[ Στις 21 Ιανουαρίου 2024 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατο του Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν. Την ίδια μέρα, το Διεθνές Σοσιαλιστικό Κέντρο “Κριστιάν Ρακόφσκυ” οργανώνει Διεθνή Συνδιάσκεψη με θέμα “Λένιν: Παρελθόν, Παρόν, Μέλλον”.
Θα πάρουν τον λόγο δεκάδες ομιλητές από όλο τον κόσμο, από την Λατινική και Βόρεια Αμερική ως την Ευρώπη και από την Ρωσία, τον πρώην σοβιετικό χώρο, την Ανατολική Ευρώπη ως τον Καύκασο, την Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αυστραλία.
Ενόψει της σημαντικής αυτής Συνδιάσκεψης που θα γίνει διαδικτυακά, αναδημοσιεύουμε την ομιλία του Σάββα Μιχαήλ σε Συνέδριο στο Λένινγκραντ για τα 150 χρόνια από την γέννηση του Λένιν το 2020 με τίτλο : “Ο Λένιν Σήμερα ή Πώς μια καταστροφή μεταμορφώνεται σε θρίαμβο”
Σ.Μ. ]
Σάββας Μιχαήλ
[ Με την ευκαιρία της 103ης επετείου της Οκτωβριανής επανάστασης, δημοσιεύουμε ομιλία του Σάββα Μιχαήλ στο Διεθνές Συνέδριο για την 150η επέτειο από την γέννηση του Λένιν, Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη – Οίκος Πλεχάνοφ, Λένινγκραντ, Ρωσική Ομοσπονδία, 25η Σεπτέμβρη 2020 ]
1. Τι συνιστά το σημαίνον “Λένιν” σήμερα, στους θυελλώδεις καιρούς μας; Τι σημαίνει “Λένιν” στην δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, σε έναν κόσμο δραματικά αλλαγμένο, ενάμιση αιώνα μετά από την γέννησή τουˑ προπαντός σε έναν κόσμο, που τώρα βουλιάζει στην άβυσσο μιας άλυτης μετά το 2008 παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης κι η οποία κορυφώθηκε το 2020 από την ανεξέλεγκτη μέχρι τώρα πανδημία του κορονοΐού;
Και πρώτα από όλα: τι σημαίνει Λένιν και κληρονομιά του Λένιν, 30 χρόνια μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, την μεγάλη κατάκτηση της κοινωνικής επανάστασης που αυτός, στην ηγεσία των Μπολσεβίκων, οδήγησε στη νίκη για πρώτη φορά στην Ιστορία;
Αυτό το τελευταίο γεγονός προκαλεί, μαζί με το τεράστιο σοκ και την σύγχυση που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, τάσεις άρνησης κι απόρριψης της παρακαταθήκης του Λένιν όχι μόνο από τον “επίσημο” λόγο, αστών αντικομμουνιστών και συντηρητικών αλλά επίσης κι από μεγάλα τμήματα της διεθνούς Αριστεράς.
Ακολουθώντας μια γραμμική προσέγγιση, αποφεύγοντας όλες τις αντιφάσεις και τα ζιγκ ζαγκ της ιστορικής ανάπτυξης στην ΕΣΣΔ και διεθνώς, χαράσσουν μιαν ανύπαρκτη ευθεία γραμμή ανάμεσα στο 1917 και το 1991. Ο Λένιν και οι επαναστατικές του πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης, πρωταρχικά, της αντίληψης και σφυρηλάτησης του κρίσιμου εργαλείου της επανάστασης, του Μπολσεβίκικου Κόμματος που αυτός ίδρυσε, εκπαίδευσε και οργάνωσε, στιγματίζονται σαν “υπεύθυνοι” για το τραγικό τέλος όλων των προσδοκιών της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης που γέννησε η Οκτωβριανή Επανάσταση, για την γραφειοκρατικοποίηση της Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι την άδοξη κατάρρευσή της. Η κατάρρευση η ίδια θεωρείται σαν η τελεσίδικη μαρτυρία κι η «εμπειρική απόδειξη» της αποτυχίας όλων όσων είναι συνδεδεμένα με τον Λένιν και τον Λενινισμό.
Υπήρξε και υπάρχει αντίσταση σε αυτήν την ωμή αστική θριαμβολογία και απολογητική για τον καπιταλισμό και τα φρικαλεότητές του.
Πρόδρομες μορφές αντίστασης ήταν σειρές διεθνών Συνεδρίων που αφιερώθηκαν στον Λένιν στο Βούπερταλ, την Αθήνα και τη Μόσχα το 1991, ακριβώς την παραμονή και την επαύριον της διάλυσης της ΕΣΣΔ.
Τη δεκαετία του 1990 και τις αρχές του 21ου αιώνα, η αντιπολίτευση στον επίσημο λόγο εκφράστηκε από ένα τμήμα ριζοσπαστών διανοουμένων, από διαφορετικές και συγκρουόμενες υψηλές θεωρητικές οπτικές, δημοσιευμένες πρώτα στα Αγγλικά, σε ένα βιβλίο με τον χαρακτηριστικό τίτλο Lenin Reloaded 1 που στη συνέχεια μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών, μια ογκούμενη αντίσταση προβλήθηκε από έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων οι οποίοι συγκρίνανε, με νοσταλγία, κι όχι χωρίς λόγο, το παρελθόν, συχνά εξιδανικευμένο ρομαντικά, με τις ατέλειωτες καταστροφές που ακολούθησαν την κατάρρευση το 1989-1991 του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Μια διαρκής καταστροφή που δεν περιορίζεται μόνο στον πρώην Σοβιετικό χώρο, αλλά κι απλώνεται σε όλο τον κόσμο .
Η νοσταλγία μπορεί να είναι κατανοητή. Δεν μπορεί, όμως, να εξηγήσει το τελικό αποτέλεσμα, την καταστροφή του 1991, δείχνοντας συνάμα κι ανοίγοντας τον δρόμο για την υπέρβασή της.
Ακόμα χειρότερα, συνεχίζεται να επιβιώνει η παραδοσιακού τύπου γραφειοκρατική συμπεριφορά εξοστρακισμού του Λένιν από την Ιστορία, με την αναγωγή του σε ένα διαστρεβλωμένο «ακίνδυνο εικόνισμα» και σε μια λίστα ασύνδετων τσιτάτων. Αυτή ήταν η χρεοκοπημένη μέθοδος της νομιμοποίησης, από τον σταλινισμό μιας συντηρητικής κρατικής-κομματικής γραφειοκρατίας – της ίδιας που αργότερα απαγόρευσε οποιαδήποτε τυπική αναφορά στον Λένιν και τον Λενινισμό για να στραφεί ανοιχτά στην καπιταλιστική παλινόρθωση.
Ο Λένιν, όμως, δεν είναι μια ακίνδυνη φιγούρα του παρελθόντος. Αν έτσι είχαν τα πράγματα, ποιος ο λόγος να συνεχίζει να υπάρχει τέτοια εχθρότητα ενάντιά του μέχρι τώρα, στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα;
2. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ήταν το υψηλότερο σημείο της περιόδου της νεοφιλελεύθερης χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης που ακολούθησε, τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, την κατάρρευση της μεταπολεμικής Κεϋνσιανής διεθνούς συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς, στις αρχές της δεκαετίας του 70.
Η έκρηξη της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης το 2007/2008, η χρεοκοπία της Λήμαν Μπράδερς, η παγκόσμια χρηματιστική καθίζηση και η ακόλουθη παγκόσμια ύφεση εκδήλωσε την ενδόρρηξη του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου καθώς τούτο έφτανε στα ιστορικά δομικά του όρια, που αναλύθηκαν από τον Καρλ Μαρξ στο Κεφάλαιο.
Πάνω από μια δεκαετία αργότερα, παρά τα επείγοντα, “ετερόδοξα” μέτρα που πάρθηκαν από τις κεντρικές τράπεζες και τις κυβερνήσεις στον Παγκόσμιο Βορρά (πακέτα ρευστότητας, προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης, χαμηλά, ακόμα κι αρνητικά επιτόκια κ.τ.λ.) η κρίση όχι μόνο παραμένει άλυτη αλλά οδηγείται σε νέα επιδείνωση.
Ήδη, το 2018-2019, υπήρχαν όλα τα προδρομικά σημάδια για μια πιο καταστροφική έκρηξη της παγκόσμιας κρίσης – πριν τον ερχομό της πανδημίας του Covid-19.
Με την πανδημία του Covid 19, το 2020, συντελείται μια δραματική ρήξη της συνέχειας κι ένα γιγάντιο ποιοτικό άλμα στην παγκόσμια κρίση. Είναι, ακριβώς, από το παρόν σημείο ρήξης, που πρέπει να αντιμετωπίσουμε όλα τα ιστορικά ζητήματα που συνδέονται και συμπυκνώνονται στο σημαίνον «Λένιν». Ήταν απωθημένα για μια μακρά περίοδο, γιατί το σημαίνον «Λένιν» συμπίπτει με το σημαίνον «Επανάσταση». Τώρα δεν μπορούν παρά να επανεμφανιστούν. Για να χρησιμοποιήσουμε έναν ψυχαναλυτικό όρο, η «επιστροφή του απωθημένου» πρέπει να εκδηλωθεί η ίδια, με πολλαπλές αντιφατικές μορφές.
3. Ο Λένιν επανεμφανίζεται τώρα όχι ως μια απόμακρη φιγούρα της ιστορίας του Παρελθόντος. Ανήκει και αποκαλύπτει το Παρόν ως Ιστορία.
Ένα ουσιώδες, καθοριστικό χαρακτηριστικό της μεθόδου του Λένιν είναι η συνειδητή, επίμονη προσπάθεια να συλλάβει το Παρόν. Όχι το Παρόν όπως παρερμηνεύεται από τις κυρίαρχες τάξεις, σαν μια αναλλοίωτη επιβεβαίωση της τάξης πραγμάτων αλλά ως άρνηση που συγκρούεται με τα όρια που επιβάλλει η τάξη πραγμάτων, αποσταθεροποιώντας την, σπάζοντας τα όριά της μέσω της βίαιης κίνησης προς μια διέξοδο.
Το Παρόν είναι άδεια αφαίρεση ή φευγαλέα εντύπωση αν τα ακριβή του όρια δεν ορίζονται με σαφήνεια στους συγκεκριμένους τους προσδιορισμούς, αποκαλύπτοντας την πεπερασμένη τους φύση μέσα σε μια ανολοκλήρωτη διαδικασία. Με άλλα λόγια, αν αυτό δεν συλλαμβάνεται ως μια στιγμή διαλεκτικής μετάβασης.
Πολλές φορές, ο Λένιν έχει κατηγορηθεί ότι για καιροσκοπική πραγματιστική στάση, για εμπειρική προσαρμογή στις τρέχουσες μεταβολές στην κατάσταση, ώστε να προωθήσει την πολιτική του ατζέντα. Αυτή η μεταφυσική και χυδαία παρερμηνεία του Λένιν αγνοεί πόσο προσεκτικά προσέγγιζε και μελετούσε τις εξελίξεις στο ιστορικό τους πλαίσιο και την αλληλοσύνδεσή τους μέσα στην εκτυλισσόμενη διαδικασία. Εξερευνούσε τις αντιφατικές δυνάμεις μέσα στο Παρόν, την γένεση και την φθορά τους, την εξάντλησή τους, τις δυναμικές της γέννησής τους, τον καθορισμό των ορίων τους και τις τάσεις να υπερβούν αυτά τα όρια, την μετάβαση στο άλλο τους.
Το Παρόν, από αυτήν την σκοπιά, δεν είναι ένα αδιάφορο αφηρημένο σημείο σε μια ατέλειωτη σειρά διαδοχικών σημείων, σε ένα “κακό άπειρο” (Χέγκελ), που στερείται μιας ειδοποιού διαφοράς. Η προσοχή του Λένιν επικεντρώνονταν ακριβώς στην ειδοποιό διαφορά της στιγμής μιας διαδικασίας, ως στιγμής μιας μετάβασης με κινητήρια δύναμη την εσωτερική της αντίφαση. Επιχειρούσε να συλλάβει την ιδιαίτερη λογική των αντιφάσεων σε μια ιδιαίτερη ιστορική κατάσταση.
Η ιστορική υλιστική διαλεκτική του Λένιν αναζητά επίμονα να ανακαλύψει το Νέο μέσα στο Παρόν. Αποφεύγει να επιβάλλει προκατασκευασμένα σχήματα, ιδέες παγιωμένες σαν “αιώνιες αλήθειες”, το δόγμα, σε μια αέναα μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Αρνείται να δώσει έναν “τελειωμένο ορισμό σε μια ανολοκλήρωτη διαδικασία” – για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Τρότσκυ 2 (από το βιβλίο του Η Προδομένη Επανάσταση).
Η Λενινιστική διαλεκτική του Παρόντος αναπτύσσεται για να συλλάβει τον Καιρό, με την έννοια που έχει ο νυν καιρός (καίριος χρόνος) στην αρχαία ελληνική διαλεκτική, και η ανάλογη έννοια του Jetztzeit 3 του Βάλτερ Μπένγιαμιν, στις Θέσεις για την Έννοια της Ιστορίας, στους μοντέρνους καιρούς μας.
Το υψηλότερο επίτευγμα αυτής της μεθόδου συμπυκνώνεται στην περίφημη δήλωση του Λένιν στην αποφασιστική στιγμή του Οκτώβρη του 1917: «χτες ήταν νωρίς, αύριο θα είναι αργά, σήμερα είναι η στιγμή για την εξέγερση!» 4
4. Ο Βλαντιμίρ Ι. Λένιν βρισκόταν στις καλύτερες στιγμές του σε ταραχώδεις καιρούς, σε περιόδους κρίσης, αναταραχών και γρήγορων αλλαγών που αφήνουν άλλους, τους περισσότερους ανθρώπους, μπερδεμένους, συγχυσμένους και αποπροσανατολισμένους.
Η υψηλότερη συμβολή του στην πάλη για τον Σοσιαλισμό ήταν στα κρίσιμα τρία χρόνια, από τον Αύγουστο του 1914, όταν ο κόσμος κατρακύλησε σε μια χωρίς προηγούμενο ιστορική καταστροφή, την εξαπόλυση του ιμπεριαλιστικού Μεγάλου Πολέμου, στον Οκτώβρη του 1917, στο annus mirabilis, όταν η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση άρχισε στην Ρωσία.
Πώς μια καταστροφή μπορεί να μεταμορφωθεί σε έναν θρίαμβο για τους κολασμένους της Γης;
Αυτό ήταν το κεντρικό ερώτημα για τον Λένιν. Ενσωματώθηκε και απαντήθηκε στην κεντρική πολιτική γραμμή που εκείνος διαμόρφωσε και για την οποία πάλεψε, αρχικά σε απόλυτη μειοψηφία στο διεθνές σοσιαλιστικό κίνημα: Να μετατραπεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος σε παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!– την γραμμή του «επαναστατικού ντεφαιτισμού».
Ο Λένιν απεύθυνε, τολμηρά και ασυμβίβαστα, την επαναστατική του πρόκληση αντιμετωπίζοντας πολιτικές συνθήκες ακραίας σοβινιστικής υστερίας, όταν η ίδια η Δεύτερη Διεθνής κατέρρεε στον «σοσιαλ-πατριωτισμό»», με όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (με την εξαίρεση των Σέρβων σοσιαλιστών και των Ρώσων Μπολσεβίκων) να προσχωρούν στην «ιερή εθνική συμμαχία» με το «δικό τους» εθνικό καπιταλιστικό Κράτος και την “δικιά τους” ιμπεριαλιστική κυβέρνηση.
Το ερώτημα Πώς μετατρέπεται μια καταστροφή σε νίκη για τους κολασμένους της γης, τις εκμεταλλευόμενες και καταπιεσμένες λαϊκές μάζες, εμφανίστηκε στην ιδιαίτερη, ακραία συγκυρία της έκρηξης μιας παγκόσμιας πολεμικής καταστροφής, το 1914, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία.
Αλλά η κεντρικότητα αυτού του ζητήματος δεν είναι μόνο συγκυριακή: περιλαμβάνει την διαλεκτική της Επανάστασης καθαυτής στη νέα εποχή, που άνοιξε το 1914 με μια καταστροφή, η οποία οδήγησε, όχι αυτόματα, όχι με έναν γραμμικό τρόπο, όχι χωρίς μια άγρια πολιτική πάλη ανάμεσα σε ασυμβίβαστα πολιτικά κόμματα, προγράμματα, ηγεσίες συγκρουόμενων τάξεων, ανάμεσα σε ασυμφιλίωτες ζωντανές δυνάμεις σε εθνική και διεθνή κλίμακα, στο χωρίς προηγούμενο παγκόσμιο ιστορικό Συμβάν του Οκτώβρη του 1917.
Η καταστροφή είναι το πραγματικό σημείο εκκίνησης στο επίκεντρο για κάθε επαναστάτη. Δεν μπορεί να αγνοηθεί, να σμικρυνθεί, ή να εξοριστεί περιμένοντας, με ευχολόγια, το ευτυχές τέλος. Η πρόκληση δεν είναι η τυφλή υποταγή στην καταστροφή, ούτε η παράλυση σαν να βρίσκεσαι μπροστά στο κεφάλι της μυθικής Μέδουσας. Οι επαναστάτες δεν γίνονται πρόθυμοι υπηρέτες των καταστροφέων, ούτε παθητικοί παρατηρητές -και θύματα- μιας Αποκάλυψης.
«Η αντίληψη της προόδου πρέπει να βασιστεί στην ιδέα της καταστροφής» 5, έγραψε ο Μπένγιαμιν τη δεκαετία του ‘30, σε μια καταστροφική περίοδο συντριπτικών ηττών για την διεθνή εργατική τάξη και την άνοδο του φασισμού, στο κατώφλι μιας άλλης, της χειρότερης καταστροφής στον 20ο αιώνα, τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Αυτή η δήλωση του Γερμανοεβραίου Μαρξιστή στοχαστή μπορεί να ηχεί πεσιμιστική, εξεζητημένη, ανόητη ή σκανδαλώδης για τους «προοδευτικούς» φιλελεύθερους ή τους ρεφορμιστές ακόλουθους του εξελικτισμού και του βαθμιαίου στην ιστορία. Όχι όμως για τον Λένιν!
Ο Μπολσεβίκος ηγέτης, αντίθετα, μετά το αρχικό σοκ από την κατάρρευση της Δεύτερης Διεθνούς στον σοσιαλ-σοβινισμό, ήρθε σε αποφασιστική ρήξη με τον εξελικτισμό, και την μηχανική θεώρηση της κοινωνικής προόδου που κυριαρχούσε στον αποκαλούμενο “ορθόδοξο Μαρξισμό” της Δεύτερης Διεθνούς.
Ο Λένιν δεν περιόρισε την κριτική του και απόρριψη των σοσιαλ-σοβινιστικών πολιτικών της Γερμανικής και Ευρωπαϊκής σοσιαλ-δημοκρατίας, σε ένα πολιτικό-προγραμματικό επίπεδο. Αναζήτησε τις φιλοσοφικές μεθοδολογικές ρίζες της πολιτικής κατάρρευσης της Δεύτερης Διεθνούς με μια αποφασιστική στροφή σε μια ανανεωμένη, συστηματική σπουδή της φιλοσοφίας και της διαλεκτικής, ιδιαίτερα της Επιστήμης της Λογικής του Χέγκελ, το 1914-1915, όταν ήταν ακόμα στην εξορία στη Ζυρίχη. Αυτή η στροφή είναι καταγραμμένη στα περίφημα Φιλοσοφικά του Τετράδια 6 και είχε τεράστιες πολιτικές συνέπειες 7.
Το σημείο ρήξης ανάμεσα στον ρεφορμιστικό εξελικτισμό και την επαναστατική διαλεκτική παρουσιάζεται καθαρά στον Λένιν στο σύντομο δοκίμιό του Πάνω στο ζήτημα της Διαλεκτικής, που συνοψίζει τα συμπεράσματά του από την φιλοσοφική του έρευνα το 1914-1915:
«Οι δύο βασικές (ή δύο δυνατές; ή δύο ιστορικά παρατηρούμενες;) αντιλήψεις της ανάπτυξης (εξέλιξης) είναι: ανάπτυξη ως μείωση και αύξηση, ως επανάληψη, και ανάπτυξη ως μια ενότητα αντιθέτων (ο διχασμός μιας ενότητας σε αλληλοαποκλειόμενα αντίθετα και η ανακάλυψη της αμοιβαίας τους σχέσης).
Στην πρώτη αντίληψη της κίνησης, η αυτο-κίνηση, η κινητήρια δύναμή της, η πηγή της, η κίνησή της, παραμένει στην σκιά (ή αυτή η σκιά γίνεται εξωτερική – Θεός, υποκείμενο, κ.τ.λ.). Στη δεύτερη αντίληψη η κύρια προσοχή κατευθύνεται ακριβώς στη γνώση της πηγής της αυτο-κίνησης.
Η πρώτη αντίληψη είναι χωρίς ζωή, αναιμική και στεγνή. Η δεύτερη είναι ζωντανή. Η δεύτερη μόνο προσφέρει το κλειδί για την «αυτο-κίνηση» οτιδήποτε υπαρκτούˑ αυτή δίνει το κλειδί για τα «άλματα», για την «ρήξη της συνέχειας», για την «μεταμόρφωση στο αντίθετο», για την καταστροφή του παλιού και για την ανάδυση του νέου». 8
Το δοκίμιο για το Ζήτημα της Διαλεκτικής ολοκληρώνεται με την παρουσίαση της μη-γραμμικής, μη-μηχανικής, αντιφατικής σχέσης και μετάβασης από διαφορετικές φιλοσοφικές τροχιές σε αντίθετα ταξικά συμφέροντα:
«Η ανθρώπινη γνώση δεν είναι (ή δεν ακολουθεί) μια ευθεία γραμμή, αλλά μια καμπύλη, η οποία αέναα προσεγγίζει σειρές κύκλων, μία σπείρα. Κάθε απόσπασμα, τεμάχιο, τμήμα αυτής της καμπύλης μπορεί να μεταμορφωθεί (να μεταμορφωθεί μονόπλευρα) σε μια ανεξάρτητη, πλήρη, ευθεία γραμμή, η οποία τότε (όταν κάποιος δεν βλέπει το δάσος πίσω από τα δέντρα) οδηγεί στο βάλτο, στον παπαδίστικο μυστικισμό (που είναι αγκυροβολημένος στα ταξικά συμφέροντα των κυρίαρχων τάξεων). Γραμμικότητα και μονομέρεια, αποστέωση και απολίθωση, υποκειμενισμός και υποκειμενική τύφλα – ορίστε οι επιστημολογικές ρίζες του ιδεαλισμού. Και ο παπαδίστικος μυστικισμός = φιλοσοφικός ιδεαλισμός), φυσικά, έχει επιστημολογικές ρίζες, δεν είναι χωρίς έδαφος: είναι ένα στείρο λουλούδι αναμφισβήτητα, αλλά ένα στείρο λουλούδι που φυτρώνει στο ζωντανό δέντρο της ζωντανής, γόνιμης, αυθεντικής, πανίσχυρης, παντοδύναμης, αντικειμενικής, απόλυτης ανθρώπινης γνώσης» 9.
Η αποκαλούμενη «μαρξιστική ορθοδοξία» της Δεύτερης Διεθνούς και των ηγετικών της θεωρητικών όπως ο Καρλ Κάουτσκι, κυριαρχήθηκε και αποστεώθηκε από αυτήν την «γραμμικότητα και μονομέρεια, την αποστέωση και απολίθωση»…
5. Η σοσιαλδημοκρατία, ως επικεφαλής του μαζικού εργατικού κινήματος που σταθερά αναπτύσσονταν στην Γερμανία και την Δυτική Ευρώπη από το τέλος του 19ου αιώνα και μετά, οργανωμένη σε ισχυρά συνδικάτα, κοινοβουλευτικές ομάδες, εξοπλισμένη με έναν ακμαίο Τύπο, εκπαιδευτικά και κοινωνικά κέντρα κ.τ.λ., ήταν όλο και πιο ενσωματωμένη στην υπάρχουσα καπιταλιστική κοινωνική τάξη και το Εθνικό Κράτος. Η προσαρμογή στο εθνικό περιβάλλον, στις πιέσεις του, τις προκαταλήψεις και αυταπάτες, παρήγαγε μια τυφλή πίστη στη γραμμική κοινωνική πρόοδο, ξαποστέλνοντας την προοπτική της κοινωνικής επανάστασης, της εργατικής εξουσίας και του Σοσιαλισμού στο πιο απομακρυσμένο, απροσδιόριστο μέλλον. Παρά τις πολιτικές-θεωρητικές μάχες και προειδοποιήσεις από την Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Βλαδίμηρο Λένιν ή τον Λεόν Τρότσκυ, και άλλους στην αριστερή πτέρυγα της Διεθνούς, κάθε σοβαρή σκέψη ή μαρξιστική ανάλυση ή συνειδητή προετοιμασία των σοσιαλιστών για επερχόμενες κοινωνικές αναταραχές κι επαναστάσεις, για μια μείζονα διεθνή κρίση που θα κατέστρεφε το στάτους κβο ή μια διεθνή πολεμική καταστροφή, αγνοήθηκαν ή απορρίφθηκαν ως απόλυτη «καταστροφολογία».
Στο μεταξύ, υπόγειες δυνάμεις και αναπτυσσόμενες αντιφάσεις σε έναν καπιταλισμό ήδη διεθνοποιημένο οδηγούνταν στο δρόμο της έκρηξης. Κι αυτή συντελέστηκε το 1914 με χωρίς προηγούμενο καταστροφικές διαστάσεις, σοκάροντας και συγχύζοντας τους πάντες, ή παραλύοντας και οδηγώντας στην υποταγή στον εθνικό πυρετό αυτούς που δεν το περίμεναν τυφλωμένοι από τον εξελικτισμό.
Ο εξελικτισμός διαχωρίζει μηχανικά αυτό που ο Μπένγιαμιν ζητάει να ενώσει διαλεκτικά: την έννοια της προόδου με την έννοια της καταστροφής.
Ο Λένιν ακολουθεί το μονοπάτι της διαλεκτικής, αναζητώντας μέσα στην καταστροφή την εσώτερή της πηγή, τις ιδιαίτερες αντιφάσεις, την ιδιαίτερη λογική αυτών των ιδιαίτερων αντιφάσεων, οι οποίες, στον ίδιο ετερογενή ιστορικό χρόνο, οδηγούν προς την καταστροφή του παλιού και την ανάδυση του καινούργιου.
Από αυτήν την διαλεκτική-ιστορική σκοπιά, μπορούσε να συλλάβει το Παρόν, τη στιγμή της έκρηξης του Μεγάλου Πολέμου, όχι μόνο ως μια στιγμή μιας κολοσσιαίας καταστροφής αλλά επίσης σαν στιγμή μετάβασης, την καταστροφή της παλιάς διεθνούς τάξης του καπιταλισμού και την ανάδυση μιας νέας ιστορικής εποχής: της ιμπεριαλιστικής εποχής.
Αυτή ήταν η ιδιαίτερη και σπουδαιότερη συνεισφορά του Λένιν στη διεθνή συζήτηση για τον ιμπεριαλισμό που είχε αναπτυχθεί πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, εμπλέκοντας τους Χόμπσον, τον Χίλφερντινγκ, την Ρόζα Λούξεμπουργκ, περιλαμβανομένων των κριτικών της, τον Κάουτσκι, Μπουχάριν και άλλους (ένας κρίσιμος διάλογος που συνεχίζεται για περισσότερο από έναν αιώνα μέχρι τις μέρες μας).
Στη μπροσούρα του για τον Ιμπεριαλισμό, Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού, και τις προκαταρκτικές του Σημειώσεις για τον Ιμπεριαλισμό, ο Λένιν αποκάλυψε ότι ο ιμπεριαλισμός δεν είναι μια ιδιαίτερη επεκτατική πολιτική αλλά ένα ειδικό στάδιο στην ιστορική ανάπτυξη του καπιταλισμού. Αναλύοντας τις διαφορές με την προηγούμενη εποχή της ανόδου και του απόγειου του καπιταλισμού (κυριαρχία των μονοπωλίων, μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας, την πρωτοκαθεδρία της εξαγωγής του κεφαλαίου, την ολοκλήρωση της παγκόσμιας οικονομίας, τους ανταγωνισμούς για το ξαναμοίρασμά της) αποκαλύπτοντας τις εσώτερες αντιφατικές της τάσεις (μονοπώλιο έναντι του ανταγωνισμού, σύγκρουση ανάμεσα στον παγκόσμιο χαρακτήρα των παραγωγικών δυνάμεων και του Εθνικού Κράτους, τα καταπιεστικά και καταπιεσμένα έθνη κ.τ.λ.), ο Λένιν έφερε στο επίκεντρο τον παρασιτισμό και την παρακμή του καπιταλιστικού συστήματος: μια νέα εποχή είχε αρχίσει, η εποχή της καπιταλιστικής παρακμής. Συνεπώς, η ανθρωπότητα είχε μπει στην μεταβατική εποχή, η οποία, όχι γραμμικά αλλά μέσα από ζιγκ ζαγκ, αναταραχές, πολέμους και επαναστάσεις, άλματα προς τα μπρος και οπισθοδρομήσεις, μπορεί να οδηγήσει, μέσα από μια παγκόσμια επαναστατική διαδικασία, πέραν του παρακμασμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού, στον παγκόσμιο Σοσιαλισμό και σε μια παγκόσμια αταξική κομμουνιστική κοινωνία της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης.
6. Στη βάση της διαλεκτικής σύλληψης αυτού του σημείου ρήξης στην ιστορία, στη μαρξιστική ανάλυση της αντιφατικής φύσης της εποχής, ο Λένιν ήταν σε θέση να επαναστατικοποιήσει την ίδια την επαναστατική θεωρία και πρακτική, μαζί και το Κόμμα του. Να επεξεργαστεί και να εφαρμόσει (όχι χωρίς να αντιμετωπίσει την εχθρότητα, ισχυρές αντιστάσεις και εμπόδια εκτός και εντός του δικού του Κόμματος) τις αναγκαίες, συχνά απότομες αλλαγές στην πολιτική στρατηγική και τακτική, το πρόγραμμα και την οργάνωση του Κόμματος.
Αυτό ήταν το στέρεο θεμέλιο της πολιτικής μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε διεθνή σοσιαλιστική επανάσταση, κι αργότερα, μετά το ξέσπασμα της Ρωσικής Επανάσταση το 1917, της πολιτικής στροφής των Θέσεων του Απρίλη. Η δραματική αλλαγή και ο αναπροσανατολισμός της Μπολσεβίκικης στρατηγικής τον Απρίλη του 1917 συνειδητοποιήθηκε διαμέσου οξείας σύγκρουσης με την συντηρητική αντίσταση, την συσσωρευμένη αδράνεια, και τον σκεπτικισμό μέσα στην κεντρική ηγεσία των ίδιων των Μπολσεβίκων, τάσεις που εκφράζανε προσαρμογή στις ισχυρές πιέσεις από τον εθνικό περίγυρο, τους Μενσεβίκους, τους Σοσιαλεπαναστάτες και την ίδια την Προσωρινή Κυβέρνηση. Ο Λένιν πάλεψε, πρώτα απ’ όλα, να υπερβεί τον Ρωσοκεντρικό χαρακτήρα του «παλιού Μπολσεβικισμού» που οδηγούσε στη συμφιλίωση με τους Μενσεβίκους και τον αστικό φιλελευθερισμό, κάτω από το πρόσχημα της ανάγκης της «ολοκλήρωσης της αστικής δημοκρατικής επανάστασης πριν κινηθεί προς την σοσιαλιστική επανάσταση». Ο στρατηγικός προσανατολισμός του Λένιν στην προτεραιότητα των παγκόσμιων εξελίξεων και της δυναμικής τους στη νέα εποχή του ιμπεριαλισμού, και ο προσανατολισμός προς την παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση έγινε το 1917 -και παραμένει ενεργητικά- η θεμελιακή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον Μπολσεβικισμό και τον Μενσεβικισμό.
Δεν είναι συμπτωματικό ότι ανάμεσα στις προτάσεις στις Θέσεις του Απρίλη, η μόνη που δεν ψηφίστηκε εκείνο τον καιρό, ήταν η πρόταση να αλλάξουν το όνομα της Μπολσεβίκικης φράξιας σε Κομμουνιστικό Κόμμα. Πολλοί «παλιοί Μπολσεβίκοι» ηγέτες αντιτέθηκαν στην αλλαγή επιμένοντας να κρατήσουν το ίδιο όνομα του Κόμματος, ως Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, με την φρούδα ελπίδα μιας επαναπροσέγγισης με τους Μενσεβίκους.
Δεν ήταν ένα δευτερεύον σημείο. Προσδιόρισε την νέα επαναστατική στρατηγική και το πρόγραμμα των Μπολσεβίκων, τη νέα κομματική δομή. Μακράν από το να είναι απλώς μια αλλαγή της ονομασίας, ένα ακόμα άρθρο στο καταστατικό της Μπολσεβίκικης οργάνωσης, προσδιόριζε την καθεαυτό αρχή της επαναστατικής οργάνωσης, την συγκεκριμένη της ταυτότητα καθορίζοντας τον οργανωτικό τρόπο της ύπαρξής της και δράσης στη νέα εποχή, βασισμένη πάνω στην πολιτική ρήξη με την σοσιαλδημοκρατία και το «πτώμα της Δεύτερης Διεθνούς», υπερασπίζοντας τα πρωτεία της διεθνιστικής πάλης για μια νέα, τρίτη, Κομμουνιστική Διεθνή, μια Διεθνή «νέου τύπου» ως τον άξονα για την οικοδόμηση επαναστατικών κομμάτων σε κάθε χώρα.
Διακυβευόταν όχι μια νέα ονομασία αλλά ο λόγος ύπαρξης και η αληθινή ταυτότητα του Κόμματος της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Ο διάλογος μέσα στην Μπολσεβίκικη ηγεσία τον Απρίλη του 1917 ήταν αλληλένδετος με τις συζητήσεις, τον Μάη του 1917, με την ομάδα των Μεζραγιόντσι υπό την ηγεσία του Τρότσκυ και του Λουνατσάρσκι, για προσχώρηση κι ενοποίηση με τους Μπολσεβίκους, μετά την επιστροφή του Τρότσκυ από το εξωτερικό στην Πετρούπολη. Το ζήτημα της αναγκαίας «ρήξης με τον Ρωσοκεντρισμό» και την «διεθνοποίηση» των προοπτικών ενός ριζοσπαστικοποιημένου Μπολσεβικισμού στις νέες ιστορικές συνθήκες, τέθηκε επιτακτικά από τον Τρότσκυ. Με την αποδοχή αυτής της αρχής, η συγχώνευση έγινε δυνατή – «και από εκείνη τη στιγμή και μετά δεν υπάρχει καλύτερος Μπολσεβίκος από τον Τρότσκι», όπως ο Λένιν τόνισε.
Αυτή η από κοινού ένωση των ηγετικών επαναστατών Μαρξιστών που έδωσε «συνειδητή έκφραση στην ασυνείδητη διαδικασία της Ιστορίας» και την νίκη στην Οκτωβριανή Επανάσταση καθοδηγώντας την κινητοποίηση των μαζών, ήταν καρπός μιας μακράς και πολύπλοκης διαδικασίας. Είναι υπεραπλούστευση να ιδωθεί, όπως πολλοί το κάνουν, απλώς σαν η ταυτόχρονη και συμμετρική υιοθέτηση από τον Λένιν μεν της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης με τις Θέσεις του Απρίλη, και από τον Τρότσκι, δε, των οργανωτικών αρχών του Μπολσεβικισμού, πετυχαίνοντας την είσοδο στους Μπολσεβίκους και την τοποθέτηση του στην Κεντρική τους Επιτροπή.
Η επανένωση, μετά από πολλά χρόνια εντάσεων και συγκρούσεων, του Λένιν και του Τρότσκι ως ηγετών του Μπολσεβίκικου Κόμματος και της δεύτερης, αποφασιστικής φάσης της Ρωσικής Επανάστασης, οδηγώντας στην κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ τον Οκτώβρη του 1917 συμπύκνωσε μια μακρά διαδρομή αγώνων. Ιδιαίτερα, περνώντας και αλληλεπιδρώντας με την εμπειρία «δύο επαναστάσεων και ενός παγκόσμιου πολέμου» (Τρότσκι), δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για ένα ποιοτικό άλμα στη θεωρία και την πράξη και των δύο 10
Αυτό το άλμα έκανε δυνατή την τολμηρή, αντι-αυταρχική θεώρηση της μελλοντικής κοινωνίας στη μετάβαση στον Κομμουνισμό, στο Κράτος και Επανάσταση, που γράφτηκε από τον Λένιν στην κρυψώνα του, και το οποίο παρέμεινε ανολοκλήρωτο από την επιτάχυνση της επαναστατικής διαδικασίας της ίδιας. Πάνω από όλα έγινε δυνατό, όταν η καίρια στιγμή ήρθε. Την συνέλαβε έγκαιρα ο Λένιν, ο οποίος και παρότρυνε στα ιστορικά Γράμματά του στην Κ.Ε. και στις Επιτροπές της Πετρούπολης και Μόσχας: “Οι Μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία” οργανώνοντας «την εξέγερση ως τέχνη». Η καίρια στιγμή, όπως ο Μπολσεβίκος ηγέτης τόνισε, δεν ήταν χτες, δεν θα ήταν αύριο, αλλά ΤΩΡΑ!
7. Από τον δικό μας νυν καιρό, τον Jetztzeit (τον παρόντα χρόνο)της σημερινής χωρίς προηγούμενο παγκόσμιας κρίσης, είναι αναγκαίο και επείγον να κάνουμε αυτό που ο Μπένγιαμιν είχε αποκαλέσει «άλμα της τίγρης στο παρελθόν» 11 – πίσω στον Λένιν.
Η αναγκαιότητα μιας τέτοιας στροφής γεννιέται από τις σημερινές συνθήκες και προκλήσεις. Δεν εξαντλείται σε μια φρέσκια μελέτη των μεγάλων επιτευγμάτων του Λένιν, ανιχνεύοντας την επικαιρότητά τους σήμερα, χωρίς να αποφεύγεται η εξέταση των περιορισμών και των λαθών. Δεν μπορεί να είναι ούτε μια τυπική «επιστροφή» σε ένα χωρίς ζωή αντικείμενο γραφειοκρατικής ειδωλολατρίας ούτε μια έξω-ιστορική «επανάληψη» της «Λενινιστικής χειρονομίας», με την έννοια που ο Ζίζεκ έχει προτείνει. 12
Το μπενγιαμινικό “Άλμα της Τίγρης στο παρελθόν” πρέπει να αποφύγει να γειωθεί «στην αρένα όπου η κυρίαρχη τάξη κυριαρχεί». Πρέπει να πραγματοποιηθεί «κάτω από τον ελεύθερο ουρανό της Ιστορίας», «διαλεκτικά, με τον τρόπο που ο Μαρξ κατανόησε την Επανάσταση» 13
Με άλλα λόγια, πρέπει να αποκαλύψει το ενεργό δυναμικό στην Ιστορία, το οποίο πρέπει να κατανοηθεί διαλεκτικά, όχι μηχανικά. Να μελετήσουμε τα χνάρια του Λένιν όπως πραγματικά προχώρησε στις επαναστατικές αλλαγές στην στρατηγική, το πρόγραμμα και την κομματική οργάνωση το 1917. Συνάμα να ανιχνεύσουμε το ανολοκλήρωτο ακόμα δυναμικό αυτής της ιστορικής δυναμικής, κατανοώντας, με την διαλεκτική μέθοδο, ότι η ιστορική σπειροειδής ανέλιξη που άνοιξε το 1917 ΔΕΝ έκλεισε το 1991.
Στην ιστορική θύελλα που ξέσπασε το 1914, ο Λένιν κατάφερε να συλλάβει την αλλαγή εποχής, την είσοδο της ανθρωπότητας στην ταραχώδη Εποχή της ιμπεριαλιστικής καπιταλιστικής παρακμής. Πολλά έχουν αλλάξει στον κόσμο από τον καιρό του Λένιν. Αλλά οι ουσιώδεις αντιφατικές τάσεις που συγκροτούν την φύση της εποχής δεν έχουν εξαφανιστείˑ αντίθετα έχουν φοβερά ενταθεί στον αιώνα που πέρασε, κλιμακούμενες περισσότερο από μια δεκαετία τώρα, στον 21ο αιώνα. Ποιος μπορεί να πει στα σοβαρά, μετά την άλυτη ακόμα παγκόσμια συστημική κρίση του 2007-2008 ότι το καπιταλιστικό σύστημα διέφυγε από την παρακμή του και βρήκε το ελιξίριο της «αιώνιας νεότητας»;
Τα πιο συνειδητά στοιχεία των κυρίαρχων τάξεων βλέπουν μια απειλή στην καπιταλιστική κυριαρχία.
Τον Μάρτη του 2020, όταν η πανδημία του Covid-19 παρέλυε ολόκληρο τον πλανήτη, το δικομματικό think-tank “Κέντρο Στρατηγικής και Διεθνών Ερευνών” (CSIS) των ΗΠΑ, αναλύοντας σαν “παγκόσμια τάση” τις μαζικές κινητοποιήσεις της τελευταίας δεκαετίας, υπενθύμισε μια προειδοποίηση που έγινε επειγόντως από τον Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, μετά την χρεοκοπία της Λήμαν Μπράδερς. Ο Μπρεζίνσκι (ο γνωστός Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, ο αρχιτέκτονας του πολέμου στο Αφγανιστάν σαν ένα μέσο για να τελειώσουν με την ίδια τη Σοβιετική Ένωση, ο ίδιος στρατηγικός νους του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, που ακόμα και μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ έθεσε σαν κεντρικό στρατηγικό της στόχο τον κατατεμαχισμό της Ρωσικής Ομοσπονδίας και όλου του πρώην Σοβιετικού χώρου), σήμανε συναγερμό για μια «παγκόσμια πολιτική αφύπνιση» που απειλεί με έναν παγκόσμιο επαναστατικό κατακλυσμό: «Για πρώτη φορά στην ιστορία, όλη η ανθρωπότητα δρα πολιτικά, είναι πολιτικά αφυπνισμένη και αλληλεπιδρά πολιτικά» 14.
Η πανδημία του Covid-19 επιδείνωσε φοβερά την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, προκαλώντας αυτό που ονομάστηκε «μια τέλεια καταιγίδα» 15
Όπως ο καθηγητής Μασιμιλιάνο Σασάλι ντε Μπιάνκι (Κέντρο Διεπιστημονικών Ερευνών, Vrije University, Βρυξέλλες) ορθώς έγραψε: «Ο Covid-19 είναι ένας χάκερ που η φύση δημιούργησε για να αποκαλύψει την ευαλωτότητα του συστήματος πριν αυτό καταρρεύσει εντελώς» 16
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, και της γιγάντιας καταστροφής των οικοσυστημάτων και της κλιματικής αλλαγής, μια επιδημία επιδημιών εξελίσσεται (Aids, Sars 1, H1N1, Ebola κ.τ.λ.). Η καπιταλιστική μορφή αυτού που ο Μαρξ ονόμασε «κοινωνικό μεταβολισμό ανάμεσα στη Φύση και την ανθρώπινη κοινωνία» 17 βρίσκεται σε σύγκρουση και τώρα αποδεικνύεται ασυμβίβαστη με το περιεχόμενο του κοινωνικού μεταβολισμού, τις άμεσες και επείγουσες ανάγκες της ενεργού διαδικασίας της ζωής.
Μετά την αρχική παύση της παγκόσμιας τάσης των εξεγέρσεων εξαιτίας του σοκ της πανδημίας και των λοκ-ντάουν, τώρα η αλληλεπίδραση ανάμεσα στην γοργά επιδεινούμενη παγκόσμια κοινωνική οικονομική κρίση και την πανδημία γίνεται η κινητήρια δύναμη για μια κλιμάκωση της ταξικής πάλης παγκόσμια όπως και για γεωπολιτικές εκρήξεις, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Μεσόγειο και τον Καύκασο.
Η ανθρωπότητα ζει μια κλιμακούμενη καταστροφή ιστορικών διαστάσεων. Το μονοπάτι της διαλεκτικής του Λένιν δείχνει πώς είναι δυνατό να μεταμορφώσουμε μια καταστροφή σε θρίαμβο της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Η διεθνής εργατική τάξη και η πρωτοπορία της πρέπει να ολοκληρώσουν την ανολοκλήρωτη διαδικασία της παγκόσμιας επαναστατικής μεταμόρφωσης της ανθρώπινης κοινωνίας που άρχισε τον Οκτώβρη του 1917, σφυρηλατώντας το αναντικατάστατο εργαλείο της: την επαναστατική Διεθνή των καιρών της τέλειας καταιγίδας!
Παρίσι, Λένιγκραντ 17-25 Σεπτέμβρη 2020
Αθήνα 5 Οκτώβρη 2020
