Ο Κριστιάν Ρακόφσκι για το εθνικό ζήτημα

Λόγος του Κριστιάν Ρακόφσκι στο 12^ο συνέδριο του Μπολσεβίκικου Κόμματος για το εθνικό ζήτημα

(21 Απριλίου 1923)

Εισαγωγή του μεταφραστή

Ένα ακόμη άγνωστο και σημαντικό κείμενο του Κριστιάν Ρακόφσκι, παρουσιάζουμε σήμερα για πρώτη φορά στα Ελληνικά. Αποτελεί το πρακτικό της ομιλίας του από το βήμα του 12^ου συνεδρίου του κόμματος των Μπολσεβίκων τον Απρίλιο του 1923. Ο Ρακόφσκι ασκεί οξεία κριτική στον Στάλιν και στα φαινόμενα γραφειοκρατικής λειτουργίας της νεοσύστατης ΕΣΣΔ και ιδίως στον τρόπο αντιμετώπισης του εθνικού ζητήματος από τον Στάλιν. Ως γνωστόν, στον τρόπο αντιμετώπισης του εθνικού ζητήματος και της ίδρυσης της ίδιας της ΕΣΣΔ, ο Λένιν αντιτάχθηκε στο σχέδιο του Στάλιν και έδωσε τις τελευταίες πολιτικές και θεωρητικές μάχες της ζωής του.

Στο λόγο του, στο εσωκομματικό ακροατήριο, ο Ρακόφσκι κριτικάρει την επαναφορά του Μεγαλορώσικου εθνικισμού μέσα από το σχέδιο της πρώτης μορφής της ΕΣΣΔ, που φαίνεται πως εξυπηρετεί την διοικητική και γραφειοκρατική αντίληψη του Στάλιν και διευκολύνει την συγκεντροποίηση του κρατικού μηχανισμού. Αυτή η συγκεντροποίηση γίνεται για τα συμφέροντα της κεντρικής διοικητικής μηχανής, δυσαρεστώντας τις περιφερειακές εθνικές δημοκρατίες σε μια εποχή εξαιρετικά κρίσιμων και λεπτών ισορροπιών που έχει διαμορφώσει η ΝΕΠ.

Στο 12^ο συνέδριο του Κόμματος, που θα διεξαχθεί στη Μόσχα στις 17 – 25 Απριλίου 1923, συμμετείχαν 875 αντιπρόσωποι, εκ των οποίων οι 458 με αποφασιστική ψήφο και οι 417 με συμβουλευτική, που εκπροσωπούσαν 386.000 μέλη του κόμματος. Ήταν το πρώτο συνέδριο, στο οποίο ο Λένιν δεν έλαβε μέρος λόγω ασθένειας και το τελευταίο που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της ζωής του. Σε αυτό το συνέδριο, ο Στάλιν θα κάνει την πρώτη μεγάλη επίδειξη δύναμης του κομματικού μηχανισμού του. Έχοντας αναλάβει με προτροπή των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ (παρά τις αντιρρήσεις του Λένιν) το πόστο τού γραμματέα και με φρέσκια τη -δικής του έμπνευσης και μη ολοκληρωμένης ακόμη μορφής- συνθήκη της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών τον Δεκέμβριο του 1922, θα αρχίσει να προωθεί στελέχη της δικής του εμπιστοσύνης στις τοπικές κομματικές επιτροπής των μειονοτικών εθνοτήτων. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα τη σύγκρουσή του πρώτα με τους Καυκάσιους μπολσεβίκους (Γεωργιανούς, Αζέρους, Αρμένιους) και μετά το συνέδριο και με τους υπολοίπους. Ειδικά με τους Γεωργιανούς μπολσεβίκους η κόντρα θα καταλήξει το καλοκαίρι του 1922 σε θερμό επεισόδιο και θα προκαλέσει το λεγόμενο «Γεωργιανό ζήτημα» που ως γνωστόν αποτελεί την τελευταία μάχη του Λένιν ενάντια στον Στάλιν.

Ο Κριστιάν Ρακόφσκι, πιο πριν ακόμη και από τον ίδιο τον Λέοντα Τρότσκι, θα είναι ένας από τους πρώτους ηγέτες των μπολσεβίκων που μέσα από την δική του εμπειρία ως επικεφαλής της Ουκρανικής Σοσιαλιστικής Σοβιετικής Δημοκρατίας, θα έρθει αντιμέτωπος με το γραφειοκρατικό φαινόμενο, με αφορμή τούς χειρισμούς του Στάλιν στο εθνικό ζήτημα. Στο 12^ο συνέδριο, ήταν ο Κριστιάν Ρακόφσκι αυτός, που μαζί με τους Γεωργιανούς μπολσεβίκους Μιντβάνι, Μακχαράντζε και μια σειρά από κομματικά στελέχη προερχόμενα από μικρότερες εθνότητες όπως π.χ. ο Τάταρος Σουλτάν Γκαλίεφ και άλλοι, θα θέσουν με μεγάλη σαφήνεια το εθνικό ζήτημα σε αντιπαράθεση με την συγκεντρωτική Σταλινική αντίληψη, την οποία ο Λένιν πρώτος είχε καταγγείλει, ως προϊόν γραφειοκρατικής στενοκεφαλιάς και συνθηκολόγησης με τον Μεγαλορωσικό εθνικισμό.

Η ραγδαία επιδείνωση της υγείας του Λένιν, με το δεύτερο σοβαρό εγκεφαλικό τις παραμονές του συνεδρίου, θα τον εμποδίσει να πάρει μέρος στο συνέδριο. Ωστόσο η αυξανόμενη ανησυχία του για τους χειρισμούς του εθνικού ζητήματος στον Καύκασο από μεριάς του Στάλιν και των συνεργατών του στην ΚΕ, Ορτζονικίτζε και Ντζερζίνσκι, καθώς και οι υποψίες του -βάσιμες όπως αποδείχθηκε- πως οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ τον κάλυπταν σε έναν τακτικισμό άνευ αρχών ενάντια στον Τρότσκι, θα οδηγήσουν τον Λένιν να απευθυνθεί γραπτώς στον ηγέτη του Κόκκινου στρατού για να αναλάβει συνολικά την πάλη ενάντια στον γραφειοκρατισμό. Η προσπάθεια του Σταλινικού μηχανισμού να αποτρέψει αυτή τη συμμαχία και αυτήν την παρέμβαση θα φέρει μάλιστα, ως γνωστόν, ακόμη και την ρήξη των προσωπικών σχέσεων του Λένιν με τον Στάλιν εξαιτίας του προσβλητικού και αυταρχικού τρόπου με τον οποίο ο δεύτερος έκανε παρατηρήσεις στην σύζυγο του πρώτου, Ναντέζντα Κρούπσκαγια σε μια ακραία αντισυντροφική επίδειξη γραφειοκρατικής σκαιότητας, ιδιότητα που χαρακτήριζε από παλιά τον προσωπικό χαρακτήρα του Στάλιν.

Ο ίδιος Τρότσκι, παρόλο που θα δεχτεί την συμμαχία του Λένιν και όντως στο 12^ο συνέδριο θα μιλήσει εμφατικά για τον κίνδυνο της γραφειοκρατικοποίησης του κράτους και του κόμματος – θα επιλέξει να μην επικεντρώσει την κριτική του στο εθνικό ζήτημα. Είτε αυτό έγινε από κακή εκτίμηση και υποτίμηση του κινδύνου, είτε διότι όπως ο ίδιος παραδέχεται στην αυτοβιογραφία του «Η ζωή μου» λίγα χρόνια αργότερα, πίστευε πως ήταν ακόμη εφικτή μια αλλαγή της κατεύθυνσης με μια ηπιότερη τακτική αντιμετώπισης του μηχανισμού. Όπως και να ‘χει μια σημαντική ευκαιρία για ένα μέτωπο ενάντια στον διαμορφούμενο Σταλινικό γραφειοκρατισμό με αφορμή και το εθνικό ζήτημα θα χαθεί κατά τους πρώτους ρευστούς μήνες της ανόδου του Στάλιν στην εξουσία.

Πολύ σύντομα όμως, λίγους μήνες αργότερα, το φθινόπωρο του 1923 και ενώ βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη η Σταλινική επίθεση στην εκκαθάριση των τοπικών επιτροπών του κόμματος ειδικά στις μουσουλμανικές δημοκρατίες και oblasts [περιφέρειες] με την σύλληψη του Σουλτάν Γκαλίεφ και τις μαζικές διαγραφές των υποστηρικτών του, ο Τρότσκι θα τεθεί επικεφαλής της Αριστερής Αντιπολίτευσης και θα καταγγείλει τον συνολικότερο γραφειοκρατικό εκφυλισμό του κόμματος, και την ιδιαίτερα συγκεντρωτική και γραφειοκρατική πολιτική του Στάλιν στο εθνικό ζήτημα.

Η κριτική του Ρακόφσκι απέναντι στον Στάλιν για το εθνικό ζήτημα, θα συνεχιστεί και θα αναπτυχθεί παραπέρα με τη δημοσίευση τον Ιούλιο του 1923 μιας σχετικής μπροσούρας του, με τίτλο «Η ΕΣΣΔ: ένα νέο στάδιο» (βλέπε SoyuzSotsialistitcheskikhRepublik. NovyiEtapvsovetskomStroitelstvo, Kharkov, 1923 που μεταφράστηκε πρόσφατα και στα Ελληνικά για τη Νέα Προοπτική ). Τελικά λίγες μέρες αργότερα, θα του στοιχίσει την απομάκρυνσή του από την ηγεσία της Ουκρανικής Σοβιετικής Δημοκρατίας και την αιφνίδια τοποθέτησή του στην πρεσβεία του Λονδίνου, σε ένα είδος «τιμητικής εξορίας». Ο Στάλιν ακόμη, το καλοκαίρι του 1923, δεν έχει αποκτήσει την απαραίτητη δύναμη για να εξοντώνει με φυσικό τρόπο τους πολιτικούς αντιπάλους του… Ωστόσο, ήδη από τον Μάιο του 1923, η Τσεκά με δική του εντολή, θα συλλάβει και θα ανακρίνει (ανεπιτυχώς) τον Σουλτάν Γκαλίεφ, τον ηγέτη του Κομμουνιστικού Κόμματος του Ταταριστάν, του πρώτου από μια σειρά ηγετικών στελεχών του κόμματος που θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια.

Λίγες μέρες μετά, και τις παραμονές της αναχώρησής του από το Χάρκοβο, ο Κριστιάν Ρακόφσκι θα επανέλθει και στον αποχαιρετιστήριο λόγο του στη σύνοδο του ανώτατου Ουκρανικού σοβιέτ θα επαναλάβει την κριτική του στον κίνδυνο του Μεγαλορωσικού γραφειοκρατισμού (βλέπε στα Ρωσικά την μπροσούρα «Πέντε χρόνια σοβιετικής εξουσίας στην Ουκρανία» που μεταφράστηκε πρόσφατα και στα Γαλλικά).

Δικαίως χαρακτηρίζουν πολλοί, όλα αυτά τα κείμενα, ως έναν ενιαίο συνδετικό κρίκο μεταξύ της τελευταίας μάχης του Λένιν ενάντια στον Στάλιν και των απαρχών της Αριστερής Αντιπολίτευσης που θα συγκροτηθεί λίγους μήνες αργότερα, το φθινόπωρο του 1923.

Ο συγκεκριμένος λόγος του Ρακόφσκι, είχε εν μέρει ανέβει στο Marxistinternetarchive. Εμείς τον μεταφράσαμε από μια προγενέστερη έκδοσή του στα Αγγλικά, στην ολοκληρωμένη του μορφή, όπως είχε δημοσιευθεί στην σπάνια και δυσεύρετη έκδοση του θεωρητικού περιοδικού της Διεθνούς Επιτροπής της Τετάρτης Διεθνούς το 1988. (TheMarxist, Vol.1, τεύχος 3, Σεπτέμβριος 1988, σελ. 14-18, εκδ. ΔΕΤΔ)

Η μετάφραση, επιμέλεια, υποσημειώσεις και ο χωρισμός σε ενότητες του ενιαίου κείμενου έγινε από τον Γιώργο Χλωρό για λογαριασμό της Νέας Προοπτικής.

***

Κριστιάν Ρακόφσκι

ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟΥ ΚΚ

Σύντροφοι

Σχετικά με τις θέσεις του συντρόφου Τρότσκι, θα ήθελα να σας κοινοποιήσω μια πρόταση που έγινε δεκτή στην πρόσφατη συνδιάσκεψη του Ουκρανικού κόμματος.¹Η VII Παν-Ουκρανική Διάσκεψη του κόμματος έλαβε χώρα στο Χάρκοβο στις 6 – 10 Απριλίου 1923. Στη διάσκεψη συμμετείχαν 224 αντιπρόσωποι με δικαίωμα αποφασιστικής ψήφου και 40 με συμβουλευτική ψήφο, που εκπροσωπούσαν 56.415 μέλη του κόμματος και 14.972 δόκιμα μέλη. Στη δουλειά μας στα οικονομικά ζητήματα της Ουκρανίας έχουμε να αντιμετωπίσουμε το θέμα της βαριάς βιομηχανίας, όπως για παράδειγμα της μεταλλουργίας και της εξορυκτικής βιομηχανίας, που είναι πάρα πολύ σημαντική όχι μόνο για την Ουκρανία αλλά για ολόκληρη την Ένωση. Έχουμε κάνει έναν απολογισμό που μας καταδεικνύει πως την τελευταία περίοδο οι δεσμοί ανάμεσα στην Ουκρανική βαριά βιομηχανία, το τοπικό Ουκρανικό κόμμα και τα κεντρικά οικονομικά όργανα, έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς. Πρέπει να σημειωθεί πως ακόμη και μετά την διάλυση του συστήματος των glavki²Ο όρος Glavki προσδιόριζε τις δευτερεύουσες διοικητικές μορφές οργάνωσης των σοβιέτ που λειτουργούσαν κατά την διάρκεια των ετών του Πολεμικού Κομμουνισμού, υπό την εποπτεία των πολιτικών κομισάριων και ρύθμιζαν σε καθημερινή βάση μια σειρά ζητήματα, στην οικονομία, την διοίκηση, την στρατιωτική επιμελητεία κ.λπ. Αυτά τα τμήματα εμφανίστηκαν αρχικά ως τμήματα του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Οικονομίας (VSNKh ή Vesenkha) που έλεγχε συγκεκριμένους τομείς, όπως οι βιομηχανίες σπίρτων, σαπουνιού, λαδιού και ξυλείας (Glavspichki, Tsentromylo, Glavneft, Glovles κ.λπ.). Αντικατέστησαν τα αντίστοιχα Λαϊκά Επιτροπεία στις αρχές του 1918. Κατά τη διάρκεια της περιόδου του εμφυλίου πολέμου, τα glavki έλεγχαν τη διανομή σπάνιων υλικών και διέταζαν νέα παραγωγή πολεμικών ειδών, υπό την παρέμβαση του Πολιτικού Γραφείου του Κόμματος και χωρίς εθνικό σχέδιο, μισθούς ή τήρηση βιβλίων. Μέχρι το 1921 όμως, αυτό είχε μετατραπεί σε ένα τεράστιο γραφειοκρατικό χάος (που ονομάστηκε glavkism). Ωστόσο, αυτές οι μονάδες επέζησαν από τις αναδιοργανώσεις κατά τη διάρκεια της Νέας Οικονομικής Πολιτικής της δεκαετίας του 1920 και στη συνέχεια, εμφανίστηκαν εκ νέου το 1931. και την έναρξη της ΝΕΠ, ³Η Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ) υιοθετήθηκε από τους Μπολσεβίκους το 1921 στο 10^ο συνέδριό τους, σαν μια καθυστερημένη αναγνώριση της ανάγκης να στραφούν μακριά από την πολιτική του Πολεμικού Κομμουνισμού που είχε επιβληθεί από τον εμφύλιο πόλεμο, κατά τον οποίο είχε καταργηθεί κάθε ίχνος ελεύθερης οικονομίας, είχε εισαχθεί η επίταξη των σιτηρών και η διανομή τροφίμων με δελτίο και γενικά είχαν εισαχθεί μέτρα στρατιωτικής πειθαρχίας στην παραγωγή. Ουσιαστικά η ΝΕΠ είχε αρχικά προταθεί από τον Τρότσκι ήδη ένα χρόνο πιο πριν, τον Φλεβάρη του 1920, όταν σε μια συνεδρίαση της ΚΕ πρότεινε την αντικατάσταση της επίταξης των σιτηρών που προκαλούσε φαινόμενα μαύρης αγοράς και πτώσης της παραγωγικότητας, από ένα σύστημα προοδευτικής φορολόγησης των πλεονασμάτων ή/και πληρωμής με βιομηχανικά (βλέπε Λ. Τρότσκι, «Η Νέα Πορεία», σελ 69 – 70, εκδ. Αλλαγή 1980). Κάτω από το βάρος των πολλών αγροτικών εξεγέρσεων και της ίδιας της Μαχνοβτσίνας και της εξέγερσης της Κρονστάνδης, οι Μπολσεβίκοι θα αναγκαστούν να κάνουν την στροφή στην ΝΕΠ. Σε αυτήν την μορφή οικονομίας, και μέσα στα πλαίσια της σοβιετικής εξουσία που κρατάει τον έλεγχο στο εξωτερικό εμπόριο, την βαριά και στρατηγική βιομηχανία, τον τραπεζικό τομέα, την ιδιοκτησία της γης, των μεταφορών κ.λπ. θα υιοθετηθεί η πρόταση του Τρότσκι για την αντικατάσταση των γεωργικών πλεονασμάτων με την πληρωμή τους. Παράλληλα σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας και κυρίως στην εξορυκτική βιομηχανία των πρώτων υλών θα επιτραπούν εκχωρήσεις σε ξένες ιδιωτικές εταιρίες με αντάλλαγμα την απόκτηση συναλλάγματος για αγορά ειδών πρώτης ανάγκης από το εξωτερικό. (ό.π. σελ. 113), η παλιά ρουτίνα συνεχίζεται ακόμη και τώρα.

Οι οικονομολόγοι μας το παραδέχονται και οι ίδιοι και αυτό το έλαβε υπόψη και η απόφασή μας, που την στήριξε και ο σύντροφος Τσουμπάρ⁴O VlasYakovlevich Chubar (1891 – 1939) ήταν Ουκρανός μπολσεβίκος και μέλος της λεγόμενης «Παλιάς φρουράς». Καταγόμενος από οικογένεια αγροτών, εντάχθηκε από πολύ νεαρή ηλικία στο κόμμα ήδη από την περίοδο επανάστασης του 1905. Δραστηριοποιήθηκε κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1917 στην περιοχή των Ουραλίων. Μετά το 1920 μπήκε στην ΚΕ του Ουκρανικού κόμματος και κατά την διάρκεια της ανόδου του Στάλιν προωθήθηκε από αυτόν ενάντια στον Κριστιάν Ρακόφσκι. Τον Ιούλιο του 1923, λίγους μήνες μετά το 12^ο συνέδριο, αντικατέστησε τον Ρακόφσκι στην ηγεσία της Ουκρανικής ΣΣΔ σηματοδοτώντας την επικράτηση των οπαδών του Στάλιν στο Ουκρανικό ΚΚ. Στη θέση του προέδρου της Ουκρανίας θα παραμείνει μέχρι το 1934. Παρόλο που στήριξε τον Στάλιν ενάντια στους εσωκομματικούς αντιπάλους του καθ’ όλη την δεκαετία του 20, εντούτοις αντιτάχθηκε στις προσπάθειες της Μοσχας να «Ρωσοποιήσει» το Ουκρανικό κόμμα και διαφώνησε με κάθε επιλογή «μη-Ουκρανού», που έκανε ο Στάλιν για την θέση του γραμματέα (π.χ. Μολότωφ, Καγκάνοβιτς κ.λπ.). Αργότερα το 1929, στήριξε και εφάρμοσε την πολιτική της βίαιης κολλεκτιβοποίησης, σύντομα όμως μετά το 1931 και υπό το βάρος του λιμού που έπληξε την ΕΣΣΔ διαφώνησε και ζήτησε την ανάκλησή της. Αυτό τον έθεσε σε δυσμένεια από μεριάς Στάλιν. Έτσι, μετά από μια περίοδο «τιμητικής ανάκλησης» και υποβάθμισής του σε δευτερεύοντα πόστα του Σοβιετικού κράτους μετά το 1934, και αφού είχε δώσει την υποστήριξή του ακόμη και στις πρώτες δίκες της Μόσχας και την εξόντωση της πρώτης σειράς των Μπολσεβίκων ηγετών, ο ίδιος με την σειρά του έπεσε θύμα των σταλινικών διωγμών. Το 1938 με προτροπή των Μπέρια και Μολότοφ συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε ως οπαδός του Μπουχάριν και των «δεξιών οπορτουνιστών». Αποκαταστάθηκε το 1955 από τον Χρουστσόφ. Ωστόσο το 2010, κατά την περίοδο της αντικομμουνιστικής εκστρατείας που σάρωσε την σύγχρονη Ουκρανία, Ουκρανικό δικαστήριο επανεξετάζοντας την υπόθεση του λιμού της δεκαετίας του ‘30, τον δίκασε και τον καταδίκασε μετά θάνατον με την κατηγορία της «γενοκτονίας κατά του Ουκρανικού λαού», ως έναν από τους υπεύθυνους του λιμού. Ο Ρακόφσκι τον αναφέρει σε αυτό το σημείο για να καταδείξει πως τους προβληματισμούς των Ουκρανών κομμουνιστών έναντι του συγκεντρωτικού ελέγχου της Μόσχας, τους συμμεριζόταν μέχρι και εκείνος που ήταν φίλα προσκείμενος στον Στάλιν. στη συγκεκριμένη κομματική συνδιάσκεψη. Θα την διαβάσω και θα ζητούσα από τον σύντροφο Τρότσκι να την συμπεριλάβει όταν θα φτιάχνει το τελικό σχέδιο της απόφασης του συνεδρίου μας. Δεν είναι πολύ μεγάλη:

«Η εμπειρία του τελευταίου διαστήματος μας έδειξε πως ενώπιον της δεινής κατάστασης της χώρας και του αρτηριοσκληρωτικού γραφειοκρατισμού του κρατικού μηχανισμού, οι όποιες προσπάθειες αποτελεσματικότητας που κατευθύνονται σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ υπαγορευόμενες από ένα και μόνο κεντρικό όργανο, έχουν μετατραπεί στο αντίθετό τους. Δεν υπήρξε κανενός είδους ουσιαστική καθοδήγηση της δουλειάς. Φαίνεται συνεπώς πως το καθήκον μας θα ήταν να στραφούμε σε μια οικονομική αποκέντρωση προς τα διάφορα oblasts,⁵O όρος Oblast μεταφράζεται σαν «περιφέρεια» ή «ζώνη» και ήταν μια μορφή εδαφικής αυτοδιοίκησης της ΕΣΣΔ, η τρίτη περιφερειακή βαθμίδα. Κάτω δηλαδή από τις ανεξάρτητες δημοκρατίες και κάτω από τις αυτόνομες εθνικές περιοχές., ένα καθήκον που πρέπει να εκπληρωθεί γρήγορα και αποφασιστικά. Αυτό πρέπει επίσης να εφαρμοστεί και σε όλους τους κλάδους της βιομηχανίας που έχουν μια παν-Ενωσιακή σπουδαιότητα και που έως τώρα βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο κεντρικών παν-Ενωσιακών οργάνων, όπως για παράδειγμα ο άνθρακας, το ατσάλι, η ζάχαρη και άλλοι τομείς της βαριάς βιομηχανίας της Ουκρανίας. Η συνδιάσκεψη θεωρεί πως είναι απολύτως αναγκαία η ενδυνάμωση του ελέγχου των κεντρικών οργάνων τόσο του κόμματος, όσο και των σοβιέτ της Ουκρανίας, πάνω στους προαναφερόμενους τομείς της βαριάς βιομηχανίας που εδρεύει στην Ουκρανία».

Η ΝΕΠ

Τώρα, σε ό,τι αφορά την ΝΕΠ, εδώ φαίνεται πως έχει προκληθεί μια μικρή και ακούσια παρεξήγηση. Οφείλουμε να ομολογήσουμε πως στην Ουκρανική μας συνδιάσκεψη, όπως φαίνεται και στην ίδια την ομιλία μου, καθώς επίσης και στην συζήτηση που ακολούθησε, δώσαμε την μέγιστη προσοχή στο ζήτημα της ΝΕΠ. Τις προηγούμενες μέρες του συνεδρίου μας, ο σύντροφος Ζηνόβιεφ,⁶Ο Ζηνόβιεφ αντικαθιστώντας τον κλινήρη Λένιν, για πρώτη φορά, έκανε την εναρκτήρια ομιλία στις 17 Απριλίου για τις πολιτικές προοπτικές της απερχόμενης Κεντρικής Επιτροπής και της Κομιντέρν και επίσης με δευτερολογία στις 19 Απριλίου παρουσίασε τις παρατηρήσεις που είχαν προκύψει κατά την διάρκεια του συνεδρίου., παρέθεσε μια μικρή αποστροφή του λόγου μου, από την οποία θα μπορούσε κανείς να κατανοήσει την σημασία που δίνουμε στο ζήτημα της ΝΕΠ στην πολεμική μας, αλλά παράλληλα δεν θα κατέληγε σε ακριβή συμπεράσματα για αυτήν. Πρέπει να ειπωθεί πως ενώ κοντεύουμε ήδη δύο χρόνια από την εισαγωγή της ΝΕΠ, έχουμε συνειδητοποιήσει πως σε ένα σημαντικό τμήμα του κόμματός μας, ακόμη, τα μέσα δεν συνάδουν με τη θεωρία. Ίσως αυτό να μην είναι ένα γενικευμένο φαινόμενο και ίσως να μην είναι μεγάλο ζήτημα αυτό, μέσα στην ίδια την Ρωσία. Αλλά στην Ουκρανία έχουμε εντοπίσει δύο σοβαρές αποκλίσεις. Σοβαρές, διότι εμφανίζονται σε πολλές ανώνυμες πλατφόρμες.

Η μια εξ αυτών των αποκλίσεων κινείται στην γνώριμη γραμμή της τέως Εργατικής Αντιπολίτευσης.⁷Η ομάδα της Εργατικής Αντιπολίτευσης, κάτω από την ηγεσία των Κολλοντάϊ, Σλιάπνικωφ, Μεντβέντιεφ, Λουτοβίνοφ, Κουτούζοφ, Κισέλιεφ, στηρίζονταν σε μια συνδικαλιστική θέση. Σαν ένα μέσο να σταματήσει τον γραφειοκρατισμό και να ξεπεραστούν οι οικονομικές δυσκολίες, προωθούσε την μεταφορά κάθε ελέγχου και διεύθυνσης της παραγωγής από τα Σοβιέτ προς τα Συνδικάτα. Ωστόσο με αυτόν τον τρόπο αλλοίωνε τον χαρακτήρα της εξουσίας των εργατικών συμβουλίων στα οποία εκπροσωπούνταν και οι άνεργοι, οι νοικοκυρές, οι αγρότες, οι στρατιώτες και το μη-εξειδικευμένο και μη συνδικαλισμένο προλεταριάτο. Στο 10^ο συνέδριο η Εργατική Αντιπολίτευση ηττήθηκε ως μια «αναρχοσυνδικαλιστική παρέκκλιση» και η ιδιότητα του μέλος του κόμματος έγινε μη συμβατή με αυτήν της αντιπολίτευσης η οποία και διαλύθηκε. Μερικά μέλη της αποχώρησαν από το κόμμα ενώ άλλα παρέμειναν αποχωρώντας από την αντιπολίτευση. Μετά το 1923 οι περισσότεροι υποστηρικτές της –πλην της Κολλοντάϊ που θα στηρίξει τον Στάλιν– θα προσχωρήσουν στην Αριστερή Αντιπολίτευση του Τρότσκι 1923-25 ή/και στην Ενωμένη Αντιπολίτευση των Τρότσκι – Ζηνόβιεφ – Κάμενεφ του 1926-27.. Η δεύτερη θα μπορούσε να αποκληθεί ως απόκλιση της «παραγωγικής εργασίας».⁸Δεν είναι σαφές σε ποια από τις ομαδοποιήσεις του κόμματος αναφέρεται εδώ ο Ρακόφσκι. Από τα συμφραζόμενα και την συνολικότερη ιστορία των Μπολσεβίκων, πιθανόν μιλάει για εκείνους που αργότερα θα στηρίξουν τις θέσεις του Μπουχάριν, για μια μακρά και παρατεταμένη περίοδο ΝΕΠ χωρίς περιορισμό από τα κεντρικά σοβιετικά όργανα.

Με την πρώτη απόκλιση, έχουν συνταχθεί πάρα πολλοί και καλοί σύντροφοι, που συνεχίζουν να καταδικάζουν την ΝΕΠ και το καθεστώς των glavki και απαιτούν να προσδιοριστεί ο χρόνος κατά τον οποίον αυτή η υποχώρηση θα σταματήσει. Θεωρούν μάλιστα πως αυτού του είδους η ανάπτυξή μας, είναι το μέγιστο κακό. Επειδή μερικοί από τους συντρόφους μας έχουν πέσει σε τέτοιες αντιφάσεις και έχουν συμμετάσχει σε γεγονότα τραγικά, δεν επιθυμώ να τα σχολιάσω περισσότερο για να μην τους θίξω. Αλλά αυτές οι αποκλίσεις, φαίνεται πως συνεχίζουν να αναπαράγουν τις απόψεις της παλιάς Εργατικής Αντιπολίτευσης και κινδυνολογούν για το κόμμα, την εργατική τάξη και την Σοβιετική μας εξουσία κατά την διάρκεια της ΝΕΠ. Αυτοί οι σύντροφοι έχουν μια ελπίδα: μπορεί, λένε, να έχουμε υποχωρήσει κατά 50 ή κατά 100 βέρστια⁹Το βέρστι (ρωσικά, στην ονομαστική ενικού: верста‎, versta) είναι παρωχημένη Ρωσική μονάδα μήκους. Ορίζεται ως ίσο με 1,0668 χιλιόμετρα. , αλλά τουλάχιστον δεν πρέπει να υποχωρήσουμε άλλο όσο καιρό αναμένουμε την παγκόσμια επανάσταση που θα μας επιτρέψει να ανακτήσουμε αυτό το έδαφος που έχει χαθεί.

Η δεύτερη απόκλιση με την σειρά της, επίσης στηρίζεται στην παγκόσμια επανάσταση και επίσης αναμένει τα γεγονότα της Δύσης – η φράση «γεγονότα της δύσης» χρησιμοποιήθηκε επίσης από τον σύντροφο Σμίλγκα¹⁰Ο λόγος του Σμίλγκα από το Λαϊκό Επιτροπάτο Οικονομικών, που έγινε κατά την συνεδρίαση της 21^ης Απριλίου ήταν υποστηρικτικός προς αυτόν του Τροτσκι και ενάντια σε εκείνους που έβλεπαν την ΝΕΠ είτε με ανυπομονησία για να την υπερβούν, είτε με απάθεια και εφησυχασμό. OIvars Tenisovich Smilga (1892 – 1938) ήταν ένας Λετονός μπολσεβίκος που καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Λετονίας η οποία εκτελέστηκε από τους Τσαρικούς το 1905 εξαιτίας της συμμετοχής της στην πρώτη επανάσταση. Ο Σμίλγκα από τα σχολικά του χρόνια μπήκε στο Μπολσεβίκικο κόμμα αντιμετωπίζοντας συνεχείς συλλήψεις, φυλακίσεις και εξορίες για τις δραστηριότητες του. Κατά την διάρκεια της επανάστασης του 1917 ανέπτυξε σημαντική δράση ως επικεφαλής των ναυτών της Κρονστάνδης. Λίγους μήνες αργότερα θα καθοδηγήσει την Κόκκινη Φρουρά που θα συνδράμει τους Φινλανδούς κομμουνιστές στην αποτυχημένη Φινλανδική επανάσταση του 1918. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, ως στρατιωτικός καθοδηγητής αρχικά θα στηρίξει το 1919 τον Στάλιν στην αντιπαράθεσή του με τον Τρότσκι στο ζήτημα της χρησιμοποίησης των (Τσαρικών) επαγγελματιών αξιωματικών, αλλά πολύ σύντομα θα αντιληφθεί πως το δίκιο είναι με το μέρος του Τρότσκι και θα τον ακολουθήσει. Από το 1921 μέχρι το 1928 ήταν αντιπρόεδρος του Λαϊκού Επιτροπάτου Οικονομικών, υπεύθυνος για τα θέματα τροφοδοσίας καυσίμων και πρώτων υλών. Με την θεωρητική κατάρτισή του και τον ισχυρό χαρακτήρα του αποτέλεσε έναν από τους κορυφαίους ηγέτες της Αριστερής Αντιπολίτευσης του Τρότσκι και της Ενωμένης Αντιπολίτευσης των Τρότσκι – Ζηνόβιεφ – Κάμενεφ. Μετά την διαγραφή του το 1927, εξορίστηκε στη Σιβηρία από τους Σταλινικούς. Το 1929, μαζί με τους Ράντεκ, Πρεομπραζένσκι και άλλους εξόριστους αντιπολιτευόμενους θα συνθηκολογήσουν με τον Στάλιν και θα αποκατασταθεί κομματικά. Πολύ σύντομα όμως, την Πρωτοχρονιά του 1935, αμέσως μετά την δολοφονία του Κίροφ, θα είναι ένας από τους πρώτους παλιούς μπολσεβίκους που θα συλληφθούν από την NKVD. Παρόλο που κρατήθηκε και βασανίστηκε επί χρόνια από την σταλινική αστυνομία, δεν θα σπάσει ποτέ και σε αντίθεση με άλλους παλιούς μπολσεβίκους δεν θα «ομολογήσει» συνενοχή και έτσι οι Σταλινικοί δεν θα τολμήσουν να τον εμφανίσουν σε καμιά από τις δημόσιες δίκες της Μόσχας. Θα εκτελεστεί μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας τον Φεβρουάριο του 1938. Ο Σμίλγκα θα αποκατασταθεί κομματικά μόλις το 1987. – αλλά μέχρι αυτά να έρθουν θα έχουμε ακόμη να διανύσουμε πολύ δρόμο με την ΝΕΠ.

Αυτές οι δύο τάσεις, εξίσου επικίνδυνες καθώς εμφανίζονται εντός των κομματικών μελών, μας υποχρεώνουν να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στις συζητήσεις μας. Θα πρέπει να θυμηθούμε εδώ τα λόγια του Βλαντιμίρ Ίλιτς, τα οποία παρεμπιπτόντως, επαναλήφθηκαν και σε ένα πρόσφατο άρθρο του συντρόφου Ζηνόβιεφ στην Πράβντα:

«η ΝΕΠ είναι μια πολύ πιο πολύπλοκη μανούβρα και όχι μια απλή υποχώρηση, αυτό θα ήταν μια απλή υπεκφυγή. Δεν έχουμε καμιά ανάγκη να κλαίμε για την Ιερουσαλήμ σαν τους Εβραίους στα βουνά της Σιών, ούτε χρειάζεται να αναπολούμε αιωνίως την χρυσή εποχή του συστήματος των glavki. Αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα σε συνθήκες ΝΕΠ είναι να καθοδηγήσουμε την πάλη για την σοσιαλιστική παραγωγή»…

Τι σημαίνουν αυτά τα λόγια; Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω άλλη μια παραπομπή από ομιλία του Βλαντιμίρ Ίλιτς. Κατά την διάρκεια του Τετάρτου Συνεδρίου της Κομιντέρν είπε:

«δια μέσου του κρατικού καπιταλισμού προς την σοσιαλιστική παραγωγή»!

Σε αυτό συνίσταται ο ελιγμός της ΝΕΠ. Αλλά θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί:

«Μα η ΝΕΠ η ίδια, δεν είναι ένα σύστημα κρατικού καπιταλισμού»;

Όχι, σύντροφοι, αυτή η εκτίμηση θα ήταν τελείως λάθος. Μέσα στο πλαίσιο της ΝΕΠ έχουμε φυσικά και τον κρατικό καπιταλισμό και αυτό συμβαίνει κυρίως στη βιομηχανία που είναι κρατική ιδιοκτησία. Αλλά, όπως είδαμε και στα στατιστικά στοιχεία που μας παρέθεσε χθες ο σύντροφος Τρότσκι,¹¹Ο λόγος του Τρότσκι εκφωνήθηκε στη συνεδρίαση της 20^ης Απριλίου και αφορούσε συνολικά τον απολογισμό της Σοβιετικής οικονομίας και τις προοπτικές της. Σε αυτόν τον λόγο ο Τρότσκι επέμεινε στον κίνδυνο του γραφειοκρατισμού του κόμματος και του κράτους όντας σε συνεννόηση με τον απόντα Λένιν. Στη συζήτηση που ακολούθησε επί διήμερο παρενέβη με δευτερολογία στις 21 Απριλίου μετά την τοποθέτηση του Ρακόφσκι για όλες τις άλλες παρατηρήσεις που είχαν γίνει και για την εκπόνηση των τελικών συμπερασμάτων. Παρόλο που οι θέσεις του Τρότσκι (στην ουσία προτάσεις που είχε κάνει και ο Λένιν) υιοθετήθηκαν τυπικά, από την επαύριον κιόλας, η Σταλινική διοίκηση άρχισε να στρεβλώνει την εφαρμογή τους. Για παράδειγμα στο Κομισαριάτο της Εργατο-Αγροτικής Επιθεώρησης το οποίο υποτίθεται ήταν επιφορτισμένο με τον έλεγχο όλων των άλλων και το διοικούσε ο Στάλιν και για το οποίο ο Λένιν πρότεινε να εκλεχθούν 50 έως 100 εργάτες για να ελέγχουν τον μηχανισμό του, το συνέδριο αποδέχτηκε την εκλογή 40. Αυτοί όμως επιλέχθηκαν τις επόμενες εβδομάδες από τον… κομματικό μηχανισμό που έλεγχε ο Στάλιν., έχουμε επίσης μέσα στα πλαίσια της ΝΕΠ και ιδιωτικό καπιταλισμό και μικρούς καπιταλιστές και αγροτικό καπιταλισμό και καπιταλισμό των βιοτεχνιών κ.λπ… όλα αυτά λειτουργούν υπό την ομπρέλα της ΝΕΠ. Συνεπώς η ΝΕΠ δεν εξαντλείται μόνο στη μορφή του κρατικού καπιταλισμού αλλά συμπεριλαμβάνει και όλες αυτές τις διαφορετικές μορφές καπιταλισμού.

Αλλά δεν πρέπει να χάσουμε από τα μάτια μας την μεγάλη εικόνα. Χθες ο σύντροφος Τρότσκι μάς είπε πως ο κρατικός καπιταλισμός συνεισφέρει περί τα 950 εκατομμύρια χρυσά ρούβλια ετησίως. Αλλά δεν συνυπολόγισε σε αυτό το ποσό την εκτίμηση που κάνει η στατιστική που μας παράθεσε ο σύντροφος Ρύκωφ,¹²Η «έκθεση του Ρύκοφ» προς τους συνέδρους είχε οικονομικό και στατιστικό χαρακτήρα και αφορούσε τον καθορισμό των ορίων ανάμεσα στις βιομηχανικές και τις αγροτικές διοικητικές περιφέρειες με σκοπό την επαναχάραξη των εσωτερικών συνόρων της Ομοσπονδίας για την επίτευξη μεγαλύτερης ισορροπίας. Δόθηκε στους συνέδρους προσυνεδριακά αλλά συζητήθηκε στη συνεδρίαση της 23^ης Απριλίου μετά δηλαδή την ομιλία τού Ρακόφσκι ο οποίος προφανώς αναφέρεται στα στοιχεία που παραθέτει γραπτώς ο Ρύκοφ. Ο Alexei Ivanovich Rykov (1881 – 1938) ήταν Μπολσεβίκος ηγέτης της παλαιάς φρουράς. Καταγόμενος από φτωχή αγροτική οικογένεια, μπήκε από πολύ νωρίς στις τάξεις της επαναστατικής σοσιαλδημοκρατίας το 1898 όταν σπούδαζε Νομικά στο Καζάν. Στο σχίσμα Μπολσεβίκων – Μενσεβίκων υποστήριξε τον Λένιν και στην επανάσταση του 1905 ήταν ένας από τους δραστήριους ηγέτες του κόμματος στην Μόσχα. Κατόπιν πήρε τον δρόμο της εξορίας στην Ευρώπη καταζητούμενος από τις Τσαρικές αρχές. Μετά το 1912 και επιστρέφοντας στην Ρωσία, συνελήφθη και εξορίστηκε στη Σιβηρία. Το 1917 θα εκλεγεί στην Κεντρική Επιτροπή όπου και θα συνταχθεί με την εκτίμηση των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ για το πρόωρο της εξέγερσης για την κατάληψη της εξουσίας. Μετά την επανάσταση θα αναλάβει επικεφαλής του προεδρείου των Λαϊκών Επιτρόπων ως αναπληρωτής του ασθενούντος Λένιν και αργότερα θα τεθεί επικεφαλής του Λαϊκού Επιτροπάτου Εργασίας. Κατά την διάρκεια των εσωκομματικών αντιπαραθέσεων της δεκαετίας του ‘20 θα αποτελέσει μαζί με τον Μπουχάριν και τον Τόμσκι, την λεγόμενη «δεξιά πτέρυγα» του κόμματος. Αρχικά σύμμαχοι του Στάλιν ενάντια στην Αριστερή Αντιπολίτευση και αργότερα αντίπαλοί του κατά τα χρόνια της βίαιης κολλεκτιβοποίησης. Θα πέσει σε δυσμένεια και θα περιοριστεί στο δευτερεύον Επιπτροπάτο Ταχυδρομείων αλλά το 1936 θα παυθεί και από αυτό. Θα συλληφθεί, θα δικαστεί και θα εκτελεστεί το 1937 στη δεύτερη Δίκη της Μόσχας. Αποκαταστάθηκε κομματικά το 1988. ο οποίος υπολόγισε πως η βιομηχανία μας έχει καταγράψει ζημίες, περίπου 400 εκατομμύρια ρούβλια από τα δικά της κεφάλαια. Για αυτό και θα πρέπει να αφαιρέσουμε αυτά τα 400 εκατομμύρια από τον υπολογισμό των 950 εκατομμυρίων ρουβλιών και συνεπώς να εκτιμήσουμε πως η πραγματική παραγωγή μας αξίζει σχεδόν τα μισά.

Είναι φανερό από τα παραπάνω πως κάτω από τις συνθήκες της ΝΕΠ, ο κρατικός καπιταλισμός, δηλαδή ο καπιταλισμός που οι εργάτες διοικούν συνειδητά με έναν συγκεκριμένο σκοπό, έχει εμπλακεί σε μια μάχη με τον ιδιωτικό καπιταλισμό.

Και συνεπώς πώς αυτό θα νοηματοδοτούσε την παραπάνω περικοπή που παρέθεσε ο σύντροφος Ζηνόβιεφ; Με την εξήγηση πως όταν ο κρατικός καπιταλισμός νικήσει τον ιδιωτικό καπιταλισμό στην αρένα της καπιταλιστικής οικονομίας, τότε και μόνο θα έχουμε επιφέρει ένα χτύπημα στην ΝΕΠ. Κατά αυτόν τον τρόπο είναι δια μέσου του κρατικού καπιταλισμού που θα προχωρήσουμε προς την σοσιαλιστική οικονομία.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ;

Σύντροφοι

Εις ό,τι αφορά στο εθνικό ζήτημα θα ήθελα να ξεκινήσω με τα ίδια λόγια που είχα χρησιμοποιήσει και στην ομιλία μου κατά την συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του Φεβρουαρίου για το ίδιο ζήτημα.¹³Η συγκεκριμένη σύνοδος της ΚΕ έλαβε χώρα το διάστημα 21 – 24 Φεβρουαρίου 1923 στη Μόσχα.. Αν μας στενοχωρεί για μια σειρά λόγους η απουσία του Βλαντιμίρ Ίλιτς, το εθνικό ζήτημα είναι ένας από αυτούς. Αυτό που μας λείπει είναι η αυθεντία του και η βαθύτερη κατανόησή του στο εθνικό ζήτημα και στη διεθνή κατάσταση. Θα ήταν αναγκαίο από μεριάς του να μπορούσε να ταρακουνήσει τις γραμμές του κόμματός μας και με μια αυστηρή αλλά ακριβή δήλωσή του να μπορούσε να μας καταδείξει πως στο εθνικό ζήτημα κάνουμε μοιραία λάθη.¹⁴Ο Τρότσκι μερικά χρόνια αργότερα, περιγράφει στην αυτοβιογραφία του πως στις παραμονές του 12^ου συνεδρίου εκμυστηρεύτηκε σε μερικούς μπολσεβίκους ηγέτες, ανάμεσά τους και στον Ρακόφσκι, τους προβληματισμούς τού Λένιν τόσο για τον γραφειοκρατισμό του κόμματος όσο και για το εθνικό ζήτημα. Η αποστροφή αυτή του Ρακόφσκι προφανώς είναι σε συνάρτηση με αυτή τη συζήτηση.

Πρέπει πάρα πολύ ειλικρινά να παραδεχτώ πως όταν βλέπω την απάθεια με την οποία αντιμετωπίζονται, ιδιαίτερα από το Ρωσικό μας τμήμα, οι προβληματισμοί που αναπτύσσονται δυστυχώς με έναν ιδιαίτερα τοπικιστικό χαρακτήρα, φοβάμαι για το μέλλον του κόμματος μας. Στην πραγματικότητα αυτό είναι ένα πρόβλημα που κλονίζει τα θεμέλια της Σοβιετικής Ρωσίας και του κόμματός μας. Πρέπει να ειπωθεί εδώ καθαρά, ανοιχτά και με ειλικρίνεια στο κομματικό συνέδριο μας:

Το εθνικό ζήτημα είναι ένα από αυτά τα ζητήματα που μας απειλεί με εμφύλιο πόλεμο αν δεν δείξουμε την πλέον αδιαμφισβήτητη ευαισθησία και κατανόηση και δεν το αντιμετωπίσουμε καταλλήλως!

Είναι στην πραγματικότητα ένα ζήτημα που αφορά την ενότητα ανάμεσα στο Ρωσικό προλεταριάτο και στα 60 εκατομμύρια μη Ρώσους αγρότες, που εγείρουν τις δικές τους διεκδικήσεις για να συμμετάσχουν ισότιμα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Σοβιετικής Ένωσης κάτω από μια ενιαία σημαία. Και γι’ αυτό λέω πως ο Λένιν θα μπορούσε να μας εξηγήσει καλύτερα το ζήτημα με το κύρος και την διάνοια του ως ηγέτης.

ΣΕ ΤΙ ΣΥΝΙΣΤΑΤAI ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ;

Σύντροφοι,

για ποιο λόγο το εθνικό ζήτημα έχει ανακινηθεί για τρίτη φορά; Και πολύ φοβούμαι πως θα ανακινηθεί και για τέταρτη και για πέμπτη φορά και σε ένα δύο χρόνια θα συνεχίσουμε να το συζητάμε ακόμη. Πρέπει να σημειώσω πως για κάποιο διάστημα που προηγήθηκε του παρόντος συνεδρίου, πιστεύαμε και ελπίζαμε πως το εθνικό ζήτημα θα ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων, κατά τον τρόπο που ο Λένιν μάς είχε προτείνει. Αλλά τελικά έμεινε να βρεθεί στο περιθώριό τους. Οι σύντροφοί μας, φαίνεται πως αντιμετωπίζουν τη συζήτηση για το εθνικό ζήτημα με ανυπομονησία.

[Φωνές από το κοινό: «Σε καμιά περίπτωση»!]

Δεν θέλω να εγκαλέσω κανέναν, είμαστε όλοι εξίσου ένοχοι. Και όταν βλέπω πόσες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι οργανώσεις μας στην Ουκρανία, που παρεμβαίνουν μέσα σε συνθήκες ανοιχτού εθνικού ζητήματος, και ιδιαίτερα πόσο δύσκολο είναι για εμάς να τις κάνουμε να κατανοήσουν τη σημασία του εθνικού ζητήματος αρχίζω να φοβάμαι για την ίδια την εξουσία των σοβιέτ. Και αυτή η δυσκολία κατανόησης είναι ακόμη μεγαλύτερη στην ίδια την Ρωσία. Σε τι συνίσταται λοιπόν όλο αυτό;

Σύντροφοι,

για ποιό λόγο θέτουμε το εθνικό ζήτημα για τρίτη φορά; Διότι όσο περισσότερο το συζητάμε, τόσο περισσότερο φαίνεται να απομακρύνεται η κομμουνιστική κατανόηση και επίλυσή του. Προσεγγίζοντας το εθνικό ζήτημα φαίνεται πως έχουμε μια προκατάληψη, μια βαθύτατη ιδεοληψία. Και είναι ολοένα και περισσότερο επικίνδυνη προκατάληψη διότι είναι ή φαίνεται πως είναι μια κομμουνιστική προκατάληψη. Και αυτό διότι έχει τις ρίζες της στο ίδιο μας το πρόγραμμα και αυτό φαίνεται πως υπογραμμίζει την άγνοιά μας για το εθνικό ζήτημα.

Θυμάμαι ένα χαρακτηριστικό σχόλιο που έκανε ο σύντροφος Στάλιν. Όταν επέστρεψα από την διπλωματική αποστολή μου στο εξωτερικό, μετά την υιοθέτηση του προγράμματος της Ένωσης,¹⁵Η διακήρυξη της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ΕΣΣΔ έλαβε χώρα στις 28 Δεκεμβρίου 1922 και στην πρώτη της μορφή συμμετείχαν ως ισότιμες Δημοκρατίες η Ρωσική ΣΣΔ, η Ουκρανική ΣΣΔ, η Λευκορωσική ΣΣΔ και η ΣΣΔ της Υπερκαυκασίας, ως προϊόν μεγάλων ζυμώσεων που προκάλεσαν και τις μεγάλες συγκρούσεις στο εσωτερικό του κόμματος. Με δεδομένο ότι ο Ρακόφσκι εκπροσωπεί από τα τέλη Νοεμβρίου 1922 και για διάστημα λίγων ημερών, στη πρώτη φάση της Συνδιάσκεψης της Λοζάνης, την Ουκρανική ΣΣΔ, μάλλον αναφέρεται σε αυτό το διπλωματικό του ταξίδι. ο σύντροφος Στάλιν μού είπε:

«Ξέρεις, πολλοί με ρωτάνε: αυτό θα τραβήξει πολύ καιρό ή είναι απλά μια διπλωματική μανούβρα»;

Ναι σύντροφοι. Όλη μας η πολιτική στο εθνικό ζήτημα, όλες οι ενδο-Ενωσιακές σχέσεις της Σοβιετικής μας κυβέρνησης, έχουν κατανοηθεί από την πλειοψηφία στην Ουκρανία και ακόμη περισσότερο στη Ρωσία, σαν ενός είδους στρατηγικό διπλωματικό παιχνίδι. Λένε:

«Για όνομα του Θεού, έχουμε λύσει το ζήτημα των εθνοτήτων εδώ και πολύ καιρό, ήδη με την Οκτωβριανή επανάσταση. Η χώρα μας είναι κομμουνιστική και όλοι είμαστε υπέρ του διεθνισμού».

Πείτε μου τώρα σύντροφοι, πόσοι από εσάς μπορούν να μας εξηγήσουν κατά ποιον τρόπο η Οκτωβριανή επανάσταση έλυσε το εθνικό ζήτημα; Μην ξεχνάτε πως το 1919, υπεύθυνοι σύντροφοι μάς διαβεβαίωναν στο συνέδριο του κόμματος, πως το εθνικό ζήτημα δεν υφίσταται πλέον και μάλιστα ένας από αυτούς τους συντρόφους προχθές επανέλαβε τον ίδιο ισχυρισμό ενώπιόν σας. Αυτό δεν είναι το πρώτο του σφάλμα –εξάλλου όλοι μας κάνουμε σφάλματα– αλλά αυτό επαναλαμβάνεται. Και εάν οι υπεύθυνοι σύντροφοι, οι συγγραφείς του «Αλφαβητάριου του Κομμουνισμού» διαπράττουν τέτοια λάθη που επαναλαμβάνονται, τότε τι να περιμένει κανείς από τους απλούς μαχητές που βρίσκονται στις γραμμές μας;¹⁶Χωρίς να τον κατονομάζει, φωτογραφίζει τον Μπουχάριν, συγγραφέα μαζί με τον Πρεομπραζένσκι του προπαγανδιστικού βιβλίου της Διεθνούς «Το Αλφαβητάρι του Κομμουνισμού». Ο Μπουχάριν δύο φορές πιο πριν, το 1919 και το 1920 είχε εκφράσει την άποψη ότι μετά την Οκτωβριανή επανάσταση και την Σοβιετική εξουσία, το εθνικό ζήτημα είχε λήξει αυτομάτως. Την θέση αυτή θα επαναλάβει και στο 12ο συνέδριο, στην ομιλία του στις 19 Απριλίου. Η θέση αυτή, αν και αρχικά πήγαζε από τον φορμαλιστικό και μη διαλεκτικό τρόπο σκέψης που χαρακτηρίζει τον Μπουχάριν γενικά, θα βρει ευήκοα ώτα στον ανερχόμενο γραφειοκρατικό μηχανισμό που ήθελε «με το πάτημα ενός κουμπιού» όπως έλεγε ο Ρακόφσκι, να εκτελεί όλη η χώρα τις διαταγές του κέντρου αντί να συνδιαλέγεται με 20 εθνικές δημοκρατίες. Και έχουμε εδώ, τώρα, ένα πλήθος υπευθύνων συντρόφων που αντιμετωπίζουν το εθνικό ζήτημα με ένα χαμόγελο ή έναν χλευασμό λέγοντας:

«Μα είμαστε μια χώρα που έχει ξεπεράσει το στάδιο του εθνικισμού»

ή όπως ένας σύντροφος το έθεσε στον λόγο του:

«είμαστε μια χώρα στην οποία η υλική και η οικονομική πραγματικότητα αντιτίθεται στην εθνική κουλτούρα. Η εθνική κουλτούρα είναι για τις καθυστερημένες χώρες που βρίσκονται στην άλλη μεριά των συρματοπλεγμάτων. Στις καπιταλιστικές χώρες δηλαδή, ενώ εμείς είμαστε μια κομμουνιστική χώρα».

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σας υπενθυμίσω τα πάρα πολύ ορθά λόγια που είπε χθες ο σύντροφος Μακχαράντζε:¹⁷Ο λόγος του Μακχαράντζε έγινε στην απογευματινή συνεδρίαση της 19ης Απριλίου και ήταν εξαιρετικά επικριτικός ενάντια στον Στάλιν και τον Ορτζονικίτζε για το Γεωργιανό ζήτημα. Ο δεύτερος μάλιστα, πήρε τον λόγο αμέσως μετά και του επιτέθηκε. Ο Filipp Yeseyevich Makharadze (1868 – 1941) που μαζί με τον Μντιβάνι και άλλους Γεωργιανούς Μπολσεβίκους βρέθηκαν στο επίκεντρο αυτής της υπόθεσης που ονομάστηκε «Το Γεωργιανό ζήτημα», μετά την ήττα των θέσεών του, τα επόμενα χρόνια θα συνθηκολογήσει με τη νέα σταλινική διοίκηση, λαμβάνοντας κυρίως ακαδημαϊκά πόστα στη νεοσύστατη ΣΣΔ της Γεωργίας. Παραδόξως και παρόλο που η συνθηκολόγηση αυτή δεν ήταν επαρκής λόγος για να γλυτώσει τους σταλινικούς διωγμούς, που εξάλλου είχαν εξαπολυθεί ενάντια σε τόσους άλλους μπολσεβίκους ηγέτες, θα είναι εντούτοις ένας από τους ελάχιστους τυχερούς που θα πεθάνει από φυσικά αίτια το 1941 κατά την διάρκεια των πρώτων μηνών του Β’ παγκοσμίου πολέμου.

«η κρατική εξουσία δεν έχει φτιαχτεί για τους κομμουνιστές. Υπάρχει για να υπηρετεί όλους τους εργάτες και τους αγρότες».

Όλη την ώρα μιλάμε για την smychka,¹⁸Η smychka (ψαλίδα) ήταν ένας όρος που λανσάρισε ο Τρότσκι σε άρθρα του προσυνεδριακά καθώς και στην εισήγησή του στο 12^ο συνέδριο για να περιγράψει το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των τιμών πώλησης του παραγωγού της αγροτικής παραγωγής από την μια μεριά και των τιμών πώλησης των βιομηχανικών προϊόντων από την άλλη. Κατά την άποψή του αυτό το άνοιγμα της ψαλίδας θα οδηγούσε σε μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ χωριού και πόλης και έπρεπε να αντιμετωπιστεί με την ορθολογική οργάνωση της βιομηχανικής παραγωγής, την πάταξη των ενδιάμεσων υπαλληλικών γραφειοκρατικών στρωμάτων που φούσκωναν το κόστος κ.λπ. (βλέπε Λ. Τρότσκι, «Η Νέα Πορεία», σελ. 46 & 119 εκδ. Αλλαγή 1980). την ένωση δηλαδή μεταξύ των εργατών και των αγροτών. Σας ρωτάω ευθέως λοιπόν: Πόσοι από τα 140 εκατομμύρια του πληθυσμού είναι διεθνιστές; Ακόμη και αν πάρουμε υπόψη μόνο τα μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν γνωρίζω ακόμη και αυτά σε τι ποσοστό είναι διεθνιστές και σε ποιον βαθμό ο διεθνισμός τους συνυπάρχει μαζί με τον εθνικισμό. Και αν μιλάμε για τις μη κομματικές μάζες και ειδικά τις αγροτικές μάζες, τότε το ερώτημα θα ήταν, κάτω από ποια σημαία θα αποκτούσαν πρόσβαση στην πολιτική και πολιτιστική ζωή;

Πρόκειται πράγματι να πιέσουμε τους Γεωργιανούς να μάθουν με το ζόρι Ρωσικά όπως ακριβώς δηλαδή έκανε το παλιό Τσαρικό καθεστώς; Αυτά γίνονταν στις μέρες του παλιού καθεστώτος και δεν θέλουμε να γυρίσουμε πίσω σε αυτές. Ή μήπως θέλετε να βάλουμε τους άντρες της Τσεκά να παρακολουθούν σε όλη την χώρα πόσοι από τους μη-Ρώσους, θα μαθαίνουν Ρωσικά; Στο κάτω-κάτω, είναι η μητρική γλώσσα και τα σχολεία στη μητρική γλώσσα αυτά που διαμορφώνουν την εθνική συνείδηση. Και η εθνική συνείδηση με την σειρά της δημιουργεί στους αγρότες την απορία για το που κατευθύνονται τα ρούβλια τους.

Στο πρόσφατο παρελθόν ήταν αναγκαίο να πάρουμε από τους αγρότες για να υπερασπιστούμε τη χώρα από τους γαιοκτήμονες και οι αγρότες μάς τα έδιναν, χωρίς να ρωτάνε πολλά-πολλά, διότι κατανοούσαν ότι πάνε για καλό σκοπό. Αλλά όταν τελείωσε ο εμφύλιος πόλεμος και αρχίσαμε να συντάσσουμε οικονομικό προϋπολογισμό, ο κάθε ένας θέλησε να μάθει πού πηγαίνουν τα ρούβλια του, πόσα δίνει και πόσα λαμβάνει. Και μαζί με το εθνικό συναίσθημα αρχίζει να καλλιεργείται και το αίσθημα της ισότητας για το οποίο είχε μιλήσει και ο Λένιν στο τελευταίο του γράμμα.¹⁹Τα τελευταία γράμματα του Λένιν είχαν κρατηθεί μακριά από το φως της δημοσιότητας και δεν είχαν δημοσιευθεί στις εφημερίδες με απόφαση της Σταλινικής ηγεσίας. Αλλά είχαν μοιραστεί στους συνέδρους του 12^ου συνεδρίου οι οποίοι είχαν λάβει γνώση, πλην της λεγόμενης «διαθήκης του Λένιν» με τις κρίσεις του επί των άλλων ηγετικών μπολσεβίκικων στελεχών που εκείνη την στιγμή γνώριζε μόνο το Πολιτικό Γραφείο. Και ακριβώς, εξαιτίας όλων αυτών των αιώνων της Τσαρικής κυριαρχίας, είναι που αυτός ο πόθος για ισότητα που τώρα νιώθουν όλες οι εθνότητες, είναι ακόμη πιο δυνατός και βαθύτερος από ό,τι πιστεύουμε.

Έτσι λοιπόν θα σας ρωτούσα: αν έχεις να αντιμετωπίσεις αυτές τις μάζες, κατά την γνώμη σας, ποια θα ήταν τα ερωτήματα που θα έθεταν αυτές στο κόμμα, για να απαντήσει; Σαφώς θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε την smychka ανάμεσα στον προλεταριακό και κομμουνιστικό διεθνισμό μας από την μια μεριά και την εθνική ανάπτυξη των πλατιών αγροτικών μαζών με τις δικές τους φιλοδοξίες εθνικής ζωής, με την δική τους εθνική κουλτούρα και με το δικό τους εθνικό κράτος, από την άλλη μεριά. Είναι κυρίως μέσω της εθνικής ανάπτυξης των ξεχωριστών, αυτόνομων και ανεξάρτητων ομόσπονδων δημοκρατιών και oblasts –κατά των οποίων μερικοί άνθρωποι καταφέρονται ειρωνικά– είναι λέγω, μέσω αυτών των δημοκρατιών, που θα προσελκύσουμε, αυτά τα 60 εκατομμύρια των μη Ρωσικών αγροτικών μαζών που τώρα αισθάνονται ως ξένο σώμα, προς την Σοβιετική Ένωση, προς την Σοβιετική Εξουσία και τελικά προς το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να μου επιτρέψετε να παρατηρήσω πως αυτού του είδους η κομμουνιστική ιδεοληψία έναντι του εθνικού ζητήματος δεν αποτελεί κάποια δική μας ιδιαιτερότητα, καθώς έχει παρουσιαστεί στο παρελθόν σε πάρα πολλούς άλλους σοσιαλιστές. Θα σας θυμίσω μια χαρακτηριστική επικοινωνία που είχε ο Μαρξ με τον Ένγκελς, με ένα πάρα πολύ χαρακτηριστικό απόσπασμα από αυτήν, το οποίο πολλές φορές είχε χρησιμοποιήσει και ο Βλαντιμίρ Ίλιτς σε παλαιότερα άρθρα του. Θα σας το διαβάσω. Συζητώντας σχετικά με τον Αυστρο-Ουγγρικό πόλεμο²⁰Την Ουγγρική επανάσταση του 1848 κατά των Αψβούργων και την ήττα των Ούγγρων εθνικιστών ακολούθησε μια σκληρή αστυνομική και στρατιωτική καταστολή εκ μέρους της Βιέννης κατά του Ουγγρικού πληθυσμού που συνέχισε ωστόσο να αντιστέκεται με ενέργειες παθητικής αντίστασης, μικροσαμποτάζ κ.λπ. Στα 1866 όταν η Πρωσία και η Ιταλία κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Βιέννης, το Ουγγρικό εθνικό κίνημα ήρθε πάλι στην επιφάνεια. Οι Αψβούργοι προκειμένου να αποτρέψουν τον κατακερματισμό της Αυτοκρατορίας, έκαναν το επόμενο έτος τον λεγόμενο Αυστρο-Ουγγρικό συμβιβασμό διευρύνοντας τα προνόμια των Ούγγρων ευγενών αλλά και των κατώτερων στρωμάτων του Ουγγρικού λαού δίνοντας πολλές ελευθερίες σε πολιτιστικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. σε ένα γράμμα του προς τον Ένγκελς, στις 20 Απριλίου του 1866, έγραφε ο Μαρξ:

«Χθες έλαβε χώρα μια συνεδρίαση του Συμβουλίου της Διεθνούς για τον τωρινό πόλεμο… Όπως το περίμενα η συζήτηση αναπόφευκτα καταπιάστηκε με το “εθνικό ζήτημα” και την στάση μας απέναντι του… Οι αντιπρόσωποι της “Νέας Γαλλίας” (μια μη εργατικής οργάνωσης) ήρθαν με μια ανακοίνωση που θεωρούσε πως όλες οι εθνότητες και ακόμη και τα ίδια τα έθνη, δεν ήταν τίποτα άλλο πέρα από “αναχρονιστικές προκαταλήψεις”… Οι Άγγλοι αντιπρόσωποι έβαλαν τα γέλια όταν ξεκίνησα την ομιλία μου λέγοντας πως ο φίλος μας ο Λαφάργκ και οι υπόλοιποι, που έχουν ξεμπερδέψει δήθεν με το εθνικό ζήτημα, μας μίλησαν στα Γαλλικά, σε μια γλώσσα δηλαδή που δεν κατανοούσαν τα 9/10 των συνέδρων. Προσέθεσα επιπλέον πως με την άρνηση της ύπαρξης των εθνικών μειονοτήτων που προτείνει, του είναι απολύτως ανεξήγητη η κατανόηση της απορρόφησής τους από το κυρίαρχο Γαλλικό μοντέλο έθνους».²¹Εκείνη την εποχή ο Λαφάργκ έχοντας αποβληθεί από όλα τα Γαλλικά Πανεπιστήμια είχε μόλις φτάσει στο Λονδίνο και είχε ακόμη πολλές πολιτικές προκαταλήψεις από την θητεία του δίπλα στους Προυντονικούς της Γαλλίας.

Έτσι τώρα, ρωτάω εσάς, Ρώσοι σύντροφοι κομμουνιστές, πόσες φορές δεν έχετε εκφραστεί κατά τον ίδιο τρόπο σχετικά με τις άλλες εθνότητες; Έχω ακούσει πολλούς συντρόφους να λένε πως η Ουκρανική γλώσσα εφευρέθηκε από τους Γαλικιανούς.²²Η Ουκρανική γλώσσα διαμορφώνεται ιστορικά υπό την επιρροή στη σημερινή Δυτική Ουκρανία της Πολωνίας και της Αυστροουγγαρίας, της οποίας κατά καιρούς ήταν τμήμα. Η αναπαραγωγή με έναν επιτιμητικό τρόπο από μερίδα στελεχών του κόμματος όπως καταγγέλλει ο Ρακόφσκι, δείχνει πως, στην πραγματικότητα, μερίδα του κόμματος αντιμετώπιζε την διαδικασία της εθνογέννησης με έναν μηχανιστικό τρόπο, ως ένα τεχνητό κατασκεύασμα της αστικής τάξης, το οποίο θα έπρεπε να το ξεπεράσει η χώρα με μια απόφαση και μόνο εξαιτίας της ύπαρξης της Σοβιετικής εξουσίας. Αυτός ο φορμαλιστικός και μόνο κατ’ όνομα «μαρξισμός» στην ουσία αναπαράγει την αναγκαιότητα της καθετοποιημένης διακυβέρνησης της κρατικής γραφειοκρατίας και μέσω αυτής του Μεγαλορωσικού εθνικισμού που ευνοεί τον Εκρωσισμό της Ουκρανίας. Δεν είναι άραγε αυτό, ένα είδος Μεγαλορώσικου σοβινισμού που διαχέεται στον Ρωσικό λαό, που ενώ ο ίδιος δεν γνώρισε ποτέ την σκλαβιά, αντίθετα ήταν αυτός που καταπίεζε άλλους λαούς επί αιώνες; Δυστυχώς δεν βλέπω σήμερα εδώ, στη λίστα των ομιλητών, εκείνους τους συντρόφους που στη συζήτηση για το εθνικό ζήτημα εξέφρασαν τις ίδιες απόψεις που είχε εκφράσει και ο Λαφάργκ πριν από σχεδόν 60 χρόνια.

Στο σημείο αυτό θα ζητήσω μια παράταση του χρόνου ομιλίας μου κατά 15 λεπτά.

[Φωνές από το κοινό «10 λεπτά!» και «5 λεπτά!»]

Δεν έχω πει ακόμη τα σημαντικότερα πράγματα!

[Προεδρείο: «Ας το θέσουμε σε ψηφοφορία, 15 λεπτά, 10 λεπτά ή 5 λεπτά; Ποιοι λένε 15 λεπτά; Ποιοι λένε 10 λεπτά; Ποιοι λένε 5 λεπτά; – Η πλειοψηφία λέει για 10 λεπτά!»]²³Στη συνεδρίαση προέδρευε ο Λετονός μπολσεβίκος Janis Rudzutaks (1887 – 1938) βοηθός του Στάλιν στη Γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής, ο οποίος αργότερα θα εκκαθαριστεί και αυτός στις δίκες της Μόσχας.

Η ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Σύντροφοι,

Ποιο είναι το ζητούμενό μας εδώ; Κατά την άποψη μου οι κομμουνιστικές ιδεοληψίες μας δεν μας δίνουν μια επαρκή εξήγηση. Πιστεύω ότι ο Στάλιν κάνει μόνο μια επιδερμική προσέγγιση στην κατανόηση του εθνικού ζητήματος και των πραγματικών του διαστάσεων. Θα όφειλε να πάει παραπέρα και να θέσει το ερώτημα, για ποιον λόγο τίθεται το εθνικό ζήτημα για τρίτη φορά σε συνέδριο μας; Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την ΝΕΠ ή με τη διεθνή κατάσταση που είχε διαμορφωθεί κατά την έναρξή της. Υπάρχει ένας άλλος, ακόμη βαθύτερος λόγος γι’ αυτό.

Θα επαναλάβω εδώ, πως υπάρχει μια ακόμη και πιο σημαντική αιτία. Και αυτή δεν είναι άλλη από την θεμελιώδη ασυμφωνία που καθημερινά διογκώνεται ανάμεσα στο κόμμα και στο πρόγραμμα του, από την μια μεριά και τον κρατικό μηχανισμό από την άλλη μεριά. Αυτό είναι το κεντρικό και κυρίαρχο ερώτημα. Πολύ συχνά λέμε πως το κόμμα πρέπει να ηγείται και τείνουμε να υποστηρίζουμε αυτόν τον ισχυρισμό μας, παραθέτοντας πολλά στοιχεία δευτερεύουσας σημασίας που δήθεν το δείχνουν.

Αλλά υπάρχει ένα θέμα το οποίο μας υπαγορεύει, πως στην πραγματικότητα εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τις προσπάθειές μας και να αποδείξουμε πως αξίζουμε να είμαστε στην ηγεσία του κράτους. Και αυτό δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από το γεγονός πως στα εθνικά ζητήματα, οι κομματικοί μας σύντροφοι δεν καθοδηγούνται από την ψυχολογία ενός πραγματικά προλεταριακού κόμματος, αλλά αντίθετα από αυτό, θα μπορούσα να πω με μετριοπαθή τρόπο, πως αποτελεί μια στενοκέφαλη εκτελεστική γραφειοκρατική ψυχολογία. Με άλλα λόγια, την ψυχολογία των κρατικών μηχανισμών. Αλλά με τη σειρά τους, αυτοί οι κρατικοί μηχανισμοί τι αντιπροσωπεύουν; Στα τελευταία άρθρα του, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς έδωσε την καταλληλότερη περιγραφή για αυτούς. Είναι, ένα μείγμα Τσαρικών και αστικών μηχανισμών, που έχουν ελαφρά βαφτεί με ένα πρώτο χέρι μπογιάς στην επιφάνειά τους, από ένα σοβιετικό και κομμουνιστικό πινέλο, χωρίς τίποτ’ άλλο.²⁴Βλέπε τα «Τελευταία Γράμματα και άρθρα» και ειδικά το σημείωμα στις 26/12/1922 (Β.Ι. Λένιν, Τελευταία Γράμματα και Άρθρα, σελ. 22 – 24, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982)

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει πως είναι οι κομμουνιστές, αυτοί που είναι επικεφαλής των σοβιετικών κρατικών οργάνων. Αλλά αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι πως είναι ακριβώς αυτοί οι κομμουνιστές που παραδίδονται στην ψυχολογία των δικών τους κρατικών μηχανισμών και γίνονται με την σειρά τους στενοκέφαλοι και οι ίδιοι.

Θα σας συμβούλευα να ξαναδιαβάσετε την εισαγωγή τού Ένγκελς στο βιβλίο «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», όπου δίδεται η γενικότερη περιγραφή της γραφειοκρατίας. Οι κεντρικές μας αρχές έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν τα ζητήματα της διοίκησης όλης της χώρας από την άνεση των πολυθρόνων των γραφείων τους. Φυσικά είναι κοπιαστικό να διοικείς είκοσι διαφορετικές δημοκρατίες. Πόσο πιο βολικό δεν θα ήταν αν όλες αυτές ήταν ένα ενιαίο σύνολο; Τότε θα πατούσες ένα κουμπί μόνο για να διοικείς όλη την χώρα. Από τη γραφειοκρατική οπτική αυτό φαντάζει απλούστερο, ευκολότερο και πιο ευχάριστο.

Αν επρόκειτο να σας εξιστορήσω εδώ τις δυσκολίες που κάνουν οι δημοκρατίες για να απευθυνθούν προς την κεντρική διοίκηση, θα σας μιλούσα για έναν αγώνα επιβίωσης. Ας δούμε αρχικά λίγο το ζήτημα, του κατά πόσο αυτές οι κεντρικές αρχές γνωρίζουν καν το Σοβιετικό Σύνταγμα. Λαμβάνω τις προάλλες μια επιστολή από το Sovnarkhoz²⁵Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού. που μου απευθύνεται, προσφωνώντας με: «Προς τον πρόεδρο της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας». Λίγο μετά, λαμβάνω άλλη επιστολή από την Κεντρική Επιτροπή που απευθύνεται προς: «Όλα τα Κυβερνεία, τις Επιτροπές των Οblasts και τις Κεντρικές Επιτροπές των Αυτόνομων Δημοκρατιών». Ο μηχανισμός της Κεντρικής Επιτροπής δεν μπορεί να εμβαθύνει περισσότερο: γι’ αυτόν δεν υπάρχει τίποτα άλλο πέρα από τις αυτόνομες δημοκρατίες γενικά.²⁶Ο Ρακόφσκι υπονοεί εδώ πως ενώ τοSovnarkhoz τού απευθύνει επιστολή με την ιδιότητα που έχει, δηλαδή του προέδρου της Ουκρανικής ΣΣΔ, η Γραμματεία του Κόμματος –υπό την καθοδήγηση του Στάλιν– είτε από άγνοια, είτε από γραφειοκρατική οκνηρία, είτε από επιδεικτική περιφρόνηση, τον περιλαμβάνει σε μια λίστα παραληπτών που δεν βρίσκεται η τρέχουσα ιδιότητά του, καθώς η επιστολή αυτή απευθύνεται στον εκπρόσωπο του «Κυβερνείου», κατά την παλαιά Τσαρική διοικητική μορφή οργάνωσης του κράτους, δηλαδή και τις αυτόνομες εθνικές περιοχές. Δεν θα αναφερθώ εδώ για τον αγώνα που δίνουμε όταν πρόκειται να απαντήσουμε σε αυτούς τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Σύντροφοι,

δεν με ανησυχεί μόνο η τύχη της Ουκρανίας. Μιλάω για αυτά μας τα σφάλματα στο εθνικό ζήτημα, καθώς η σωστή ή μη σωστή αντιμετώπισή τους, θα επηρεάσει άμεσα τον επαναστατικό χαρακτήρα του κόμματός μας. Ας δούμε λίγο τι συμβαίνει μετά τη δημιουργία της Ένωσης των Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

«Ένωση»; Αυτή, κατανοήθηκε από πολλά κεντρικά όργανα με την πεποίθηση πως θα μπορούσαν να εφορμήσουν προς την κάθε ξεχωριστή δημοκρατία με όλη τους την δύναμη. Θα μπορούσα να σας υποδείξω εδώ πάρα πολλά παραδείγματα που αναδεικνύουν αυτή την συμπεριφορά. Για παράδειγμα το Λαϊκό Επιτροπάτο της Γεωργίας και το Λαϊκό Επιτροπάτο Οικονομικών, υπέγραψαν μια διεθνή συμφωνία για λογαριασμό της Ουκρανίας, παρόλο που κανένα από τα δύο δεν είχε την αρμοδιότητα να το κάνει. Ακόμη και μετά την διαμόρφωση του Ενωσιακού συντάγματος δεν είχαν αυτό το δικαίωμα. Τι συμβαίνει εδώ λοιπόν; Θα σας δώσω άλλο ένα παράδειγμα.

Αμέσως μετά την υπερψήφιση του Παν-Ενωσιακού Συντάγματος, οι κομισάριοι ξεκίνησαν την δουλειά του συγκεντρωτισμού. Στην Ιζβέστια, μια ανακοίνωση τύπου εμφανίστηκε που ανέφερε πως δημιουργούνται μια σειρά από γραμματείες με σκοπό να διοικηθούν οι επί μέρους δημοκρατίες. Αυτές οι γραμματείες, θα υπαχθούν στα ακόλουθα Ρωσικά Επιτροπάτα: Εθνικής Οικονομίας, Εργασίας και Οικονομικών. Τι σημαίνουν αυτά; Αυτά σημαίνουν πως τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα από πριν. Και μόνο όταν διαμαρτυρηθήκαμε προς την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος τότε και μόνο, η Κεντρική Επιτροπή παρενέβη προς τα Επιτροπάτα αυτά και ζήτησε και πέτυχε να απομακρυνθούν αυτές οι γραμματείες από τα κυβερνητικά κτίρια.

Κάποιος θα μπορούσε να αντιτάξει εδώ πως αυτός είναι ο ρόλος της Κεντρικής Επιτροπής. Αλλά εγώ πρέπει να σημειώσω πως το πρόβλημά μας, είναι αυτό ακριβώς το θέμα. Ότι δηλαδή ο κρατικός μας μηχανισμός είναι τόσο γραφειοκρατικά στενοκέφαλος, που κάνει το ζήτημα της καθημερινής διακυβέρνησης όχι ένα διεθνές και εσωτερικό πολιτικό ζήτημα, αλλά ένα ζήτημα πειθούς από μεριάς της Κεντρικής Επιτροπής μας. Και καμιά φορά η άσκηση μεγάλων πολιτικών πιέσεων προς αυτήν αντί για να λύνει προβλήματα, αναδεικνύει νέα. Είχαμε ως εκ τούτου ορισμένα εξαιρετικά γεγονότα. Στη σύνοδο της Κεντρικής Επιτροπής στις 24 Φεβρουαρίου αποφασίστηκε πως:

«Επιβεβαιώθηκε στην κομματική διαδικασία ότι πριν την δημιουργία κανονικών οργάνων της Ένωσης, το υπάρχον σύστημα σχέσεων ανάμεσα στα σοβιετικά όργανα θα παραμείνει αμετάβλητο».

Αυτό αποφασίστηκε μόλις τον Φεβρουάριο, ότι δηλαδή δεν θα υπάρξει καμιά αλλαγή στις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των δημοκρατιών. Τον Μάρτιο όμως βρεθήκαμε αντιμέτωποι ήδη με μια σειρά από αποφάσεις και νομοθετικές πράξεις που γίνονταν στο όνομα της ΕΣΣΔ.

Επί τη ευκαιρία οι περισσότερες αφορούσαν τις αρμοδιότητες του υπό σύσταση Επιτροπάτου Εξωτερικών Εκχωρήσεων.²⁷To Επιτροπάτο Εξωτερικών Εκχωρήσεων, ήταν υπό την εποπτεία του Επιτροπάτου Οικονομικών και εξέταζε, ενέκρινε και παρακολουθούσε τις αιτήσεις των ξένων επενδυτών που ενδιαφέρονταν να εκμεταλλευτούν κοιτάσματα, ορυχεία κ.λπ. Την εποχή που συστάθηκε είχε ως πρώτο του Επίτροπο τον Πιατάκωφ, ενώ αργότερα μεταξύ 1925-27 οι Σταλινικοί τοποθέτησαν σε αυτό τον Τρότσκι, σε μια προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου του όταν μαίνονταν ήδη η εσωκομματική μάχη. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως το Επιτροπάτο αυτό θα ασχοληθεί άμεσα με τον πλούτο των δημοκρατιών. Έτσι θα ασχοληθεί και με το ατσάλι, τον λιγνίτη, το πετρέλαιο, το μαγγάνιο κ.λπ. των ζωνών εξόρυξης της Ουκρανίας. Αυτό άλλωστε, είναι η δουλειά αυτού του Επιτροπάτου. Φυσικά, επί της αρχής δεν είμαι αντίθετος στη δημιουργία ενός Παν-Ενωσιακού Επιτροπάτου Εξωτερικών Εκχωρήσεων και ίσα ίσα το υποστηρίζω. Αλλά όχι άκριτα και όχι με αδιαφορία για τους όρους συγκρότησής του.

Λάβαμε μια απάντηση από την Γραμματεία της Κεντρικής Επιτροπής πως το Πανεθνικό Συνέδριο των Σοβιέτ, αποφάσισε όπως όλες οι σημαντικές λειτουργίες της νέας Ένωσης, να τεθούν προσωρινά υπό τον έλεγχο της Ρωσικής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής, στην οποία όμως δεν εκπροσωπείται καμιά από τις άλλες Δημοκρατίες και καμιά από τις μειονοτικές εθνότητες. Και εκείνη θα αποφασίζει πλέον πως θα διαχειρίζεται ο παραγόμενος πλούτος των ξεχωριστών δημοκρατιών.

Σε αυτό το σημείο αναρωτιέμαι, γνώριζε η Παν-Ενωσιακή Κεντρική Επιτροπή την τελευταία απόφαση της κομματικής Κεντρικής Επιτροπής που ζητούσε να παραμείνουν οι κρατικές δομές ως έχουν μέχρι να φτιαχτούν νέες Παν-Ενωσιακές; Δεν γνωρίζω τι θα μας απαντήσει η Γραμματεία σε αυτό, αλλά και μόνο το γεγονός ότι στην τελευταία της απάντηση απόφυγε να τοποθετηθεί σε αυτό, μας δίνει ένα στοιχείο. Παρόλο που κατά το παρελθόν είχαμε αρκετά στοιχεία όπως είπα προηγουμένως, από αυτήν την στενοκέφαλη ψυχολογία των Σοβιετικών κεντρικών μας οργάνων, τώρα τους δόθηκαν δέκα και είκοσι φορές περισσότερα δικαιώματα από το νέο σύνταγμα της Ένωσης. Αντί να ελέγξουν και να περικόψουν τις δικαιοδοσίες τους, αντιθέτως τους δόθηκαν ως επιβράβευση, ως παράσημα, για τις αδεξιότητες που έχουν στο εθνικό ζήτημα, ακόμη περισσότερες εξουσίας. Και μάλιστα εξουσίες στην άσκηση πολιτικής για το κόμμα και το κράτος ακόμη και για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής (και έχω στοιχεία για το πώς αντιμετωπίζονται τα καμώματα τους στο εξωτερικό). Μετά τον περασμένο Δεκέμβριο και την πρώτη Παν-Ενωσιακή Συνδιάσκεψη των Σοβιέτ, έχουν μετατραπεί σε απόλυτους άρχοντες που διαφεντεύουν τις ζωές όλων μας. Καμιά εθνική δημοκρατία δεν μπορεί να κάνει την παραμικρή κίνηση δίχως να λάβει από αυτούς την άδεια που να της το επιτρέπουν. Μια διοικητική τοπική επιτροπή της Ρωσικής Ομοσπονδίας, γνωρίζει καλύτερα πώς να ασκήσει τα δικαιώματά της, σε σχέση με μια εθνική δημοκρατία.

Η θέση μου σύντροφοι είναι, πως το οικοδόμημα της Ένωσής μας είναι τελείως λανθασμένο. Και όπως γνωρίζεται, αυτή δεν είναι απλά και μόνο η δική μου θέση, αλλά και η θέση του Βλαντιμίρ Ίλιτς επίσης. Είχα προειδοποιήσει για αυτή την επερχόμενη λανθασμένη πορεία ήδη από τον περασμένο Σεπτέμβριο με ένα ειδικό υπόμνημα προς την Κεντρική Επιτροπή.

ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Σύντροφοι,

ποιο είναι το συμπέρασμα από όλα αυτά; Το συμπέρασμα είναι ότι μπορούμε να γράψουμε άλλες δέκα αποφάσεις ακόμη. Αλλά εκτός από να τις αρχειοθετήσουμε στα ιδρύματα και στις βιβλιοθήκες μας, δεν θα μας χρησίμευαν σε τίποτα. Πρέπει να επιλύσουμε το ζήτημα στην πράξη. Ο σύντροφος Στάλιν μάς παρουσίασε εδώ ήδη μια τροποποίηση με την εισαγωγή ενός δυαδικού συστήματος διακυβέρνησης. Αλλά πρέπει να κινηθούμε ακόμη πιο αποφασιστικά, να αναιρεθούν τα 9/10 των αρμοδιοτήτων από τα Παν-Ενωσιακά Επιτροπάτα και να τις εμπιστευθούμε στις εθνικές δημοκρατίες.

[Χειροκρότημα]

Σύντροφοι,

καθώς θα καταθέσω και εγώ την δική μου τροποποίηση, επιτρέψτε μου να την αιτιολογήσω.

Ο σύντροφος Στάλιν στην εναρκτήρια ομιλία του –και όχι στην σημερινή του που κινήθηκε σε αντίθετη κατεύθυνση– είχε προσεγγίσει με μεγαλύτερη προσοχή το εθνικό ζήτημα.²⁸Στο 12^ο συνέδριο ο Στάλιν τοποθετήθηκε δύο φορές. Την πρώτη στις 17 Απριλίου, κατά την έναρξη, κάνοντας για πρώτη φορά ως Γραμματέας του Κόμματος μια εισήγηση και έναν απολογισμό των πεπραγμένων του Κόμματος και της Κεντρικής Επιτροπής καθώς και των γενικών οργανωτικών κατευθύνσεών της, στην οποία φαίνεται πως αναφέρθηκε και στο εθνικό ζήτημα. Και την δεύτερη στις 19 Απριλίου και αφού ήδη το εθνικό ζήτημα είχε τεθεί στο επίκεντρο μιας θυελλώδους αντιπαράθεσης μεταξύ των Γεωργιανών αντιπροσώπων. Οι Μντιβάνι και Μακχαράντζε στράφηκαν κατά του Στάλιν και του υποστηρικτή του, του Ορτζονικίτζε, ενώ ο Στάλιν, όπως και ο Ορτζονικίτζε επιτέθηκαν με την σειρά τους στους Γεωργιανούς και τους κατηγόρησαν για «αντι-Λενινιστική στάση και εθνικιστική παρέκκλιση». Υπογράμμισε την κολοσσιαία σπουδαιότητα που θα παίξει το εθνικό ζήτημα στην επερχόμενη επανάσταση, η οποία θα προκύψει από την αναπόφευκτη σύγκρουση των εθνών της Ανατολής με τα Δυτικά ιμπεριαλιστικά κράτη. Κάποιος θα μπορούσε να προσθέσει σε αυτό και μια ακόμη όψη, ίσως όχι της ίδιας τάξης με την προηγούμενη, αλλά που μας οδηγεί επιπρόσθετα να δείξουμε την δέουσα προσοχή στην επίλυση του εσωτερικού εθνικού μας προβλήματος. Και αυτή δεν είναι άλλη, από την επίδραση που αυτή η επίλυση θα είχε στα άλυτα εθνικά προβλήματα της ίδιας της Δύσης.

Αλλά δυστυχώς στη δεύτερη σημερινή του ομιλία ο σύντροφος Στάλιν δεν αναφέρθηκε καν σε όλα αυτά. Δεν είπε τίποτα ούτε για την Ανατολή αλλά ούτε και για την Δύση. Σήμερα στην ομιλία του είπε πως τάχα αν προσθέταμε κάτι στην διακήρυξή μας για την Δύση, αυτό θα αδυνάτιζε δήθεν τα ζητήματα της Ανατολής. Αλλά τελικά στο κείμενο που κατέθεσε δεν υπάρχει καμιά αναφορά ούτε στην Δύση ούτε και στην Ανατολή.

Για αυτόν τον λόγο σύντροφοι, θεωρώ ότι αυτό το θέμα πρέπει να συμπεριληφθεί στις θέσεις μας, με αυτόν ή τον άλλον τρόπο. Δεν θα επιθυμούσα να αντιπαρατεθώ και να υποδείξω το πώς και πού, πρέπει να μπει, σε αυτό ή στο άλλο σημείο των θέσεων μας. Αυτό ας το συγκεκριμενοποιήσει ο Στάλιν ή η Κεντρική Επιτροπή. Αλλά πιστεύω ότι με κάποιον τρόπο, οφείλουμε να συμπεριλάβουμε μια φράση που να επισημαίνει αυτό που μας υπέδειξε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς, ξανά και ξανά στην τελευταία περίοδο και που έχουμε συζητήσει και εδώ. Ότι δηλαδή αν φιλοδοξούμε να γίνουμε το επίκεντρο της παγκόσμιας πάλης των καταπιεσμένων εθνοτήτων έξω από τα σύνορα της ΕΣΣΔ, τότε οφείλουμε να λάβουμε τις σωστές αποφάσεις εντός των συνόρων της ΕΣΣΔ σχετικά με το εθνικό ζήτημα. Διότι, εάν μιλάμε για το δικαίωμα στην εθνική αυτοδιάθεση για το εξωτερικό και την ίδια στιγμή δεν το επιτρέπουμε για το εσωτερικό μας, τότε ξεκάθαρα όλοι θα μας κατηγορήσουν για υποκρισία. Σας θυμίζω τα λόγια του Βλαντιμίρ Ίλιτς:

«Δεν έχουμε το περιθώριο να κάνουμε το παραμικρό σφάλμα σε αυτόν τον τομέα, διότι καθώς υπογραμμίζουμε την ειλικρίνεια έναντι των αρχών μας [αυτές τις λέξεις χρησιμοποίησε] μπορούμε συνάμα να υπογραμμίσουμε και την υπεράσπιση όλων των καταπιεσμένων από τον ιμπεριαλισμό, εθνοτήτων»

Γι’ αυτόν τον λόγο σας καλώ να υπερψηφίσετε και να συμπεριλάβετε την ακόλουθη θέση. Μια θέση που την έχουμε υιοθετήσει και στις θέσεις του Ουκρανικού μας κόμματος. Εκεί ήταν λίγο πιο εκτεταμένο το απόσπασμα, το οποίο το συμπύκνωσα και το προτείνω ως εξής:

«Η κολοσσιαία επαναστατική σημασία που αποκτούν οι αγώνες των εθνών και των αποικιών της Ανατολής για την απελευθέρωσή τους από τα ιμπεριαλιστικά δεσμά, καθώς επίσης και η μορφή που παίρνουν τα απελευθερωτικά κινήματα μέσα στις κατεχόμενες χώρες της ίδιας της Ευρώπης, καθιστά ακόμη πιο αναγκαία για το κόμμα μας, να υιοθετήσει υπεύθυνα μια ορθή πολιτική, θεωρητική και πρακτική θέση σχετικά με την επίλυση του εθνικού κινήματος μέσα στα σύνορα της Σοβιετικής Ένωσης.

Μόνο η αυστηρή συμφωνία μεταξύ της πολιτικής μας στο εθνικό ζήτημα εντός της χώρας και της θεωρίας που προπαγανδίζουμε για αυτό το ζήτημα στο εσωτερικό μας, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη που διακηρύττουμε στο εξωτερικό, είναι αναγκαία. Αυτή και μόνο θα έδινε στη Σοβιετική Ένωση και το Κομμουνιστικό Κόμμα, το ηθικό ανάστημα και την συνέπεια επί των αρχών μας. Και με την ευρύτερη έννοια θα αποτελούσε την βάση του αγώνα του παγκόσμιου προλεταριάτου ενάντια στον ιμπεριαλισμό».

[Στο σημείο αυτό το λόγο θα πάρει ο Στάλιν ο οποίος ζητάει από το συνέδριο να απορρίψει την τροπολογία – το συνέδριο την απορρίπτει με σύντομη δια ανατάσεως χειρός ψηφοφορία.]

ΤΑ ΔΥΟ ΣΩΜΑΤΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΣΣΔ

Σύντροφοι,

η δεύτερη τροπολογία μου έχει ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα από την πρώτη, παρόλο που και η πρώτη ήταν πολύ σημαντική. Η δεύτερη τροπολογία είναι σχετική με την εσωτερική μας κατάσταση. Θεωρούμε –και εδώ μιλάω εξ ονόματος των Ουκρανών συντρόφων– πως το μεγαλύτερο σφάλμα μας, έγινε σήμερα με την αποδοχή της συγκεκριμένης φόρμουλας του Στάλιν για το δυαδικό σύστημα εξουσίας. Καταρχάς σύντροφοι, για να αποφευχθεί κάθε παρεξήγηση, είμαστε οι πλέον ένθερμοι υποστηρικτές ενός τέτοιου δυαδικού συστήματος. Δεν είναι αυτό το ζήτημά μας, αλλά κάποιο διαφορετικό.

Για ποιον λόγο προτάθηκε ευθύς εξαρχής η δημιουργία αυτού του δυαδικού συστήματος; Για να παρέχει εγγυήσεις για τις ξεχωριστές δημοκρατίες. Αυτή είναι η βάση του συστήματος αυτού. Αλλά, στις αποφάσεις που υιοθετήθηκαν νωρίτερα σήμερα, όχι μόνο δεν δόθηκαν από αυτό το σύστημα οι παραμικρές εγγυήσεις προς τις ξεχωριστές δημοκρατίες, αλλά αντιθέτως, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο το σύστημα που υπάρχει έως τώρα. Και αυτό διότι, από τους 360 αντιπροσώπους της Παν-Ενωσιακής Κεντρικής Επιτροπής, οι 280 από αυτούς προέρχονται από την Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, και οι υπόλοιποι 80 συνολικά, προέρχονται από όλες τις άλλες ανεξάρτητες δημοκρατίες μαζί.

Αλλά τι είχε δεχτεί νωρίτερα το συνέδριό μας; Πως στο δευτεροβάθμιο όργανο διακυβέρνησης των εθνοτήτων –δώστε σημασία στις λέξεις αυτές- οι εθνότητες θα συμμετέχουν με ίσο αριθμό ψήφων. Συνεπώς η κάθε μία από τις αυτόνομες δημοκρατίες ή τα oblasts της Ρωσικής Ομοσπονδίας θα έχουν 4 ψήφους η κάθε μία και το κάθε ένα αντίστοιχα. Η κεντρική περιοχή της Ρωσίας θα έχει επίσης άλλες 4 ψήφους, η Ουκρανία άλλες 4 ψήφους και η Λευκορωσία άλλες 4 ψήφους. Αλλά κατ’ αυτόν τον τρόπο τι θα είχαμε εδώ; Πως η Ρωσική Ομοσπονδία θα είχε μεταξύ 64 έως 70 ψήφων, η Ουκρανία 4 και η Λευκορωσία άλλες 4 ψήφους.²⁹Στην αρχική συνθήκη της ΕΣΣΔ οι κατοπινά ξεχωριστές δημοκρατίες Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, Κιργιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν ανήκαν σαν αυτόνομες περιοχές στη Ρωσική Ομοσπονδία, έχοντας το ίδιο καθεστώς που είχε το Ταταρστάν, η Τσετσενία κ.λπ. Αυτές οι περιοχές εκπροσωπούνταν με 4 ψήφους ως αυτόνομες περιοχές αλλά εντός των ορίων της Ρωσίας. Οι μόνες δημοκρατίες εκτός Ρωσίας ήταν η Ουκρανία, η Λευκορωσία και η Υπερκαυκασία στην οποία είχαν συγχωνευθεί με το ζόρι, Αρμενία, Γεωργία και Αζερμπαϊτζάν παρά τη θέληση των τοπικών Σοβιέτ. Αυτό το σχέδιο δημιούργησε πάρα πολλές τριβές. Οι Ουκρανοί και οι Λευκορώσοι θεωρούσαν ότι ήταν υποδεέστεροι των Ρώσων καθώς ο αριθμός των δικών τους ψήφων που ήταν ανεξάρτητες δημοκρατίες ήταν ίσος με τον αριθμό των αυτόνομων εθνοτήτων της Ρωσικής ΣΣΟΔ οι οποίες προσμετρούνταν με τις Ρώσικες δίνοντας πάντα απόλυτη πλειοψηφία στη Ρωσία. Οι Καυκάσιοι κατηγορούσαν την Μόσχα πως τους είχε τσουβαλιάσει όλους μαζί με έναν τεχνητό τρόπο σε ένα ενιαίο μόρφωμα έχοντας να επιλύσουν και ένα σωρό συνοριακές διαφορές αναμεταξύ τους και ειδικά μεταξύ Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας – Γεωργίας. Οι μικρότερες αυτόνομες περιοχές της Ρωσίας και κυρίως οι πολυπληθέστερες ζητούσαν καθεστώς ξεχωριστής δημοκρατίας όπως αυτό που είχε η Ουκρανία. Ορισμένοι εκ των ηγετών αυτών των δημοκρατιών όπως ο Τάταρος Σουλτάν Γκαλίεφ και ο Καζάκος Ρυσκούλωφ θα πληρώσουν αργότερα με διώξεις αυτήν τους την αντισταλινική «αυθάδεια».

Τώρα η θέση του συντρόφου Στάλιν γίνεται κάπως άβολη και μας ρωτάει:

«Μα καλά, εγώ αναγνωρίζω όλες τις εθνότητες, αλλά εσείς δεν θέλετε να αναγνωρίσετε την Κιργιζία»;

[Φωνές από το κοινό: «Αλήθεια λέει!»]

Εάν αυτό είναι το ζήτημα σας, να σας δηλώσω πως είμαι έτοιμος να υπογράψω το σχέδιο του Στάλιν, εάν δεχθεί η Κιργιζία, το Τουρκεστάν³⁰Το Τουρκεστάν ήταν εκείνη την εποχή μια ευρεία γεωγραφική έννοια και δεν πρέπει να συγχέεται με το σημερινό Τουρκμενιστάν. Ως Τουρκεστάν τότε ονομάζονταν οι περιοχές των σημερινών Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν. και όλες οι άλλες εθνικές αυτονομίες να μετατραπούν σε πλήρως ανεξάρτητες δημοκρατίες σαν την Ουκρανία. Έτσι θα έμπαιναν όλες οι εθνότητες στη δευτεροβάθμια βαθμίδα διακυβέρνησης με ισότιμο καθεστώς.

Αλλά τι πραγματικά έχουμε εδώ; Γιατί δημιουργούμε αυτή τη δεύτερη βαθμίδα; Ώστε οι διάφορες δημοκρατίες να μπορούν να λαμβάνουν, ανάλογα με τις ανάγκες τους και τη φορολογική τους ικανότητα, μια βοήθεια που θα χορηγείται από το κέντρο. Αλλά οι αυτόνομες δημοκρατίες εντός της Ρωσίας, έχουν ήδη μια διαβάθμιση εντός της. Έχουν ήδη ένα κεντρικό κομισαριάτο εντός της Ρωσίας. Έχουν ήδη ένα γενικό συμβούλιο κομισάριων εντός της Ρωσίας. Έτσι ώστε, ήδη είναι αυτόματα δεμένες με την Ρωσία. Ώστε λοιπόν τι θα κάνουν; Θα μπαίνουν στην πρώτη αίθουσα της Παν-Ενωσιακής Κεντρικής Εκτελεστικής Επιτροπής όλοι μαζί με μια γραμμή, και μετά θα μπαίνουν σε μια δεύτερη αίθουσα και θα λένε, τώρα είμαστε ξεχωριστές δημοκρατίες και θα αποφασίσουμε διαφορετικά;

Όχι, βέβαια, επιτρέψτε μου να πω, πως αν θέλουμε να είναι ανεξάρτητες, θα πρέπει να είναι πραγματικά ανεξάρτητες, κόβοντας τους δεσμούς τους με τη Ρωσική Ομοσπονδία. Το θεωρώ απολύτως απαραίτητο και με δεδομένο και το γεγονός της ύπαρξης των διαφορετικών επιπέδων πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και για την υπεράσπιση της Ομοσπονδίας, στην δεύτερη βαθμίδα δεν πρέπει να εκπροσωπούνται εθνότητες αλλά κρατικές δομές δημοκρατιών. Έχουμε πει προς τον Στάλιν εδώ και πολύ καιρό, πως εμείς από τη μεριά μας, δεν επιδιώκουμε να έχουμε έναν ίσο αριθμό ψήφων με την Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία. Είμαστε πολύ πιο ταπεινοί σε αυτό. Θα μας αρκούσε εάν η Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία δεν έχει περισσότερα από τα 2/5 των ψήφων σε αυτή την δευτεροβάθμια δομή. Το εάν αυτά τα 2/5 τα μοιράζονταν οι εσωτερικές της αυτονομίες, αυτό δεν αφορά εμάς αλλά τον ίδιο τον Στάλιν. Εάν η Ρωσική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία επιθυμεί να δώσει το καλό παράδειγμα απέναντι στον φιλελευθερισμό και τον δημοκρατικό εθνικισμό για τα οποία ο Στάλιν κατηγορεί εμάς, τότε θα πρέπει να δημιουργήσει χώρο ώστε οι άλλες εθνότητες εντός της Ρωσικής Ομοσπονδίας να μπορούσαν να προσκληθούν ως ανεξάρτητες δημοκρατίες στο δευτεροβάθμιο όργανο.

Αν εναντιωνόμαστε σθεναρά στις προτάσεις του συντρόφου Στάλιν, δεν είναι επειδή έχουμε μικρότερη αίσθηση ισότητας από τους άλλους. Για να μιλήσουμε ελεύθερα και ειλικρινά, αν τα πράγματα δεν αλλάξουν δεν είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια δεύτερη βαθμίδα καθώς δεν είναι αναπόφευκτο αυτή να αναπτύξει ως έχει μια βάση για την εγγύηση των δικαιωμάτων των διαφόρων δημοκρατιών. 

Γι’ αυτό υποστηρίζω το ακόλουθο ψήφισμα: «Καμία κρατική μονάδα που συμμετέχει σε δεύτερη κατηγορία δεν μπορεί να έχει περισσότερα από τα δύο πέμπτα των ψήφων».³¹Τόσο στο κείμενο τού The Marxist όσο και στις μεταφράσεις των Marxist Internet Archive στα αγγλικά και στα γαλλικά, στο συγκεκριμένο σημείο μιλάει για «τρία πέμπτα». Πιστεύουμε όμως, καθώς σε όλο το προηγούμενο απόσπασμα του κειμένου ο Ρακόφσκι αναφέρονταν σε «δύο πέμπτα», πως η διατύπωση για «τρία πέμπτα» μάλλον αποτελεί σφάλμα του στενογράφου των πρακτικών γι’ αυτό και επιλέξαμε να το διορθώσουμε.

ΤΕΛΟΣ