[…] δυνάμεθα δε να δώσωμεν τον ορισμό του τροτσκισμού ως εξής: «η πιστή εφαρμογή του επιστημονικού σοσιαλισμού (μαρξισμού) και των διδασκαλιών του Λένιν εις την μετεπαναστατικήν εποχήν της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Λήμμα «τροτσκισμός (ο)», Γιάννης Κορδάτος, εγκ. Πυρσός, 1931.
Ο Γιάνης Κορδάτος (1891-1961), υπήρξε αναμφισβήτητα, ένας από τους πλέον σημαντικούς ηγέτες του κομμουνιστικού κινήματος στα πρώτα χρόνια της διαμόρφωσής του και από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεσοπολεμικής και μεταπολεμικής αριστεράς στην Ελλάδα, συνεισφέροντας στη θεμελίωση της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας. Τη διετία 1921-1922 διετέλεσε Γραμματέας του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, πριν την μετατροπή του κόμματος της εργατικής τάξης σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και την ανάληψη της ηγεσίας του από τον Παντελή Πουλιόπουλο. Ο Κορδάτος απομακρύνθηκε το 1925 διαφωνώντας με τη γραμμή του ΚΚΕ, κυρίως στο Μακεδονικό. Διαγράφτηκε από το κόμμα το 1927, την ίδια χρονιά που διαγράφηκε ο Τρότσκι και η ενιαία αριστερή αντιπολίτευση από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, μια πράξη με διεθνείς συνέπειες στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και την Τρίτη Διεθνή. Την ίδια χρονιά, στην Ελλάδα, διαγράφτηκε επίσης ο Γραμματέας του ΚΚΕ Παντελής Πουλιόπουλος και τα σημαντικότερα στελέχη του κόμματος που στη συνέχεια, όχι χωρίς αντιφάσεις, διαμόρφωσαν την τροτσκιστική Αριστερή Αντιπολίτευση στην Ελλάδα.
Ο Κορδάτος στα χρόνια της έντονης πολιτικής του δράσης το 1918-1925, που ήταν και τα χρόνια των έντονων διεργασιών και διαφοροποιήσεων στο ΣΕΚΕ-ΚΚΕ, ήταν όπως αποδεικνύει το σημαντικό βιβλίο του για την ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, φιλικά προσκείμενος στον αγώνα του πρωτομάρτυρα του κομμουνισμού στην Ελλάδα μπολσεβίκου Δημοσθένη Λιγδόπουλου, του Φραγκίσκου Τζουλάτι και του Σπύρου Κομιώτη, οι οποίοι μέσα από τις γραμμές της Κομμουνιστικής Ένωσης, προπλάσματος της αρχειομαρξιστικής οργάνωσης, πάλεψαν με επιτυχία στο ΣΕΚΕ τα χρόνια 1918-1921, ενάντια στην δεξιά-σοσιαλδημοκρατική ομάδα στην ηγεσία του, για την μετατροπή του σε Κομμουνιστικό Κόμμα, τμήμα της Τρίτης Διεθνούς. Ο Κορδάτος ήταν επηρεασμένος από το βιβλίο του Γιώργου Σκληρού «Το Κοινωνικό μας Ζήτημα» (1907), το οποίο γράφτηκε μετά την συμμετοχή του τελευταίου ως μέλους των μενσεβίκων, στην πρώτη Ρωσική Επανάσταση του 1905. Μια κριτική αποτίμηση του γιγάντιου ιστοριογραφικού κυρίως έργου του Γιάνη Κορδάτου, ξεπερνάει το πλαίσιο αυτού του εισαγωγικού σημειώματος.
Το 1931, ο Κορδάτος έγραψε δύο λήμματα για τον Τροτσκισμό και τον Τρότσκι για την εγκυκλοπαίδεια «Πυρσός», η οποία σε αντίθεση με τον ακραιφνή παροιμιώδη δημοτικισμό του συγγραφέα ήταν γραμμένη στην καθαρεύουσα, υποχρεώνοντάς τον εν μέρει να συμβιβαστεί ως προς τον καθαρευουσιάνικο τρόπο γραφής. Η δημοσίευση αυτή εν τούτοις, η οποία συνιστούσε μια ευνοϊκή τοποθέτηση του Κορδάτου υπέρ του Τρότσκι, στα χρόνια της μεθοδικής σταλινικής επίθεσης σε βάρος του, μετέτρεψε τον συγγραφέα της σε στόχο συκοφαντικών επιθέσεων της σταλινικής ηγεσίας τα επόμενα χρόνια, πρωτοστατούντων του Νίκου Ζαχαριάδη και του Γιάννη Ζεύγου που έφθασε να χαρακτηρίσει τον Κορδάτο “ιστορικό της μπουρζουαζίας”! Η δημοσίευση του παρόντος πολιτικού βιογραφικού λήμματος για τον Τρότσκι, παρά κάποιες μερικές δευτερεύουσας σημασίας ανακρίβειες του (λ.χ., η ημερομηνία του έργου του Τρότσκι «Τα πολιτικά μας καθήκοντα», όπως και της παράλειψης του γεγονότος ότι ο Τρότσκι υπήρξε ο πρόεδρος του πρώτου Σοβιέτ Εργατών στην Ιστορία, κατά την επανάσταση του 1905), κρίνουμε ότι έχει πολιτική-ιστορική αξία για το εργατικό κίνημα στις μέρες μας, καθώς μάλιστα φέτος τιμούμε τα 60 χρόνια από την ίδρυση της προδρόμου οργάνωσης του ΕΕΚ–Τροτσκιστές στην Ελλάδα, της Εργατικής Διεθνιστικής Ένωσης (ΕΔΕ), το 1963. Το ύφος, η γλώσσα και η ορολογία του κειμένου του Κορδάτου, είναι αντιπροσωπευτικά της περιόδου και της εγκυκλοπαίδειας για την οποία γράφτηκε και διατηρούνται, εκτός του τονισμού, αυτούσια από μέρους μας.
Ερνέστος Αγγελής
Τρότσκυ (Λέων Trotsky). O έτερος των αρχηγών της Ρωσικής Επαναστάσεως του Οκτωβρίου 1917. Εγεννήθη εις το χωρίον Γανόβκα του κυβερνείου Χερσώνος της Νοτίου Ρωσίας την 26 Οκτωβρίου του έτους 1879. Το όνομα Τρότσκι είναι ψευδώνυμον. Το πραγματικόν του όνομα είνε Λέϊβα Βρονστάιν (Leiba Bronstein). Είναι εβραϊκής καταγωγής. Ο πατήρ του ήτο αγρότης εύπορος. Από μικράς ηλικίας ήτο πολύ φιλομαθής. Εις το πρακτικόν γυμνάσιον εκτός των σχολικών μαθημάτων ανέγνωσεν ιστορικά και φιλολογικά βιβλία πολλά και μόνος του προσεπάθησε να αποκτήση με την ακατάσχετον φιλομάθειάν του γνώσεις πολλάς. Δεν εφοίτησεν εις πανεπιστήμιον, διότι, όπως γράφει ο ίδιος εις τα απομνημονεύματά του, το μόνον πανεπιστήμιον, εις ο εφοίτησε τακτικώτατα, ήτο η φυλακή. Η πρώτη του υπέρ του λαού δράσις υπήρξεν, ότε ακόμη ήτο νεώτατος, η ίδρυσις ενός ομίλου με σκοπόν την διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων εις τας λαϊκάς τάξεις. Η κυρίως όμως επαναστατική δράσις του αρχίζει κατά το 1897 εις το Νικολάϊεφ. Δεν ήργησε να μυηθή τον σοσιαλισμόν και να γίνη εις εκ των ηγετών, των μεγαλυτέρων μάλιστα, του επαναστατικού σοσιαλιστικού κινήματος της Ρωσίας. Εφυλακίσθη πολλάκις και δύο φοράς εξωρίσθη εις Σιβηρίαν. Και τας δύο φοράς όμως κατώρθωσε να αποδράση εις το εξωτερικόν. Έζησε μακράν της Ρωσίας και εις διαφόρους χώρας της Ευρώπης και Αμερικής σχεδόν 12 έτη. Με τον Λένιν δια πρώτην φοράν εγνωρίσθη τω 1902 εις το Λονδίνον. Κατά την επανάστασιν του 1905 εν Ρωσία, έλαβεν ενεργότατον μέρος. Η πρώτη ρωσική επανάστασις του Φεβρουαρίου (1917) τον εύρεν εις την Αμερικήν. Με το άγγελμα της επαναστάσεως ανεχώρησεν εκ Νέας Υόρκης δια Ρωσίαν, αλλά αι αγγλικαί αρχαί καθ’ οδόν τον συνέλαβον και τον εκράτησαν επί ένα μήνα εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως του Καναδά. Κατόπιν πολλών περιπετειών έφθασεν επί τέλους εις Ρωσίαν και αμέσως ήρχισε την επαναστατικήν προπαγάνδαν του εναντίον των τότε ρωσικών κυβερνήσεων. Υπεδύθη πρόσωπον πρωτεύον κατά την επανάστασιν του Οκτωβρίου (1917). Αυτός και ο Λένιν είνε οι κύριοι μοχλοί της Επαναστάσεως η οποία συνετάραξεν τον κόσμον. Ο Λένιν ήτο ο διευθύνων νους, ο οδηγητής της Επαναστάσεως. Ο Τρότσκι ήτο ο δημεγέρτης, ο οποίος ενεθουσίαζε, συνήρπαζεν, οιστρηλάτει τα εργατικά πλήθη. Μετά την μπολσεβικικήν επικράτησιν ανέλαβε το υπουργείον (Επιτροπάτον) των Εξωτερικών και υπό την ιδιότητα ταύτην διεξήγαγε τας διαπραγματεύσεις της συνθήκης του Βρεστ-Λιτόβσκ. Κατόπιν ανέλαβε το υπουργείον του Πολέμου και υπήρξε ο εκ των κυριωτέρων οργανωτών του ερυθρού στρατού. Ζώντος εισέτι του Λένιν και προ της επαναστάσεως ακόμη, εις πολλά ζητήματα κομμουνιστικής πρακτικής εξεδήλωνε διαφωνίαν προς την πλειοψηφίαν του μπολσεβίκικου κόμματος και προς αυτόν ακόμη τον Λένιν. Μετά τον θάνατον όμως τούτου η ομάς Ζηνόβιεβ, Κάμενεβ, Μπουχάριν και Στάλιν κατώρθωσε κατόπιν πεισματώδους εσωκομματικού αγώνος να εκτοπίση τον Τρότσκι από πάσης επισήμου θέσεως του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος και της Σοβιετικής Ρωσίας. Έκτοτε ο Τρότσκι έγινεν ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως κατά της κρατούσης μερίδος του Στάλιν. Ο Στάλιν, Μπουχάριν και άλλοι κατηγόρησαν αυτόν ότι νοθεύει και ευνουχίζει τας διδασκαλίας του Λένιν. Απεκάλεσαν δε τας θεωρίας του Τρότσκι περί των σχέσεων της εργατικής τάξεως και των αγροτών κατά την μετεπαναστατικήν περίοδον της δικτατορίας του προλεταριάτου, καθώς και την άποψιν του ιδίου ότι δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθή ο σοσιαλισμός εις μίαν και μόνη χώραν, τροτσκισμόν. Λόγω της μεγάλης αντιθέσεων γνωμών, η οποία εδημιουργήθη από την αδιάλλακτον πολεμικήν του Τρότσκι κατά της μερίδος του Στάλιν (αφού μάλιστα ο Τρότσκι διεκήρυξεν ότι η πολιτική του Στάλιν οδηγεί την Ρωσικήν Επανάστασιν εις την χρεοκοπίαν και ότι η επικράτησις των σταλινικών αρχών σημαίνει ότι η επανάστασις εισέρχεται εις νέαν φάσιν καθαρώς αντιδραστικήν, υπενθυμίζουσαν την εποχήν του Θερμιδώρ της Γαλλικής Επαναστάσεως), ο Τρότσκυ διεγράφη εκ των στελεχών του Ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος και εξωρίσθη εις την μεμακρυσμένην περιφέρειαν Άλμα Άτα (Ιανουάριος 1928). Μετά εν έτος σχεδόν (Φεβρουάριος 1929) ο Στάλιν, κατόπιν αδείας της τουρκικής κυβερνήσεως, τον εξετόπισεν εις Κωνσταντινούπολιν και έκτοτε μέχρι σήμερον (1931) διαμένει εκεί (κυρίως εις Πρίγκιπον) μελετών και συγγράφων. Εις όλας του τας δηλώσεις και συνεντεύξεις δηλοί ότι η απέλασίς του από την Σοβιετικήν Ένωσιν δεν είνε η τελευταία λέξις της ιστορίας του. Όπως υπήρξε ρήτωρ εκ των διασημοτέρων της νεωτέρας ιστορίας, ούτως υπήρξε και συγγραφεύς όχι κοινός. Έγραψε πολλά βιβλία σχετιζομένα με την ιστορίαν και τα προβλήματα της Ρωσικής Επαναστάσεως: «Τα πολιτικά μας καθήκοντα» (1905), «Η Κομμουνιστική επανάστασις» (1917), «1905» (1907, συμπεπληρωμένη έκδοσις 1924), «1917» (2 τόμοι 1924), «Λένιν» (1924, ελλην. μετάφραση Π. Πικρού 1927), «Κομμουνισμός και Τερρορισμός» (1921), «Ευρώπη και Αμερική» (1925), «Που πηγαίνει η Αγγλία» (1925), «Σοβιετική Ρωσία και Παρισινή Κομμούνα» (ελλην. μετάφρ. Θ. Τζαβέα 1927), «Τα διδάγματα του Οκτωβρίου» (1925), «Η παραμορφωμένη επανάστασις» (1929). Τελευταίως δε (1930) εξέδωκε την αυτοβιογραφίαν του, υπό τον τίτλον «Η ζωή μου», η οποία προεκάλεσε θόρυβον, διότι απεκαλύφθη ότι ο επαναστάτης Τρότσκι έχει και τάλαντον μεγάλου λογοτέχνου.
Ιω. Κορ.