Εισαγωγικό σημείωμα: Ημέρες Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, αλλαγής και μετάβασης του χρόνου από το 2021 στο 2022, αναρωτιόμαστε πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο, όπου η μεγάλη ανισότητα, η καταπίεση και η κλιματική καταστροφή δεν θα αμαυρώνουν τις ζωές μας.
Στο πνεύμα της ελπίδας γι’ αυτόν τον καλύτερο κόσμο, ο Adam Johannes, από το blog voice.wales σκέφτηκε ότι θα ήταν ωραίο να παρουσιάσει μερικά αποσπάσματα για το πώς γιόρταζαν τα Χριστούγεννα οι επαναστάτες ανατροπείς του καπιταλισμού, Καρλ Μαρξ, Τζένι Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς.
Τα Χριστούγεννα του 1836, ένας φλογερός νεαρός ριζοσπάστης Εβραίος διανοούμενος έστειλε στην παιδική του αγάπη, από αριστοκρατική οικογένεια, τρία βιβλία ρομαντικής ποίησης που είχε γράψει και της είχε αφιερώσει. “Η αγάπη είναι η Τζένη”, κατέληγε ένα ποίημα, “η Τζένη είναι το όνομα της αγάπης”. Ο Καρλ Μαρξ περιέγραψε αργότερα τη βαρόνη Τζένη φον Βεστφάλεν που επρόκειτο να γίνει σύζυγός του ως “το πιο όμορφο κορίτσι της Τριρ”.
Η Τζένη Μαρξ επρόκειτο να θυσιάσει τα οικογενειακά της προνόμια και να γίνει επαναστάτρια σοσιαλίστρια, διοργανώνοντας αριστερές συγκεντρώσεις, ακολουθώντας τον Καρλ στην εξορία ως πολιτικός πρόσφυγας, βοηθώντας άλλους πρόσφυγες να στεγαστούν και να τραφούν, μεταγράφοντας το έργο του Καρλ ώστε να μπορούν άλλοι να διαβάζουν τον δυσνόητο γραφικό του χαρακτήρα και μεγαλώνοντας μια οικογένεια, με τραγικό τρόπο˙ τέσσερα από τα επτά παιδιά των Μαρξ πέθαναν από τη φτώχεια και τις ασθένειες. Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα για το πώς ο Καρλ και η Τζένι Μαρξ και ο αγαπημένος τους σύντροφος, Φρίντριχ Ένγκελς, γιόρταζαν τα Χριστούγεννα.
[Τζένη Μαρξ προς Φρίντριχ Ένγκελς, Λονδίνο, 23 ή 24 Δεκεμβρίου 1859]
Αγαπητέ μου κύριε Ένγκελς,
Ευχαριστώ από καρδιάς για το χριστουγεννιάτικο καλάθι. Η σαμπάνια θα είναι μια τεράστια βοήθεια για να περάσουμε τις κατά τα άλλα ζοφερές γιορτές και θα μας εξασφαλίσει μια χαρούμενη βραδιά Χριστουγέννων. Οι αφρώδεις φυσαλίδες της σαμπάνιας θα κάνουν τα αγαπητά παιδιά να ξεχάσουν την έλλειψη ενός μικρού χριστουγεννιάτικου δέντρου φέτος, και να είναι χαρούμενα και κεφάτα για όλα αυτά.
[Τζένη Μαρξ προς Φρίντριχ Ένγκελς, Λονδίνο, Δευτέρα 1 η ώρα 24 Δεκεμβρίου 1866]
Αγαπητέ μου κύριε Ένγκελς,
Το καλάθι μόλις έφτασε, και τα μπουκάλια έκαναν παρέλαση, με τα Ρηνανικά στο προσκήνιο! Πώς μπορούμε να σας ευχαριστήσουμε για όλη τη φιλία σας! Τα καλάθι που έφτασε το Σάββατο θα αποτρέψει τις πιο σκληρές καταιγίδες της χριστουγεννιάτικης περιόδου και θα μας επιτρέψουν να γιορτάσουμε Καλά Χριστούγεννα. Το κρασί ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο φέτος, καθώς με τον νεαρό Γάλλο [Πωλ Λαφάργκ] στο σπίτι μάς αρέσει να κρατάμε τα προσχήματα.
Αν ο εκδότης στο Αμβούργο μπορεί πράγματι να τυπώσει το βιβλίο [το Κεφάλαιο] τόσο γρήγορα όσο λέει, είναι βέβαιο ότι θα κυκλοφορήσει σε κάθε περίπτωση μέχρι το Πάσχα. Είναι ευχαρίστηση να βλέπεις το χειρόγραφο να βρίσκεται εκεί αντιγραμμένο και στοιβαγμένο τόσο ψηλά. Είναι ένα τεράστιο βάρος από το μυαλό μου – έχουμε αρκετά προβλήματα και ανησυχίες και χωρίς αυτό, ειδικά όταν τα κορίτσια ερωτεύονται και αρραβωνιάζονται, και μάλιστα με Γάλλους και φοιτητές ιατρικής! Μακάρι να μπορούσα να βλέπω τα πάντα το ίδιο ρόδινα με τους άλλους, αλλά τα πολλά χρόνια με τις πολλές ανησυχίες τους με έχουν κάνει νευρική, και το μέλλον συχνά μου φαίνεται μαύρο, ενώ όλα φαίνονται ρόδινα σε ένα πιο χαρούμενο πνεύμα. Cela entre nous.
Για άλλη μια φορά, χίλια ευχαριστώ για το κότσι και όλα τα υπόλοιπα!
Δική σας
Τζένη Μαρξ
[Έντουαρντ Μπερνστάιν, Τα χρόνια της εξορίας μου, 1915]
“Τα Χριστούγεννα γιορτάστηκαν από τον Ένγκελς κατά τον αγγλικό τρόπο που ο Κάρολος Ντίκενς τα περιέγραψε τόσο απολαυστικά στο βιβλίο του Πίκγουικ Πάπερς. Το δωμάτιο είναι διακοσμημένο με πράσινα κλαδιά κάθε είδους, ανάμεσα στα οποία, σε κατάλληλα σημεία, ξεπροβάλλει το δόλιο γκι, που δίνει σε κάθε άνδρα το δικαίωμα να φιλήσει οποιοδήποτε άτομο του αντίθετου φύλου στέκεται κάτω από αυτό ή το οποίο μπορεί να πιάσει τυχαία.
Στο τραπέζι το κύριο πιάτο είναι μια μεγάλη γαλοπούλα, και αν το ταμείο το επιτρέπει, συμπληρώνεται από ένα μεγάλο μαγειρευτό ζαμπόν. Μερικά πρόσθετα αξιοπρόσεκτα -ένα από τα οποία, ένα γλυκό γνωστό ως “μεθυσμένο κέικ”, παρασκευάζεται, όπως δηλώνει το όνομά του, με μπράντι ή σέρι- δίνουν τη θέση τους στο τιμώμενο πιάτο, τη δαμασκηνόπιτα, η οποία σερβίρεται, μόλις πέσει σκοτεινιά στο δωμάτιο, με καυτό ρούμι. Κάθε καλεσμένος πρέπει να λάβει ένα κομμάτι από την πουτίγκα, που έχει βουτηχθεί γενναιόδωρα σε άφθονο αλκοόλ, πριν σβήσει η φλόγα. Αυτό δημιουργεί ένα θεμέλιο που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο για όσους δεν μετράνε την κατανάλωση των κρασιών που συνοδεύουν.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορώ να μην θυμηθώ μια βραδιά στο σπίτι του Ένγκελς που προηγήθηκε των χριστουγεννιάτικων εορτασμών. Ήταν την ημέρα κατά την οποία ετοιμαζόταν η ζύμη, ή μάλλον η πάστα, για τις χριστουγεννιάτικες πουτίγκες. Φτιάχτηκε τεράστια ποσότητα, διότι δεν υπήρχε ούτε ένας φίλος του σπιτιού που να μην έλαβε μια χριστουγεννιάτικη πουτίγκα από την οδό Ρίτζεντ Παρκ 122. Πάντα θυμόντουσαν τον καθηγητή Καρλ Σορλέμερ, τον ιατρικό σύμβουλο του Ένγκελς, τον δρα Γκάμπερτ από το Μάντσεστερ, τον φίλο Σαμ Μουρ στο Γιόρκσαϊρ, τον παλιό χαρτιστή Τζούλιαν Χάρνεϊ στο Τζέρσεϊ, τον Πίτερ Λέιγιοφ, τον τιμημένο ηγέτη των Ρώσων σοσιαλιστών, καθώς και τους γαμπρούς του Μαρξ, Πολ Λαφάργκ και Σαρλ Λονγκέ στο Παρίσι, διάφορους στενούς φίλους στο Λονδίνο και, αν δεν κάνω λάθος, και κάποιους φίλους στη Γερμανία.
Ως εκ τούτου, μια δεδομένη ημέρα, περίπου δύο εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα, οι κυρίες φίλες του σπιτιού εμφανίστηκαν νωρίς το πρωί και δούλευαν μέχρι το βράδυ, κόβοντας μεγάλους σωρούς μήλων, ξηρών καρπών, αμυγδάλων, ζαχαρωμένων φλοιών κ.λπ. σε μικρά κομμάτια και πελεκώντας και ψιλοκόβοντας κιλά επί κιλών σταφίδες – και όπως μπορεί να υποθέσει κανείς, ήταν μια απόλυτα χαρούμενη γιορτή: Καθώς ετοιμάζονταν τα υλικά, τα έβαζαν σε μια τεράστια σκάφη. Αργότερα, το βράδυ, έφτασαν οι άντρες φίλοι του σπιτιού και ο καθένας από αυτούς έπρεπε να πιάσει μια κουτάλα που βρισκόταν όρθια μέσα στον κάδο και να ανακατέψει την πάστα τρεις φορές γύρω-γύρω, μια καθόλου εύκολη δουλειά, που απαιτούσε μεγάλη μυϊκή δύναμη. Είχε όμως μάλλον συμβολική σημασία, και όσοι δεν είχαν επαρκείς δυνάμεις απαλλάχθηκαν ευτυχώς.
Την καταληκτική πινελιά την έδινε ο ίδιος ο Ένγκελς, ο οποίος κατέβαινε στο κελάρι με τα κρασιά και έφερνε σαμπάνια, με την οποία πίναμε για καλά Χριστούγεννα και για πολλά άλλα πράγματα επίσης. Όλα αυτά, βέβαια, έλαβαν χώρα στον κάτω όροφο, στη μεγάλη κουζίνα, γεγονός που ενίσχυσε τη γοητεία τής όλης διαδικασίας, διότι το να παραμένεις σε μια ευρύχωρη κουζίνα φέρνει πάντα κατά κάποιο τρόπο στο μυαλό σου το σπίτι σου. Κάποτε, ακόμη και οι εύποροι άνθρωποι συνήθιζαν να τρώνε στην κουζίνα: και αυτό θα ήταν μια χαρά στο σπίτι του Ένγκελς, διότι η κουζίνα ήταν ευρύχωρη, με την εστία ενσωματωμένη στο τζάκι κατά τον αγγλικό τρόπο, έτσι ώστε να μην καταλαμβάνει κανένα χώρο που να μπορεί να θεωρηθεί αξιοσημείωτος. Όπως τόσα πολλά πράγματα στην Αγγλία, συνδύαζε το παλιό με το νέο. Η κατασκευή της εστίας θεωρούνταν εκείνη την εποχή μοντέρνα, αλλά δεν έλειπε η παλιομοδίτικη σούβλα ή κρεατομηχανή, πάνω στην οποία μπορούσε να ψηθεί ένα κρεμασμένο μοσχαρίσιο κρέας, ενώ από κάτω υπήρχε ένα πιάτο για να πιάνει το λίπος που έσταζε. Στη Γερμανία, σε ένα μικρό σπίτι ή σε μια πολυκατοικία, η κουζίνα έχει αρκετά συχνά την ιδιότητα του καθιστικού – αλλά όχι τόσο συχνά όσο στην Αγγλία, όπου στις διαφημίσεις των κατοικιών η κουζίνα, στα μικρότερα σπίτια, περιγράφεται συνοπτικά ως “καθιστικό”, για να διακρίνεται από το καλύτερο δωμάτιο ή καθιστικό, όπως λέγεται. Φυσικά, σε τέτοια σπίτια το μαγειρείο είναι πάντα απομονωμένο από την κουζίνα.
Αλλά ενώ η κουζίνα του Ένγκελς δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ για γεύματα, υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες φαίνεται ότι χρησίμευε για ποτό, λόγω της εγγύτητάς της με το κελάρι. Ο ίδιος ο Ένγκελς μου μίλησε για μία τουλάχιστον τέτοια περίπτωση. Με έναν συγκεκριμένο καλό του φίλο κάθισε κάποτε όλη τη νύχτα στην κουζίνα, συζητώντας και πίνοντας κρασί, μέχρι που η γυναίκα του κατέβηκε νωρίς το πρωί και τους έφτιαξε καφέ”.
[Φρίντριχ Ένγκελς, Επικήδειος στην Τζένη Μαρξ στην κηδεία της μετά το θάνατό της από καρκίνο του ήπατος, 1881].
“Η συμβολή αυτής της γυναίκας, με τόσο κοφτερή κριτική ευφυΐα, με τόσο πολιτικό τακτ, με χαρακτήρα τόσο ενεργητικό και παθιασμένο, με τέτοια αφοσίωση στους συντρόφους της στον αγώνα – η συμβολή της στο κίνημα επί σχεδόν σαράντα χρόνια δεν έχει γίνει γνωστή δημοσίως, δεν έχει καταγραφεί στα χρονικά του σύγχρονου Τύπου. Είναι κάτι που πρέπει κανείς να έχει βιώσει από πρώτο χέρι.
Για ένα πράγμα όμως είμαι σίγουρος: όπως ακριβώς οι σύζυγοι των προσφύγων της Κομμούνας θα τη θυμούνται συχνά – έτσι και εμείς, μαζί με τους υπόλοιπους, ξέρουμε ότι θα μας λείψουν οι τολμηρές και σοφές συμβουλές της, τολμηρές χωρίς επίδειξη, σοφές χωρίς ποτέ να διακυβεύει την τιμή της έστω και στο ελάχιστο. Δεν χρειάζεται να μιλήσω για τα προσωπικά της προσόντα, οι φίλοι της τα γνωρίζουν και δεν θα τα ξεχάσουν. Αν υπήρξε ποτέ μια γυναίκα που η μεγαλύτερη ευτυχία της ήταν να κάνει τους άλλους ευτυχισμένους, ήταν αυτή η γυναίκα”.
[Επιστολή του Καρλ Μαρξ προς την Τζένη Μαρξ, 1865].
“Υπάρχουν πολλές γυναίκες στον κόσμο, και μερικές από αυτές είναι όμορφες. Αλλά πού θα μπορούσα να ξαναβρώ ένα πρόσωπο, του οποίου κάθε χαρακτηριστικό, ακόμη και κάθε ρυτίδα, είναι μια υπενθύμιση των μεγαλύτερων και γλυκύτερων αναμνήσεων της ζωής μου; Ακόμα και τους ατελείωτους πόνους μου, τις αναντικατάστατες απώλειές μου διαβάζω στο γλυκό σου πρόσωπο, και φιλώ τον πόνο όταν φιλώ το γλυκό σου πρόσωπο…
Αντίο, γλυκιά μου καρδιά. Φιλώ εσένα και τα παιδιά πολλές χιλιάδες φορές”.
Δικός σου, Καρλ
Μετάφραση Αρ. Μα.
