύρης Δουλείας», ένα χρονογράφημα, που αποτελεί σπουδαίο ιστορικό ντοκουμέντο για την εποχή της φασιστικής Κατοχής και του ζόφου. Το 1947 το εμφυλιοπολεμικό κράτος και ο Δήμος της Αθήνας του κόβουν την τιμητική σύνταξη που έπαιρνε και καταδικάζεται να ζει με χίλιες στερήσεις .
Ο έρωτας στους τάφους» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1943 στην κατοχική Αθήνα από τις εκδόσεις «Πήγασος». Περιλαμβάνει 9 διηγήματα, γραμμένα σε εξπρεσιονιστικό ύφος, που φωτίζουν τις παραδοξότητες και την τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής. Οι ήρωες του ζουν σε άλλους τόπους, στα νεκροταφεία, στο βυθό της θάλασσας, σε άγριους πολιτισμούς, σε μέρη εξωτικά, στο χώρο των ονείρων και των οραμάτων. Περιλαμβάνουν εγκιβωτισμένες ιστορίες, όπως λέει ο Διαμαντής Καράβολας στην εισαγωγή του, που σου κόβουν κυριολεκτικά την ανάσα.
Η επανάσταση των ζώων εκδόθηκε αρχικά το 1931 από τις εκδόσεις Δημητράκου και περιλαμβάνει 23 διηγήματα, γεμάτα ευαισθησία, με μυθολογικό ή ονειρικό χαρακτήρα, λοξούς και αντικοινωνικούς ήρωες, με θέματα οικολογικά, φεμινιστικά, κοινωνικά. Στο πρώτο διήγημα της συλλογής, που δίνει και τον χαρακτηριστικό τίτλο του βιβλίου Η επανάσταση των ζώων περιγράφεται εξαιρετικά γλαφυρά η εξέγερση των ζώων, που τα κακοποιεί, τα εκμεταλλεύεται, τα σφάζει και τα τρώει ο άνθρωπος. Για επανάσταση μιλά και το τελευταίο διήγημα – Η μεγάλη επανάσταση. Εδώ, εξεγείρονται οι γυναίκες ενάντια στους άντρες, παίρνουν την εξουσία και τους κάνουν σκλάβους τους. Τους υποχρεώνουν να φορέσουν μαύρη, μακρυά φούστα, τους βάζουν να κάνουν όλες τις δουλειές, να κρατούν τα μωρά, να μην έχουν κανένα δικαίωμα, παρά μόνο την υποχρέωση να υπακούν τις γυναίκες. Είναι καταπληκτικός ο τρόπος που περιγράφει αρχικά την ανδροκρατούμενη κοινωνία, τους παρατρεχάμενους του δικτάτορα, την υποκρισία, τη δειλία, την πατριαρχική αλαζονεία. Καυστικό φεμινιστικό μανιφέστο. Τελειώνει με την απειλή των γυναικών στους άντρες να μην επιχειρήσουν μια πατριαρχική αντεπανάσταση: «Αν τολμήσετε κίνημα θα σας βάλουμε στα πλοία, θα σας στείλουμε στην Αφρική και θα κουβαλήσουμε ουραγκουτάγκους»! Το υπερρεαλιστικό “μαύρο χιούμορ” συνδυάζεται με μια βαθειά τομή στο σώμα μιας ανδροκρατούμενης, στρατοκρατικής, καταπιεστικής και άρρωστης κοινωνίας. Η κάθαρση στο τέλος, έρχεται, ως αναμενόμενο, από τις γυναίκες.
Αξίζουν πραγματικά συγχαρητήρια στις εκδόσεις ΦΑΡΦΟΥΛΑΣ για το εκδοτικό τους επίτευγμα που σε δυστοπικούς καιρούς ξαναφέρνει στο προσκήνιο του αναγνωστικού ενδιαφέροντος ένα ψυχογράφο-παραμυθά κι αριστοτέχνη του Φανταστικού, έναν αληθινό Άνθρωπο – Διήγημα της Ουτοπίας!
(Αναδημοσιεύεται από την έντυπη ΝΕΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ, φύλλο 007, Μάιος 2025)