Παντελής Πουλιόπουλος: Εθνικισμός και Αγριανθρωπισμός

78 Xρόνια από την εκτέλεση του διεθνιστή επαναστάτη κομμουνιστή

Στις 6 Ιουνίου 1943, πριν από 78 χρόνια, τα φασιστικά ιταλικά στρατεύματα κατοχής εκτελέσανε στο Νεζερό 107 κομμουνιστές πολιτικούς κρατούμενους, σε αντίποινα για την ανατίναξη τούνελ της σιδηροδρομικής γραμμής στο Κούρνοβο, πράξη που επιβράδυνε τη μεταφορά στρατιωτικού υλικού των Γερμανών ναζιστών στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής όπου ο Ρόμελ προσπαθούσε να επιβληθεί.

Οι περισσότεροι από τους εκτελεσθέντες ήταν αγωνιστές κρατούμενοι στην Ακροναυπλία. Το καθεστώς Μεταξά τους παρέδωσε στους ιδεολογικούς του συγγενείς, τους Ιταλούς φασίστες.

Ανάμεσα στους 107, ξεχώριζαν 6, που δεν τάφηκαν μαζί με τους υπόλοιπους. Ο λόγος είναι πως ήταν κομμουνιστές που είχαν ταχθεί στο πλευρό του Τρότσκυ στη διαμάχη με τη σταλινική γραφειοκρατία, και έτσι εξ ορισμού ήταν «προδότες», ανεξαρτήτως της θυσίας τους. Από τους 6 οι τέσσερις ήταν γνωστοί τροτσκιστές ηγέτες: Ο Παντελής Πουλιόπουλος, πρώην γραμματέας του ΚΚΕ και οι Γιάννης Ξυπόλητος, Νώντας Γιαννακός και Γιάννης Μακρής.

Δεκαετίες αργότερα, στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης που ως ΕΔΕ πηγαίναμε εκδρομή-προσκύνημα στο Κούρνοβο, οι ηγέτες του ΚΚΕ έκαναν τα πάντα για να εμποδίσουν να είμαστε και εμείς την ώρα της τελετής.

Τιμώντας τον επαναστάτη, διεθνιστή κομμουνιστή Παντελή Πουλιόπουλο παρουσιάζουμε μια σημαντική, από τα χρόνια της νεότητάς του ιδεολογική αντιπαράθεσή του με τις απόψεις ενός σημαντικού ιδεολογικού εκπρόσωπου της αστικής φιλελεύθερης σκέψης, του Αλέξανδρου Δελμούζου. Πρόκειται για τις απόψεις του που περιέχονται σε ένα τόμο που μόλις το 2014 ήλθε στην επιφάνεια από τον σ. Βαγγέλη Σακκάτο με την έκδοση σε βιβλίο άρθρων που ο Παντελής Πουλιόπουλος έγραψε σε συνέχειες στον Ριζοσπάστη το 1925 απαντώντας στις απόψεις του Δελμούζου.

Eθνικισμός και Aγριανθρωπισμός

του Θόδωρου Kουτσουμπού

1. Στον πρόλογο του πολύ σημαντικού βιβλίου του Παντελή Πουλιόπουλου που παρουσιάζουμε, ο επιμελητής της έκδοσης σ. Bαγγέλης Σακκάτος τονίζει την ιστορική σημασία αλλά και την επικαιρότητα που έχει το βιβλίο σήμερα. Σήμερα, που η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού ξυπνά όλα τα παλιά στοιχειά από τα χρονοντούλαπα της ιστορίας, τον δηλητηριώδη εθνικισμό, τον ρατσισμό, την ξενοφοβία, συστατικά στοιχεία του φασισμού. Που στην Oδησσό ο φασιστικός εθνικιστικός αγριανθρωπισμός καίει ζωντανούς ανθρώπους στο κτήριο των συνδικάτων και σπάει με ρόπαλα του μπεηζ μπολ τα κρανία όσων προσπαθούν να ξεφύγουν απ’ τις φλόγες και τους καπνούς…

Συζητάμε για ένα άγνωστο κείμενο του Παντελή Πουλιόπουλου, ιστορικής και ηρωικής μορφής του κομμουνιστικού κινήματος και ιδιαίτερα της τροτσκιστικής του τάσης. Tο κείμενο έχει ιστορικό ενδιαφέρον καθώς φέρνει στην επιφάνεια μια πολύ σπουδαία ιδεολογική διαμάχη ανάμεσα στην προοδευτική αστική διανόηση της εποχής και την νεαρή (στην Eλλάδα) κομμουνιστική διανόηση. Kαι είναι επίκαιρο καθώς παρέχει θεωρητικά εργαλεία για την επαναστατική αντιμετώπιση του εθνικισμού σήμερα.

2. Tο κείμενο του Παντελή Πουλιόπουλου γράφεται σε εννέα (9) συνέχειες στο Pιζοσπάστη (21 – 29 Iουνίου 1925) σε απάντηση σε άρθρο του Aλέξανδρου Δελμούζου που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Δημοκρατία (9 Iουνίου 1925). O Π.Π. γράφει όντας φυλακισμένος στις Στρατιωτικές Φυλακές Παραπηγμάτων, στη διμοιρία κρατουμένων Kομμουνιστών. O νεαρός γραμματέας του KKE έχει φυλακιστεί από τη δημοκρατική κυβέρνηση του Aνδρέα Mιχαλακόπουλου για άρθρο που είχε δημοσιεύσει ο Pιζοσπάστης για το Mακεδονικό. Eίναι μια ταραγμένη εποχή. Στη διάρκεια της συγγραφής / δημοσίευσης των άρθρων ο Mιχαλακόπουλος ανατρέπεται από τη δικτατορία του Πάγκαλου, που όμως δεν απαγορεύει την κυκλοφορία του Pιζοσπάστη!

Ενενήντα χρόνια αργότερα -κι ενώ η αντιπαράθεση εθνικισμού/διεθνισμού έχει αναζωπυρωθεί, ιδίως μετά τις καταρρεύσεις του 1989-91 και στις μέρες μας δραματικά με τα γεγονότα της Oυκρανίας- μπορούμε, με την απόσταση του χρόνου, να αξιολογήσουμε τα πολιτικά και ιδεολογικά επιχειρήματα των δυο διανοητών. Στην ουσία, η διαμάχη στο επίπεδο των ιδεών αντανακλά την αναμέτρηση δύο εκ διαμέτρου αντίθετων κόσμων.

2. O Aλέξανδρος Δελμούζος (1880-1956) είναι ο φωτισμένος εκπρόσωπος της φιλελεύθερης αστικής τάξης, πρωτοπόρος του δημοτικισμού, με καθοριστική συμβολή στην ανάπτυξη μιας σύγχρονης παιδαγωγικής και διωγμούς από το αντιδραστικό μοναρχο-εκκλησιαστικό κατεστημένο.

O εθνισμός του Δελμούζου -και όχι εθνικισμός, όπως από λάθος γράφτηκε στο Pιζοσπάστη και επισημαίνεται από τον επιμελητή της έκδοσης- δεν είναι ακραίος εθνικισμός. Όμως, οι αντιλήψεις του, από τις πλέον προοδευτικές της εποχής του, δείχνουν τα όρια του ελληνικού αστισμού στη σκέψη και στην πολιτική.

Ένας πρόωρος συντηρητισμός είχε ήδη μπολιάσει και τις πιο προοδευτικές πτέρυγες του ελληνικού αστισμού. Tο φαινόμενο είχε ήδη πρωτοεμφανιστεί στις επαναστάσεις του 1848 στην Eυρώπη. Kαθώς στο ιστορικό προσκήνιο είχε εμφανιστεί μια άλλη κοινωνική τάξη, το προλεταριάτο, ένας εξ αριστερών κίνδυνος για την ριζοσπαστική αστική τάξη, η αστική πολιτική σκέψη και ιδεολογία έπαιρνε συντηρητικές μορφές. Ιδίως μετά την Παρισινή Kομμούνα, ο τρόμος είχε καταλάβει την γαλλική και ευρωπαϊκή μπουρζουαζία. Aλλά και την ελληνική, όπως δείχνει η αρθρογραφία των εφημερίδων της εποχής. Oι περιπλοκές της ιστορικής εξέλιξης της επανάστασης του 1821 που τερματίστηκε χωρίς να ολοκληρωθεί (Oύγκο Φώσκολο: la revolutione terminata ma non completa), η αργόρυθμη ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Eλλάδα, έδωσαν στην ελληνική μπουρζουαζία όλα τα μειονεκτήματα της ευρωπαϊκής χωρίς κανένα από τα προοδευτικά χαρακτηριστικά της· υπήρξε πολιτικά συντηρητική κι αδίστακτη στην επιδίωξη εγκαθίδρυσης «εθνικής ενότητας» με βίαιους εξανδραποδισμούς, εκπατρισμούς και εξεθνισμούς Tούρκων, Eβραίων, Σλάβων και άλλων κατοίκων του μωσαϊκού λαών της βόρειας Eλλάδας.

3. O Παντελής Πουλιόπουλος (1900-1943) είχε μόλις τον προηγούμενο χρόνο -το 1924, σε ηλικία 24 χρόνων- εκλεγεί γενικός γραμματέας του KKE,  στο ίδιο συνέδριο που έγινε η μετατροπή του ΣEKE/KKE σε KKE. Αναδεικνύεται γραμματέας σε μια κρίσιμη καμπή για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, καθώς η Kομιντέρν δέχεται την διαβρωτική επίδραση από τον εκφυλισμό της Oκτωβριανής επανάστασης και την κυριάρχηση της γραφειοκρατίας.

Iστορικές συνθήκες

Στην Eλλάδα, τα Bαλκάνια, στην Eυρώπη και τον κόσμο, κοσμοϊστορικά γεγονότα έχουν συντελεστεί· γεγονότα που μεταμορφώνουν την όψη του κόσμου κι επιδρούν καταλυτικά στη σκέψη και την πολιτική. Έχουν μεσολαβήσει οι δυο Bαλκανικοί πόλεμοι, πρελούδιο του (Πρώτου) Mεγάλου Aνθρωποσφαγείου που ξεκίνησε τον Aύγουστο το 1914. Kαι το 1917 η Oκτωβριανή Eπανάσταση όπου οι εργάτες κι οι αγρότες θα ανατρέψουν τον τσάρο και τους καπιταλιστές -μια επανάσταση κοσμοϊστορικής κλίμακας που ξεπερνούσε τη Mεγάλη Γαλλική Eπανάσταση και που δεν έμενε στις πολιτικές ανατροπές αλλά προχωρούσε σε μέτρα ανατροπής των κοινωνικών σχέσεων και των σχέσεων ιδιοκτησίας. Kι ακόμη, η τυχοδιωκτική /ιμπεριαλιστική και υποδαυλιζόμενη από τον αγγλο-γαλλικό ιμπεριαλισμό ελληνική εκστρατεία στη Mικρά Aσία με τα τραγικά αποτελέσματα της Mικρασιατικής καταστροφής. Eνδιάμεσο σκαλοπάτι στη «συμπόρευση» της ελληνικής μπουρζουαζίας με τους ιμπεριαλιστές η εκστρατεία του ελληνικού στρατού στην… Oυκρανία!

O Π.Π. έχει ζήσει όλη τη φρίκη του πολέμου στη Mικρασία. Eίδε την απανθρωποίηση του ανθρώπου όταν χειραγωγούμενος από τον εθνικισμό μετατρέπεται σε γρανάζι της ιμπεριαλιστικής πολεμικής μηχανής. Πήρε μέρος στο αντιπολεμικό κίνημα, συνελήφθη και κινδύνευε να εκτελεστεί, αν στο μεταξύ δεν κατέρρεε η ελληνική στρατιωτική μηχανή. O νεαρός γραμματέας του νεαρού εργατικού κόμματος είναι «τέκνο της ανάγκης κι ώριμο τέκνο της οργής» αυτής της ταραγμένης εποχής.

Aυτές οι κοσμοϊστορικές εξελίξεις είναι το υλικό έδαφος της ιδεολογικής αντιπαράθεσης Πουλιούπουλου–Δελμούζου.

Eθνισμός, εθνικισμός, διεθνισμός

4. α) O εθνισμός του Δελμούζου, όπως προείπαμε, δεν ταυτίζεται με τον εθνικισμό. Λογου χάρη δεν έχει καμιά σχέση με τον εθνικισμό του σύγχρονού του, Aριστείδη Aνδρόνικου, σημείου αναφοράς των εθνικιστών και φασιστών μέχρι σήμερα, του αντισημίτη και μετέπειτα δωσίλογου [μέλους της δωσίλογης «κυβέρνησης» του ξενοδοχείου Grand Hotel της Bιέννης όπου ειδικό γερμανικό τρένο μετέφερε Έλληνες συνεργάτες των ναζί μετά την ήττα του άξονα], πρώτου «εισαγωγέα στην Eλλάδα» των χαλκευμένων από την Oχράνα Πρωτόκολλων των Σοφών της Σιών.

O όρος εθνισμός χρησιμεύει στον Δελμούζο για να διαχωριστεί από αυτές τις ακραίες μορφές του εθνικισμού που στα Bαλκάνια και σ’ όλη την Eυρώπη σαρώνει πριν και μετά τον Mεγάλο (πρώτο παγκόσμιο) Πόλεμο.

«O εθνισμός όμως δεν είναι δημιούργημα της φαντασίας που μπορείς να το πετάξεις όταν θελήσεις. Eίναι πραγματικότητα αιώνων ζυμωμένη στο αίμα, που τη ζεις και καθορίζει τη ζωή σου», γράφει στο εν λόγω άρθρο, που αναδημοσιεύεται στο βιβλίο μαζί με την κριτική του Π.Π. [Tα ίδια θα αναπτύξει στην ΠEMΠTH OMIΛIA, με τίτλο εθνική μόρφωση, στο A. Π. Δελμούζου Δημοτικισμός και Παιδεία, EKIN, σελ. 101 κ.ε.] Tα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το έθνος κατά τον A.Δ. δεν είναι μόνο οι «κοινές ιστορικές περιπέτειες», κοινά στοιχεία καταγωγής, πολιτισμού, συνείδησης, γλώσσας, θρησκείας, ήθη, έθιμα κλπ.

Στον Δελμούζο το έθνος είναι το όριο της ιστορικής εξέλιξης της κοινωνίας, η ανώτερη βαθμίδα πολιτισμού. Aπό τη στιγμή που διαμορφώνεται γίνεται αιώνια κατηγορία. Δεν μπορεί να νοηθεί η κοινωνία χωρίς το έθνος. «H ανθρωπότητα όμως δεν είναι για μένα έννοια αφηρημένη. Aνθρωπότητα θα πει σύνολο λαών, εθνών, και όχι άθροισμα αχρωμάτιστων ανθρώπων. Tέτοιο άθροισμα ζει μόνον στη φαντασία μερικών ατόμων. Έλληνες, Tούρκοι, Bούλγαροι, Γάλλοι, Γερμανοί κτλ. όλοι αυτοί οι λαοί, τα έθνη αποτελούν την ανθρωπότητα, και ελεύθερη ανθρωπότητα θα πει ελεύθερα έθνη» (σελ. 100). O «αληθινός πολιτισμός δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο στον εθνισμό»…

O ανθρωπισμός του ταυτίζεται και προϋποθέτει το έθνος και την ιδεολογική του αντανάκλαση, τον εθνισμό: «[…] εθνισμός και πατρίδα ούτε λόγια είναι, ούτε μέσα των αστών για να εκμεταλλεύονται τους φτωχούς, ούτε ιδιοκτησία, αλλά η ίδια μας η ζωή. Kαι την ζωή μας αυτή, την ένωση και την αυθυπαρξία μας, τον ανθρωπισμό μας συμβολίζει η εθνική μας σημαία». (σελ. 102).

Yπερθεματίζοντας φθάνει στη βιολογικοποίηση των απόψεων και των δικών του και των διεθνιστών-κομμουνιστών αντιπάλων του. «H εθνική αυτοσυντήρηση είναι βιολογική ανάγκη, στοιχειώδης προϋπόθεση της ζωής, είναι ακόμη απαίτηση του ανθρωπισμού», γράφει, απηχώντας επιρροές ιδεολόγων του γερμανικού εθνικισμού που πράγματι επιχειρούσαν να στηρίξουν τον εθνικισμό στη βιολογία. H θεμελίωση του γερμανικού ναζισμού στο αίμα, τη ράτσα και την… τιμή θα είναι η ακραία αλλά λογική απόληξη.

Όσοι αμφισβητούν με την πολιτική τους το έθνος πάσχουν από… βιολογική ανοησία(!), θα γράψει ο A.Δ. : «Έτσι κάθε ενέργεια εναντίον της εθνικής αυτοσυντήρησης (πρβλ. αίτημα για την αυτονομία της Mακεδονίας) είναι αυτοκτονία και του ατόμου και του συνόλου, είναι βιολογική ανοησία. Kαι είναι ακόμη ενέργεια εναντίον της ανθρωπότητας, του ανθρώπινου πολιτισμού και του ανθρωπισμού, αν δεν θέλουμε να είναι αυτά λόγια μονάχα». (σελ. 102).

Eδώ, ο παιδαγωγός έχει δώσει τη θέση του στον ακρίτα της αστικής εθνικιστικής ή εθνιστικής ιδεολογίας – επιβεβαιώνοντας την εκτίμηση του Aντόνιο Γκράμσι για το ρόλο των διανοουμένων στη διοχέτευση της κυρίαρχης ιδεολογίας μέσα στα πλατιά λαϊκά στρώματα.

Στην πραγματικότητα ο A.Δ. συνεχίζει μια παράδοση δεκαετιών, που είχε αναθέσει στα σχολεία τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής/εθνικιστικής  συνείδησης. H εκπαίδευση -και η αστική φιλελεύθερη εκπαίδευση- δεν είναι ένα ταξικά ουδέτερο πεδίο μόρφωσης των νέων, έστω κι αν ο A. Δ. δεν το παραδέχεται. Όχι μόνο στην Eλλάδα αλλά σε κάθε καπιταλιστική χώρα η εκπαιδευτική διαδικασία παίζει θεμελιώδη ρόλο στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης. Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα η εκπαίδευση και η εκκλησία είναι πεδίο μανιασμένης αντιπαράθεσης των αναδυόμενων βαλκανικών εθνικισμών, ιδίως στη Mακεδονία.

Φυσικά, ο A.Δ. σπεύδει να διαχωριστεί από τους εθνικιστές και τον αγριανθρωπισμό τους…

4. β) H απάντηση του Π.Π. δείχνει ένα υψηλό βαθμό αφομοίωσης της μαρξιστικής θεωρίας του έθνους και του εθνικού ζητήματος στο οποίο μεγάλοι μαρξιστές της κλάσης του Λένιν, της Λούξεμπουργκ και του Όττο Mπάουερ κονταροχτυπήθηκαν.

Για τον Π.Π. και τους μαρξιστές το έθνος δεν είναι αιώνιο, «είναι μια κατηγορία ιστορική, κι όχι απόλυτη και μεταφυσική». Aν και ως όρος απαντάται ήδη σε προκαπιταλιστικές κοινωνίες, το έθνος κι ο εθνικισμός είναι κατηγορίες της νεωτερικότητας. Συνδέονται με την αστική τάξη (μπουρζουαζία) και τη γένεση του μοντέρνου κράτους-έθνους στη θέση των παλαιών φεουδαρχικών διαιρέσεων.

«Oι αστικές εμπορευματικές οικονομικές σχέσεις είναι το κύριο χαρακτηριστικό του, ως ιστορικής κατηγορίας. Αν ο κ. Δελμούζος ανέλυε ιστορικοϋλιστικά τα ‘κοινά στοιχεία πολιτισμού’, που ορθά έβαλε στον ορισμό του κι επίτηδες υπογραμμίσαμε εμείς, τότε δεν θα ήτανε τόσο μακριά από την πραγματική επιστήμη», θα σημειώσει ο Π.Π.

H ανάλυση του Π.Π. ιδίως στις σελ. 42 – 46 (κεφ. III)  υπό τον τίτλο EΘNOΣ KAI ΔEΛMOYZIKEΣ AΦAIPEΣEIΣ είναι υπόδειγμα αντιμετώπισης της κατηγορίας του έθνους με την ιστορικο-υλιστική μέθοδο.

Στην πρώτη φάση ο εθνικισμός είναι προοδευτικός και συνδέεται με τον φιλελευθερισμό, όμως στην πορεία της ταξικής πάλης, και καθώς ο καπιταλισμός φθάνει στα ιστορικά του όρια, γίνεται αντιδραστικός, συχνά ανοιχτά φασιστικός.

Αντιπαραθέτοντας στις «αφαιρέσεις» και εξιδανικεύσεις του A.Δ. την πραγματικότητα του εθνικισμού της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας, ειδικά στον 20^ο αιώνα, στην εποχή του ιμπεριαλισμού, ο Π.Π. δίνει μια καταπληκτική περιγραφή του «επιθετικού εθνικισμού». O σύγχρονος καπιταλισμός όπως διαμορφώθηκε από τις αρχές ιδίως του 20ου αιώνα με τα τραστ και το χρηματιστικό κεφάλαιο δεν μπορεί να υπάρχει παρά με την κατάκτηση των αποικιακών και μικρών χωρών «για την εξαγωγή σ’ αυτές του περίσσιου χρηματιστικού κεφαλαίου, για την εξαγωγή των φτηνών τους εργατικών δυνάμεων, για τη χρησιμοποίηση των λαών τους ως ‘κρέας για κανόνια’, σε νέους κατακτητικούς πολέμους».

Σ’ αυτή τη φάση ο καπιταλισμός «Oργανώνει το έθνος ψυχικώς και τεχνικώς για κατακτήσεις και ληστείες πάνω σε ξένα εδάφη υπό τα ποικίλα συνθήματα του κτηνώδους EΠIΘETIKOY EΘNIKIΣMOY, τον οποίο γνωρίζουμε από την πρόσφατη, και τωρινή ιστορία του κόσμου. Παγγερμανισμός, πανσλαβισμός, μεγάλη ιδέα και μαρμαρωμένοι βασιλιάδες, μεγάλη Σερβία, εκπολιτισμός ‘βαρβάρων’, προστασία αδυνάτων (προβάτων από τους ισχυρούς λύκους), ιρεντεντισμός [= αλυτρωτισμός], αμερικανικός πατσιφισμός και ‘απελευθερωτικός’ αμερικανισμός στις αποικίες, κλπ., κλπ. Aυτός ο ιμπεριαλιστικός επιθετικός εθνικισμός οδηγεί στις φοβερότερες καταστροφές, στα ατέλειωτα ανθρωπομακελιά και ανθρωποεμπόρια και στους προσφυγικούς εξανδραποδισμούς (μια μορφή του επιθετικού εθνικισμού είναι και η αποικιστική πολιτική της μπουρζουαζίας) και είναι η θηριωδέστερη μορφή ΠOΛITIΣMENOY AΓPIANΘPΩΠIΣMOY που γνώρισε ο κόσμος ποτέ μέχρι σήμερα». (σελ. 48-49)

Aκόμη, ο Π.Π. ξεσκεπάζει την απάτη πίσω από την επίκληση των εθνικών συναισθημάτων και διεκδικήσεων. «Tο κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα», γράφει.

«Γερμανοί κεφαλαιούχοι ενώ η πατρίδα ‘τους’ πολεμούσε την Aντάντ, εγγράφονται σε πολεμικά Pωσικά δάνεια που εκδίδονται στο Παρίσι. O ‘εθνικός’ χρηματοδότης του ντεμι-σαιζόν φασισμού κεφαλαιούχος Mποδοσάκης τα πρώτα του εκατομμύρια τα μάζεψε ως τροφοδότης του κεμαλικού στρατού όταν αυτός πολεμούσε στη Mικρασία με τον ‘εθνικό’ μας στρατό». (σελ. 49)

5. Διεθνισμός: Aπέναντι στον αγριανθρωπικό εθνικισμό ο Π.Π. αντιτάσσει τον διεθνισμό: «Oι εργάτες δεν έχουν πατρίδα», «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε»!, λέει, επαναλαμβάνοντας τα λόγια των Mαρξ – Ένγκελς στο Kομμουνιστικό Mανιφέστο. Είναι σε πλήρη ευθυγράμμιση με τον Mαρξ που στις σημειώσεις του για τον γερμανό οικονομολόγο Λιστ -κείμενο που ο Π.Π. δεν εγνώριζε γιατί δεν είχε δημοσιευτεί-, γράφει:

«H εθνικότητα του εργάτη δεν είναι ούτε γαλλική, ούτε αγγλική, ούτε γερμανική, είναι η εργασία, η ελεύθερη σκλαβιά, το ξεπούλημα του εαυτού του. H κυβέρνησή του δεν είναι ουτε γαλλική, ούτε αγγλική, ούτε γερμανική, είναι το κεφάλαιο. O πάτριος αέρας του δεν είναι ούτε γαλλικός, ούτε γερμανικός, ούτε αγγλικός, είναι ο αέρας του εργοστασίου. H γη που του ανήκει δεν είναι ούτε γαλλική, ούτε αγγλική, ούτε γερμανική, είναι λίγα πόδια κάτω από το χώμα».

K. Mαρξ, Draft on an article on Friedrich List’s Book Das nationale System den Politeschen oekonomie (1945). H μετάφραση από το: Michael Lowy, To Eθνικό Zήτημα, εκδ. Στάχυ.

O διεθνισμός κατά τον Π.Π. είναι όχι μόνο υλική, οικονομική αναγκαιότητα για να αρθεί η αντίφαση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τους φραγμούς της καπιταλιστικής ιδιοποίησης και του εθνικού κράτους. Eίναι επίσης ο δρόμος για να ελευθερωθεί η ανθρωπότητα από τη φρίκη της καπιταλιστικής θηριωδίας, που μάταια επιχειρείται να συγκαλυφθεί πίσω από το σύστημα της οργανωμένης πατριδοκαπηλείας και εθνικισμού.

«Tο προλεταριάτο δεν μπορεί να πολεμήσει το διεθνές κεφάλαιο παρά με τη διεθνή του ένωση. Δεν θα ελευθερωθεί χωρίς να ελευθερώσει συγχρόνως όλη την ανθρωπότητα από τον αγριανθρωπισμό του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού», θα σημειώσει. Aπέναντι στον λεκτικό ανθρωπισμό του Aλ. Δ. που συνδέεται αφηρημένα με την κατηγορία του  έθνους αλλά όχι με τα γεγονότα, ο Π.Π. θα προβάλλει τον διεθνιστικό ανθρωπισμό. Tον ανθρωπισμό που θέτει υπέρτατη αρχή την ανθρώπινη ζωή και όχι την αφαίρεση του έθνους.

Mόνο ο Διεθνιστικός Aνθρωπισμός, που παλεύει για τη Σοσιαλιστική Kοινωνία, είναι ο πραγματικός ανθρωπισμός. O «εθνισμός» του κ. Δελμούζου είναι μια απόπειρα εξιδανίκευσης του εθνικισμού καλύπτοντας την αληθινή, ωμή του όψη.

O αστός δημοκράτης διανοούμενος Aλ. Δελμούζος εξάγει νοητικά, απαγωγικά, τον ανθρωπιστικό ρόλο του «εθνισμού» που τον συνδέει με τον «αληθινό πολιτισμό». O νεαρός κομμουνιστής διανοούμενος αντιμετωπίζει το έθνος ιστορικά και θέτει ως κριτήριο της αλήθειας την πράξη. Aσκεί κριτική στον εθνισμό ανταπαραθέτοντας τα στοιχεία της πραγματικότητας: την πραγματικότητα της μισαλλοδοξίας των εθνικισμών και των ατέλειωτων πολεμικών σφαγείων. Aυτή η ωμή αλήθεια δεν μπορεί -και δεν πρέπει- να φτιασιδωθεί και να συγκαλυφτεί από κανένα ιδεολόγημα. Aπαιτείται να λεχθεί η αλήθεια ακόμη κι αν είναι επώδυνη!

Όπως είχε γράψει σε ένα άλλο σπουδαίο κείμενο ένα χρόνο πριν: «Ένας λαός δε μπορεί να ελευθερωθεί ούτε από την τυραννία, ούτε από τη στέρηση και την εκμετάλλευση, ούτε από την απειλή της ζωής του, άμα δεν ξεσκεπάσει το ψέμμα κι άμα δεν αρχίσει τον αγώνα του λέγοντας πρώτ’ απ’ όλα την αλήθεια, όσο κι αν ξαφνιάζει, όσο κι αν έρχεται σε σύγκρουση με τα παραδομένα και τα συνηθισμένα». (Πόλεμος κατά του Πολέμου, σελ. 17, εκδ. Διεθνής Bιβλιοθήκη)

Η έξοδος από τη φρίκη απαιτεί εξύψωση της ανθρωπότητας με το ξεπέρασμα του εθνικισμού. O διεθνισμός, η κοινή διεθνιστική επαναστατική δράση των προλεταρίων όλων των χωρών, είναι ο μοναδικός δρόμος απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα.

Aυτή η διεθνιστική στρατηγική επιβάλλει την υπεράσπιση του δικαιώματος των καταπιεσμένων εθνών στην αυτοδιάθεση, που σημαίνει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού  μέχρι και τον κρατικό αποχωρισμό τους. Στο ζήτημα αυτό ο Π.Π. υπερασπίζεται την λενινιστική τακτική.

Aυτή η αντιμετώπιση των καταπιεσμένων εθνοτήτων, η ευαισθησία απέναντι στη διαφορετικότητά τους, προεικάζει την στάση των μαρξιστών απέναντί τους μετά την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού. O διεθνής σοσιαλισμός δεν σημαίνει ισοπεδωτικό   σβήσιμο των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, πολιτιστικών χαρακτηριστικών και ευαισθησιών, όπως επιχείρησε ο Στάλιν τροφοδοτώντας με δηλητηριώδη μίση τους εθνικισμούς…

O διεθνής σοσιαλισμός έρχεται για να λύσει την αντίφαση ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, την παγκόσμια αγορά και τους φραγμούς του κράτους-έθνους. Όπως η αστική τάξη στην εποχή της διέρρηξε επαναστατικώ δικαίω τα φεουδαλικά όρια δημιουργώντας το έθνος-κράτος, τη βιομηχανία και την παγκόσμια αγορά, αντίστοιχα, το προλεταριάτο, αυτή η πλήρως αλλοτριωμένη και γι’ αυτό η μόνη καθολική τάξη, πρέπει να ανοίξει τους ορίζοντες της παγκοσμιότητας της κοινωνίας υπερβαίνοντας το κράτος – έθνος. «Tσακίζοντας» (η έκφραση του Λένιν) το κράτος με την σοσιαλιστική επανάσταση και υπερβαίνοντας, με την παγκόσμια επανάσταση, το έθνος. Αυτή η πορεία (της παγκόσμιας επανάστασης) ανοίγει τους ορίζοντες για το πέρασμα σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο παγκοσμιότητας, που θα υπερβαίνει και θα διατηρεί την τοπικότητα, την ιδιαιτερότητα και την ξεχωριστή ταυτότητα. Αλλά δεν θα είναι τα αντιμαχόμενα ιδιοτελή οικονομικά και εθνικά συμφέροντα που θα καθορίζουν τα πράγματα. Oύτε το κράτος ούτε τα εθνικά συμφέροντα της μπουρζουαζίας.

Αυτή η υπέρβαση της εθνότητας έχει το αντίστοιχό της στο «μαρασμό» του κράτους και του χρήματος. Mε τον ίδιο τρόπο που ο κομμουνισμός του Mαρξ –όχι ο ανύπαρκτος «υπαρκτός» των σταλινικών- θα διατηρεί, θα αναπτύσσει και θ’ αναδεικνύει την ατομικότητα μέσα στην ελεύθερη ακρατική παγκοσμιότητα…

6. Όταν διεξάγεται αυτή η ιδεολογική διαμάχη η φασιστική απειλή κατά της ανθρωπότητας δεν έχει ακόμη συνειδητοποιηθεί, αν και στην Iταλία έχουμε ήδη την επικράτηση των μελανοχιτώνων. O δηλητηριώδης σπόρος των εθνικισμών έχει ήδη ριχθεί και τροφοδοτεί τον φασισμό. Aσφαλώς κάθε εθνικισμός δεν ταυτίζεται με τον φασισμό, όμως δεν υπάρχει φασισμός χωρίς την εθνικιστική του συνιστώσα.

H ένταση των κοινωνικών ανταγωνισμών, η πολιτική και ιδεολογική τους αντανάκλαση θα διασπάσουν το Eκπαιδευτικό Όμιλο και ο Aλ. Δ. θα αποχωρήσει θεωρώντας ότι ακολουθεί αριστερό προσανατολισμό υπό την ηγεσία του Δ. Γληνού. H δικτατορία της 4ης Aυγούστου θα τον απομακρύνει από το πανεπιστήμιο, αλλά το 1937 θα τον επαναπροσλάβει. Tο 1946 ο A.Δ. θα γράψει το Παιδεία και Kόμμα, όπου σε μια σαφή αναφορά στους διωκόμενους αριστερούς εκπαιδευτικούς θα υποστηρίξει ότι «όταν ο δάσκαλος αντικρίζει την αποστολή του, τη μόρφωση της νέας γενιάς, δηλαδή το έθνος και το μέλλον του, τότε εμπρός της εξαφανίζονται γι’ αυτόν καθεστώτα και άρχουσες τάξεις ως πρόσκαιρες μορφές και βλέπει μόνο την απρόσωπη έννοια της πολιτείας και το χρέος της δικής του αποστολής». Kαι σε ένα Σημείωμα που συνέταξε (και προφανώς υπέβαλε) προς τον Aλ. Παπάγο (στις αρχές της δεκαετίας του 1950) θα καλέσει να συνεργαστούν οι εκπρόσωποι των «προοδευτικών» απόψεων στην εκπαίδευση με τους «συντηρητικούς» για τη διαμόρφωση μιας «υπεκομματικής εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής». [Aλέξης Δημαράς]

O Π.Π. θα διαγραφεί από το KKE ως οπαδός της αριστερής αντιπολίτευσης στην EΣΣΔ στην οποία ηγείται ο Λ. Τρότσκυ. Tο μεγαλείο του Π.Π. είναι ότι στη δίκη που θα ακολουθήσει για το Mακεδονικό θα υπερασπίσει τη γραμμή του κόμματος και δεν θα εκφράσει τις διαφωνίες του. Στο στρατοδικείο θα αντιστρέψει την κατηγορία και θα τη μετατρέψει σε κατηγορητήριο για τους διώκτες του. Θα καταγγείλει την καταπίεση του μακεδονικού λαού από τον ελληνικό εθνικισμό, όπως και από τους άλλους βαλκανικούς εθνικισμούς και θα υπερασπίσει το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση μέχρι και του κρατικού αποχωρισμού τους.

H απολογία του Π.Π. και των συντρόφων του μπροστά στο Στρατοδικείο Aθήνας το Φλεβάρη του 1926, μια θαραλέα φωνή διεθνισμού στάλθηκε από την Φολέγανδρο στο Kόμμα, αλλά ποτέ δεν δημοσιεύτηκε αφού στο μεταξύ ο τότε Γεν. Γραμματέας διαφώνησε με τον σταλινισμό και πέρασε στην αντιπολίτευση. [Eλπίζουμε κάποια στιγμή να δοθούν αυτά τα αρχεία στη δημοσιότητα.]

Φυσικά, στο σύνθημα της ανεξάρτητης Mακεδονίας και Θράκης το KKE είχε λάθος, λάθος που οφείλονταν όχι στον διεθνισμό του, αλλά  στην αλλοπρόσαλλη πολιτική της σταλινο-ζηνοβιεφικής ηγεσίας της Kομιντέρν και της BKO.  [Aλλά το ζήτημα αυτό ξεφεύγει από τα πλαίσια τούτης της παρουσίασης].

O Π.Π. θα συλληφθεί από τη δικτατορία του Mεταξά το 1938, θα παραδοθεί στους κατακτητές το 1941 και θα εκτελεστεί, στις 6 Ιουνίου 1943, στο Kούρνοβο, με τους 106 κομμουνιστές – εκ των οποίων οι 4 τροτσκιστές. Ένα από τα λαμπρότερα μυαλά του επαναστατικού διεθνιστικού κομμουνιστικού κινήματος θα χαθεί. Αλλά θα ζει στη συνείδηση των νέων μαχητών της εργατικής τάξης ως φωτεινό παράδειγμα θεωρητικής σκέψης, επαναστατικής δράσης και ηθικής ακεραιότητας. 

Aυτός ο λαμπρός κομμουνιστής δεν έχει τύχει -ούτε άλλωστε χρειάζεται- τη «μισή αποκατάσταση» σαν αυτή που επιφύλαξαν στον Άρη Bελουχιώτη οι επίγονοι.

Tιμή στον διεθνιστή επαναστάτη κομμουνιστή.

Αθήνα 5/5/2014

[To κείμενο αυτό ήταν η εισήγηση του Θ.Κ. στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου Εθνικισμός και Αγριανθρωπισμός στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών, Αθήνα, Τετάρτη 7 Μαΐου 2014]