Oι συγκρούσεις για τη Συρία
του Λεβέντ Ντολέκ*
Ο συριακός εμφύλιος πόλεμος μπαίνει σε μια νέα φάση. Το ΝΤΑΕΣ (ΙΣΙΣ), έχοντας χάσει τη Μοσούλη στο Ιράκ, τη Ράκκα και τη Ντέιρ αλ-Ζορ στη Συρία, έχει φτάσει στο τέλος του δρόμου. Μπαίνουμε σε μια φάση όπου το ΝΤΑΕΣ, το οποίο αξίωνε να είναι «Ισλαμικό Κράτος» έχοντας πλέον καταστεί μη βιώσιμο, δεδομένης της επικράτειας που ελέγχει, θα υποχρεωθεί να υιοθετήσει τακτική ανταρτοπόλεμου και να συντηρήσει την ύπαρξή του με τρομοκρατική δράση σε διεθνή κλίμακα. Το κενό που άφησε πίσω του το ΝΤΑΕΣ έχει γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης για επιρροή μεταξύ των αξόνων ΗΠΑ-Ισραήλ και Ρωσίας-Ιράν-Συρίας.
Η διαδικασία της Αστάνα και η διπλωματική επίθεση της Ρωσίας: το νότιο μέτωπο
Αρχίζοντας με τη διεργασία της Αστάνα, κερδίζοντας την Τουρκία και το Ιράν, η Ρωσία δημιούργησε ένα εξέχον κέντρο βάρους για την αναμόρφωση του μέλλοντος της Συρίας. Η αιχμή αυτής της διαδικασίας είναι ο σχηματισμός αποστρατικοποιημένων ζωνών στη Συρία. Οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να συμμετάσχουν άμεσα στην Αστάνα, ενώ κάθισαν στο τραπέζι με τη Ρωσία χωριστά, συμφωνώντας με την εφαρμογή των αποστρατικοποιημένων ζωνών στη νότια Συρία. Στο Ιντλέμπ, την άλλη αποστρατικοποιημένη ζώνη, συμφωνήθηκε ένα σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο έγιναν εγγυητές, μαζί με τη Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία.
Σε αντάλλαγμα για την υποχώρηση στη ρωσική πρωτοβουλία της Αστάνα, οι ΗΠΑ έλαβαν μια ζώνη επιρροής στις περιοχές Νταράα και Κουνέιτρα, κρίσιμες για την ασφάλεια του Ισραήλ. Το κέντρο επιρροής των ΗΠΑ είναι η βάση αλ Ζακφ. Επιπλέον, οι ΗΠΑ και οι εντολοδόχοι τους διατηρούν τον έλεγχο του περάσματος Ιράκ-Συρίας με τη βάση αλ-Τανφ. Αυτό το πέρασμα έχει μεγάλη στρατηγική σημασία για το Ισραήλ και στο παρελθόν, η παροχή όπλων από το Ιράν στη Δαμασκό και η λιβανέζικη Χεζμπολάχ περνούσαν από αυτή την οδό.
Είναι γνωστό ότι αυτή η επίθεση, συμβατή με την πολιτική της Ρωσίας του να νοιάζεται και να μην αποξενώνει το Ισραήλ, είναι μακρά από το ιδεώδες του Άσαντ και του Ιράν. Ο Ισραηλινός Πρωθυπουργός Νετανιάχου ενέκρινε τη συμφωνία λέγοντας ότι ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και ο Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Τίλερσον και Λαβρόφ αντίστοιχα, τους καθησύχασαν. Ο Νετανιάχου εξέφρασε ανοιχτά την ανησυχία για μια πιθανή επιστροφή του συριακού στρατού ή της Χεζμπολάχ. Ο εγγυητής της συμφωνίας, ο οποίος θα απαλύνει τις ανησυχίες του Νετανιάχου είναι ο στρατός των ΗΠΑ. Πράγματι, τα αμερικανικά αεροπλάνα χτύπησαν τα στρατεύματα του Συριακού Στρατού γύρω από τη βάση αλ-Τανφ για να υπερασπιστούν τις θέσεις τους σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις στις 18 Μαΐου, στις 8 Ιουνίου και στις 5 Οκτωβρίου. Ωστόσο, σύμφωνα με τη συμφωνία τους με τη Ρωσία, οι ΗΠΑ δεν προσπάθησαν να προωθηθούν σε νέες θέσεις, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για πολύ ισχυρότερη επίθεση από το συριακό στρατό στην περιοχή Ντέιρ αλ-Ζορ λόγω της σχετικής σταθερότητας στο νότιο μέτωπο. Οι συγκρούσεις μεταξύ των ΗΠΑ και του συριακού στρατού στο νότιο μέτωπο παρέμειναν σε περιορισμένη κλίμακα.
Η διαδικασία της Αστάνα και η διπλωματική επίθεση της Ρωσίας: το μέτωπο του Ιντλέμπ
Στο Ιντλέμπ, η φόρμουλα των αποστρατικοποιημένων ζωνών της Αστάνα βρίσκει πραγματικά την έκφρασή της. Ωστόσο, η διαδικασία στο Ιντλέμπ προσφέρεται να είναι πιο δύσκολη απ’ ό,τι στο νότιο μέτωπο και εδώ οι αβεβαιότητες είναι περισσότερες. Οι αντιθέσεις και οι αβεβαιότητες απορρέουν από το γεγονός ότι η προοπτική που εκφράστηκε στην Αστάνα ερμηνεύεται με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικά κόμματα.
Η έννοια της αποστρατικοποίησης ορίζει μια κατάσταση εκεχειρίας μεταξύ των στρατευμάτων του Συριακού Στρατού και των αντιπολιτευόμενων ένοπλων ομάδων που δεν ανήκουν σε αυτές που ορίζονται ως «τρομοκρατικές». Στο Ιντλέμπ, η οργάνωση του μετώπου αλ-Νούσρα, Χαϊ’ατ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), ομόφωνα θεωρούμενη ως «τρομοκρατική», έχει μια ευρεία ζώνη επιρροής με τους 20.000 μαχητές της. Το κέντρο της πόλης του Ιντλέμπ είναι επίσης μέσα σ’ αυτή τη ζώνη επιρροής. (Αυτή η αντιδραστική συμμαχία δυνάμεων υπό την ηγεσία της αλ-Νούσρα, πρώην επίσημο τμήμα της αλ Κάιντα στη Συρία, είναι μία από τις δυνάμεις που ορισμένοι Τροτσκιστές θεωρούν ως φορείς του «επαναστατικού» προτύπου στο συριακό εμφύλιο πόλεμο!). Πρόσφατα, η HTS αντιμετώπισε τις υποστηριζόμενες από την Τουρκία ομάδες Αχράρ αλ-Σαμ και του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA) και τις έδιωξε από γύρω από τα σύνορα της Τουρκίας.
Από τη στιγμή που η Τουρκία μπήκε στο Ιντλεμπ με τις στρατιωτικές της δυνάμεις, άρχισε να γίνεται σαφές ότι διαφορετικά κόμματα ερμηνεύουν διαφορετικά τις αποστρατικοποιημένες ζώνες. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας έκανε μια δήλωση στην οποία ανέφερε ότι «το κύριο καθήκον των δυνάμεων παρατηρητών έχει οριστεί στο να εμποδίζει τις συγκρούσεις μεταξύ του καθεστώτος και της αντιπολίτευσης και να παρατηρεί πιθανές παραβιάσεις της εκεχειρίας», αλλά η de facto δράση του ήταν να αποτρέψει τις συγκρούσεις μεταξύ του HTS και άλλων ένοπλων δυνάμεων της αντιπολίτευσης. Και σύμφωνα με μια έκθεση που το Reuters απέδωσε σε τοπικούς μάρτυρες, η HTS, επιπλέον, συνόδευσε τα στρατεύματα των Τουρκικών Ένοπλων Δυνάμεων (TSK) καθώς εισέρχονταν στη ζώνη. Η έκθεση αυτή δεν έχει αμφισβητηθεί.
Τα υπέρ [της τουρκικής κυβέρνησης] του AKP ΜΜΕ επιβεβαίωσαν επίσης τις διαπραγματεύσεις με την HTS. Εκθέσεις ανέφεραν ότι, προκειμένου να αποσυρθεί, η HTS έθεσε ως προϋπόθεση να εισέλθει ο Tουρκικός στρατός (TSK) στην πόλη αντί του FSA και ότι δεν θα επιτεθούν στην TSK. Αφότου μπήκε στο Ιντλέμπ, η TSK κατευθύνθηκε κυρίως προς τα όρια της Αφρίν, ελεγχόμενα από το PYD, αντί προς το κέντρο της πόλης. Εν πάση περιπτώσει, οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι, και ιδιαίτερα ο ίδιος ο Ερντογάν, λένε συνεχώς ότι προτεραιότητα της Τουρκίας είναι μια στρατιωτική επιχείρηση κατά της Αφρίν.
Από την άλλη πλευρά, αυτό που η Ρωσία, το Ιράν και η Συρία περιμένουν στο Ιντλέμπ είναι η εξάλειψη των δυνάμεων της HTS με στρατιωτικά μέσα και η δημιουργία μιας αποστρατικοποιημένης ζώνης μεταξύ των υπολοίπων και του συριακού στρατού. Υπό αυτήν την έννοια, δεδομένου του πλαισίου που καθιερώθηκε στην Αστάνα, το Ιντλέμπ είναι πρωτίστως ζώνη συγκρούσεων, κι όχι αποστρατικοποιημένη. Είναι απίθανο για την Τουρκία να πετύχει αποτελέσματα, αναλαμβάνοντας μια διαδικασία επίλυσης και διαλόγου με την HTS και αποφεύγοντας τις συγκρούσεις. Είναι σαφές ότι η Ρωσία, το Ιράν και η Συρία δε θα πείθονταν εύκολα για μια λύση όπου η «τρομοκρατική» HTS θα ήταν πεπεισμένη και όχι εκμηδενισμένη, διατηρώντας έτσι την παρουσία της στην περιοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Στην πραγματικότητα, σε λιγότερο από μια εβδομάδα μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης, ο υφυπουργός Εξωτερικών της Συρίας, Φαϊσάλ Μοκντάντ, έκανε μια δήλωση που απαιτούσε την άμεση και άνευ όρων απόσυρση του τουρκικού στρατού, στην οποία προσδιόρισε τον TSK ως δύναμη εισβολής και υπογράμμισε ότι η επιχείρηση δεν είχε καμία σχέση με την Αστάνα. Προς το παρόν, η δήλωση της Συρίας έμεινε ως διαμαρτυρία χαμηλού επιπέδου. Η Ρωσία και το Ιράν παραμένουν σιωπηλοί στο διπλωματικό μέτωπο. Η Ρωσία κρατάει τα κλειδιά της Αφρίν. Ο κύριος παράγοντας που αποθαρρύνει την Τουρκία από το να επιτεθεί στην Αφρίν είναι η ρωσική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Η Τουρκία δε μπορεί να λάβει άδεια από τη Ρωσία για να επιτεθεί στην Αφρίν χωρίς να πετύχει αποτέλεσμα εναντίον του HTS το οποίο θα ικανοποιήσει τη Ρωσία. Για το λόγο αυτό, η Ρωσία προτιμάει να περιμένει. Αλλά οι αντιφάσεις δείχνουν ότι αυτή η σιωπή δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ.
Στρατιωτική επίθεση των ΗΠΑ: Εκστρατεία στη Ράκκα και στη Ντέιρ αλ-Ζορ μαζί με τις SDF
Η κύρια επίθεση των ΗΠΑ στη Συρία πραγματοποιείται στη στρατιωτική σκηνή και οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) υπό την ηγεσία των PYD/YPG παίζουν κεντρικό ρόλο σ’ αυτήν. Η πολιτική του Ομπάμα «καμία αρβύλα στο έδαφος» έχει αλλάξει με τον Τραμπ. Οι στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ προμηθεύουν εντατικά όπλα και πυρομαχικά τις SDF. Οι SDF έχουν εξοπλιστεί με τεθωρακισμένα οχήματα και αντιαρματικά όπλα. Εκτός αυτού, οι διοικητές των ΗΠΑ συμμετέχουν προσωπικά στο συντονισμό και στη διοίκηση των επιχειρήσεων. Προσθέστε σ’ αυτό τις αεροπορικές επιδρομές του υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συνασπισμού και έχετε μια από τις πιο αποτελεσματικές στρατιωτικές δυνάμεις στη Συρία.
Οι Κούρδοι, που διεξήγαγαν έναν αμυντικό πόλεμο εναντίον του ΝΤΑΕΣ στο Κομπάνι, υποστηρίχθηκαν από τις ΗΠΑ στο σπάσιμο της πολιορκίας στην πόλη. Είναι κατανοητό ότι ένας λαός που δίνει μια μάχη ζωής ή θανάτου, δεν αρνείται τη στρατιωτική υποστήριξη που του προσφέρεται. Ωστόσο, η υποστήριξη που προσέφεραν οι ΗΠΑ δεν ερχόταν χωρίς όρους και οι τελευταίες προσπάθησαν σταδιακά να δημιουργήσουν το δικό τους «καμία αρβύλα στο έδαφος», μέσω της αντίστασης του κουρδικού λαού κατά του ΝΤΑΕΣ. Αυτή η σχέση εδραιώθηκε στην επιχείρηση Ράκκα. Μετά την πτώση της Ράκκα, οι δυνάμεις των SDF κατευθύνθηκαν προς την πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή της Συρίας Ντέιρ αλ-Ζορ. Σε αυτό το στάδιο, οι προελάσεις των SDF πήγαν πολύ πιο πέρα από το κίνητρο της υπεράσπισης του κουρδικού λαού και μετατράπηκαν σε μέσα επέκτασης της ζώνης επιρροής των ΗΠΑ στα κοιτάσματα πετρελαίου.
Στη Ράκκα, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης, ιδρυμένο από τις SDF υπό την επίβλεψη του αμερικανικού και βρετανικού στρατού, αναλαμβάνει τον έλεγχο της πόλης. Ορισμένες αντιπολιτευόμενες ομάδες που υποστηρίχθηκαν από την Τουρκία, υπό το όνομα Επαρχιακό Συμβούλιο της Ράκκα, οι οποίες εγκατέλειψαν τη Συρία μετά την εισβολή του ΝΤΑΕΣ, ζήτησαν να τους παραδοθεί ο έλεγχος της πόλης και ισχυρίστηκαν ότι η πόλη κατελήφθη από άλλον ένα ξένο εισβολέα. Στο στρατιωτικό πεδίο, υπάρχει ένας αγώνας δρόμου προς την κατεύθυνση της ιρακινής πόλης αλ-Κουα’ιμ με τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ SDF να ορμούν από τα ανατολικά του Ευφράτη και το συριακό στρατό από τα δυτικά. Οι πετρελαϊκοί πόροι είναι πιο πυκνοί στα ανατολικά του Ευφράτη και είναι πολύ πιθανό ότι θα μπουν στη ζώνη επιρροής των ΗΠΑ.
Σ’ αυτό το στάδιο, η στρατιωτική και πολιτική ισορροπία δυνάμεων δείχνει ότι οι SDF, η οποίες πήραν τον έλεγχο της Ράκκα με αμερικανική υποστήριξη, θα εδραιώσουν την κυριαρχία τους στην περιοχή με τη βοήθεια των τοπικών φυλών και θα εδραιωθεί μια αυτόνομη περιοχή υπό αμερικανική επιρροή με τα έσοδα από τις πετρελαϊκές ζώνες της Ντέιρ αλ-Ζορ. Οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να έχουν σοβαρές εντάσεις με τη σύμμαχό τους στο ΝΑΤΟ Τουρκία, ενώ χρησιμοποιούν το προσανατολισμένο στο PKK YPG ως «αρβύλα τους στο έδαφος». Ωστόσο, δεδομένης της αρνητικής πορείας των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ, λόγω άλλων παραγόντων, είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι αμερικανοί στρατηγοί που υπερασπίστηκαν τη χρήση του YPG αντί της TSK στη Ράκκα ισχυρίζονται ότι αποδείχτηκαν σωστοί στα μάτια του Πεντάγωνου και του Λευκού Οίκου.
Η ποιοτική διαφορά μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ
Η Ρωσία εξακολουθεί να είναι σε αποφασιστική θέση, με διπλωματικές επιθέσεις υποστηριζόμενες από στρατιωτική δύναμη. Μπορεί να δει κανείς ότι οι κινήσεις της Ρωσίας προσανατολίζονται αμυντικά. Μ’ αυτή την έννοια, μπορούμε να πούμε ότι η Ρωσία ακολουθεί μια πολυδιάστατη και ευέλικτη πολιτική γραμμή για να αποφύγει οποιαδήποτε μεγάλη αντιπαράθεση και προσπαθεί να ξεχωρίσει ως η μόνη δύναμη που μιλά και διαπραγματεύεται με όλους στην περιοχή. M’ αυτή τη σκέψη, η Ρωσία διεξάγει ξεχωριστές συνομιλίες με τις ΗΠΑ, είναι προσεκτική όσον αφορά την προστασία των ισραηλινών συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένου του μέλος του ΝΑΤΟ Τουρκίας στη διαδικασία της Αστάνα και κάνοντας μια συμφωνία για την πώληση πυραύλων S-400 στη Σαουδική Αραβία, παρά τη στενή συμμαχία της με το Ιράν.
Οι ΗΠΑ, από την άλλη πλευρά, προσπαθούν να αποτελέσουν πόλο έλξης κάνοντας επίδειξη δύναμης. Η εμφάνιση του Τραμπ με πυραύλους Τόμαχοκ, εδραιώνεται με τις θέσεις που αποκτήθηκαν στη βορειοανατολική Συρία μέσω του SDF. Ο Τραμπ σκληραίνει τον τόνο της πολιτικής του γραμμής προς το Ιράν και τείνει προς την αναστολή της πυρηνικής συμφωνίας, η οποία είναι ένας κρίσιμος παράγοντας εξισορρόπησης στην περιοχή. Ενώ η Ρωσία προσπαθεί να αποφύγει την αντιπαράθεση με τη διπλωματία, οι ΗΠΑ προσπαθούν να αποκτήσουν διπλωματικές θέσεις με μια πολιτική αντιπαράθεσης. Είναι σαφές ότι ο κύριος λόγος που εξηγεί αυτή τη διαφορά είναι το γεγονός ότι, ενάντια στον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα των ΗΠΑ, η Ρωσία είναι μια εξουσία με μια εύθραυστη οικονομία που εξαρτάται από τον ιμπεριαλισμό, αντλώντας τη δύναμή της από το στρατιωτικό της δυναμικό και της οποίας η επιρροή παραμένει περιφερειακή.
Oι κυνηγοί θα γίνουν οι κυνηγημένοι
Καθώς οι ΗΠΑ και η Ρωσία τοποθετούνται με αυτό τον τρόπο στην πάλη για επιρροή στη Συρία, η Τουρκία μπορεί να είναι άλλη μια χώρα που θα επηρεαστεί τόσο άμεσα όσο η Συρία απ’ όλα αυτά. Η Τουρκία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως παράγοντα σ’ αυτό το παιχνίδι των μουσικών καρεκλών. Αλλά οι ΗΠΑ τη θεωρούν ως μια καρέκλα για να αρπαχθούν, αντί για έναν παράγοντα από μόνο του. Αναμφίβολα, τα στρατιωτικά και πολιτικά προβλήματα που η Τουρκία θα συναντήσει στην περιοχή θα έχουν τις επιπτώσεις τους στην εξαιρετικά εύθραυστη εσωτερική πολιτική [σκηνή της]. Οι ΗΠΑ εμπλέκονται ιστορικά και επί του παρόντος στην εγχώρια πολιτική της Τουρκίας. Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, δε θα ήθελε ποτέ να αντιμετωπίσει τις ΗΠΑ για την Τουρκία. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι ΗΠΑ δε θα δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν μια σειρά ευκαιριών, από την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ ως την προσανατολισμένη στις ΗΠΑ αντιπολίτευση που διαμορφώνεται στην εγχώρια πολιτική περνώντας από την υπόθεση Ζαρράμπ. Αν οι ΗΠΑ μπορέσουν να επανεντάξουν την Τουρκία στην αμερικανική γραμμή ως μέλος του ΝΑΤΟ, οι Σύριοι Κούρδοι θα είναι οι πρώτοι που θα βιώσουν τα αποτελέσματα. Είναι αναπόφευκτο για τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ, ο ορίζοντας των οποίων εκτείνεται πολύ πέρα από τη Ράκκα, τη Ντέιρ αλ-Ζορ κι ακόμη κι από τη Συρία, να μεταβιβάσουν την υποστήριξή τους στους Κούρδους σε τακτικό επίπεδο ή να τους αναγκάσει να ευθυγραμμίσουν την πολιτική τους γραμμή με τα συμφέροντα του αποικιοκρατικού τουρκικού κεφαλαίου, από τη στιγμή που έχει τις TSK στο πλευρό του, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη Μέση Ανατολή, στον Καύκασο και στα Βαλκάνια.
Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ αποτελούν αντιδραστικό πόλο, η Ρωσία είναι αναξιόπιστη
Το σκηνικό στη Συρία χαρακτηρίζει για άλλη μια φορά τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τον ισραηλινό σιωνισμό ως τη μεγαλύτερη αντιδραστική δύναμη, ενώ αποδεικνύει τη Ρωσία ως αναξιόπιστο σύμμαχο των δυνάμεων που αντιτίθενται στις ΗΠΑ. Οι τοπικές δυνάμεις που ξεχώρισαν στη διάρκεια του κατακερματισμού της Συρίας, πλαισιώνουν τις μεγάλες δυνάμεις, καθώς εμφανίζεται στον ορίζοντα η νέα τάξη. Οι τουρκικοί, κουρδικοί, αραβικοί και περσικοί λαοί δεν έχουν τίποτα να κερδίσουν με το να εναντιώνονται ο ένας στον άλλο. Ο μόνος τρόπος για να καθορίσουν ελεύθερα το μέλλον τους αυτοί οι λαοί, είναι να ενωθούν ενάντια στον ιμπεριαλισμό.
Νοέμβρης 2017
Mετάφραση Γιαν. Σιμ.
