Φρίντριχ Ένγκελς
[ Πριν 500 χρόνια, μια μεγάλη επανάσταση αγροτών συγκλόνισε την Ευρώπη. Ήταν ο πόλεμος των χωρικών, μια πρώιμη κομμουνιστική επανάσταση που με επίκεντρο τη Γερμανία απλώθηκε σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Η Επανάσταση κορυφώθηκε τον Μάιο του 1525, οι εξεγερμένοι υπό την ηγεσία του ιεροκήρυκα Τόμας Μύντσερ, εγκαθίδρυσαν στο Μίλχάουζεν για δύο μήνες, από τις 17 Μαρτίου έως τις 25 Μαΐου 1525, ένα καθεστώς το οποίο στηριζόταν στην άρνηση της ιδιοκτησίας, στην κοινοκτημοσύνη των αγαθών και την κατάργηση της εξουσίας.
«Οmnia sunt communia», διακήρυσσε ο Μύντσερ. Όλα (τα αγαθά) είναι κοινά! Αυτό το κομμουνιστικό κήρυγμα του 16ου αιώνα, που απηχούσε τον πρωτόγονο κομμουνισμό του πρώτου χριστιανισμού, πριν ο χριστιανισμός γίνει καθεστωτική θρησκεία, πάντα βρίσκει τον απόηχό του στα επαναστατικά κινήματα μέχρι σήμερα.
Μπροστά στην απειλή της κομμουνιστικής επανάστασης, οι κυρίαρχες τάξεις, πρίγκιπες και αστοί, φεουδάρχες και παπάδες, Λούθηρος και Πάπας, θα συνασπιστούν για να καταστείλουν τα «ληστρικά στίφη των αγροτών». Στις 27 Μαῒου 1525 ο τραυματισμένος ύστερα από μάχη Τόμας Μύντσερ θα συλληφθεί, θα υποστεί φρικτά βασανιστήρια και θα αποκεφαλιστεί.
Αρχικά οπαδός του Λούθηρου και της Μεταρρύθμισης, ο Τόμας Μύντσερ θα διαφοροποιηθεί και θα συγκρουστεί με τον Λούθηρο που θα γίνει ένας αμείλικτος διώκτης της επανάστασης. Η αστική του Μεταρρύθμιση δεν συμβιβαζόταν με το κομμουνιστικό πρόταγμα του Μύντσερ και των εξεγερμένων αγροτών.
«Πρέπει να τσακιστούν, να στραγγαλιστούν, να σφαχτούν φανερά και κρυφά απ’ όποιον μπορεί να το κάνει, όπως θα σκότωνε κανείς ένα λυσσασμένο σκυλί». «Γι’ αυτό αγαπητοί κύριοι, ελευθερώστε εδώ, σώστε εκεί, σφάξτε, τσακίστε, στραγγαλίστε τους, όποιος μπορεί, και αν πεθάνετε πάνω σε αυτό, είστε ευλογημένοι. Καλύτερο θάνατο ποτέ δεν θα μπορούσατε να βρείτε», κραύγαζε ο Λούθηρος.
Από το βιβλίο του Φρίντριχ Ένγκελς Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία(σε μετάφραση Θανάση Παπαρήγα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή) αντιγράφουμε ένα απόσπασμα από το κεφάλαιο Ο πόλεμος των χωρικών στη Θουριγγία, την Αλσατία και την Αυστρία.
Θ.Κ. ]
Αμέσως με το ξέσπασμα των πρώτων κινημάτων στο Σβάμπεν, ο Τόμας Μίντσερ είχε επιστρέψει πάλι στη Θουριγγία και σαν κατοικία του είχε διαλέξει από τα τέλη Φλεβάρη ή τις αρχές Μάρτη, την ελεύθερη αυτοκρατορική πόλη Μίλχάουζεν, όπου το κόμμα του ήταν πιο δυνατό. Κρατούσε όλα τα νήματα του κινήματος. Ήξερε ποια γενική θύελλα θα ξεσπούσε στη Νότια Γερμανία και είχε αναλάβει να μετατρέψει τη Θουριγγία σε κέντρο του κινήματος για τη Βόρεια Γερμανία. Βρήκε εξαιρετικά εύφορο έδαφος. Η ίδια η Θουριγγία, η βασική έδρα του κινήματος της Μεταρρύθμισης, ήταν αναστατωμένη σε πολύ μεγάλο βαθμό· και η υλική ανέχεια των καταπιεσμένων αγροτών είχε προετοιμάσει και τις γειτονικές επαρχίες, την Έση, τη Σαξονία και το Χαρτς, για μια γενική εξέγερση τουλάχιστον όσο και οι επαναστατικές, θρησκευτικές και πολιτικές ιδέες που κυκλοφορούσαν. Στο Μίλχάουζεν ιδιαίτερα, ολόκληρη η μικροαστική μάζα είχε κερδηθεί από την ακραία τάση του Μίντσερ και δεν έβλεπε την ώρα να δείξει στους αλαζόνες πρόκριτους τι σήμαινε η αριθμητική της υπεροχή. Ο ίδιος ο Μίντσερ, για να μη γίνουν πρόωρες ενέργειες, αναγκάστηκε να κατευνάσει τα πνεύματα· ωστόσο ο μαθητής του Πφάιφερ, που καθοδηγούσε εδώ το κίνημα, είχε τόσο εκτεθεί, ώστε δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την έκρηξη και ήδη στις 17 του Μάρτη 1525, πριν ακόμη από τη γενική εξέγερση στη Νότια Γερμανία, το Μίλχάουζεν έκανε την επανάστασή του. Το παλιό συμβούλιο των πατρικίων ανατράπηκε και η κυβέρνηση πέρασε στα χέρια του νεοεκλεγμένου “αιώνιου συμβουλίου”, του οποίου πρόεδρος ήταν ο Μίντσερ.
Το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στον ηγέτη ενός ακραίου κόμματος είναι να αναγκαστεί να αναλάβει τη διακυβέρνηση σε μα εποχή όπου το κίνημα δεν είναι ακόμα ώριμο για την κυριαρχία της τάξης που εκπροσωπεί και για την εφαρμογή των μέτρων που απαιτεί η κυριαρχία αυτής της τάξης. Εκείνο που μπορεί να κάνει, δεν εξαρτάται από τη θέλησή του, αλλά από το σημείο στο οποίο έχει φθάσει η αντίθεση των διάφορων τάξεων και από το βαθμό ανάπτυξης των υλικών συνθηκών ύπαρξης, των σχέσεων παραγωγής και κυκλοφορίας, πάνω στον οποίο στηρίζεται ο κάθε φορά βαθμός ανάπτυξης των ταξικών αντιθέσεων. Εκείνο που πρέπει να κάνει, εκείνο που απαιτεί απ’ αυτόν το κόμμα του, ούτε αυτό εξαρτάται απ’ αυτόν, αλλά ούτε κι από το βαθμό ανάπτυξης της ταξικής πάλης και των όρων της. Συνδέεται με τις μέχρι τώρα θεωρίες και διεκδικήσεις του, που κι αυτές δεν προέρχονται από τη θέση των κοινωνικών τάξεων μεταξύ τους αυτή τη στιγμή και από τη λίγο πολύ τυχαία κατάσταση των σχέσεων παραγωγής και κυκλοφορίας αυτή τη στιγμή, αλλά από την ευρύτερη ή στενότερη αντίληψή του για τα γενικά αποτελέσματα του κοινωνικού και πολιτικού κινήματος. Βρίσκεται, έτσι, αναγκαστικά σε ένα άλυτο δίλημμα: Εκείνο που μπορεί να κάνει, έρχεται σε αντίθεση με ολόκληρη την ως τώρα στάση του, τις αρχές του και τα άμεσα συμφέροντα του κόμματός του. Εκείνο που πρέπει να κάνει, δεν μπορεί να γίνει. Είναι, με λίγα λόγια, αναγκασμένος να εκπροσωπεί όχι το κόμμα του, αλλά εκείνη την τάξη για την κυριαρχία της οποίας είναι ακριβώς ώριμο το κίνημα. Για το συμφέρον του ίδιου του κινήματος είναι αναγκασμένος να προωθεί τα συμφέροντα μίας ξένης προς αυτόν τάξης και να ξεπετάει τη δική του τάξη με φράσεις και υποσχέσεις, και με τη διαβεβαίωση ότι τα συμφέροντα αυτής της ξένης τάξης είναι τα δικά της συμφέροντα. Όποιος έρθει σ’ αυτή την άχαρη θέση, είναι χαμένος χωρίς ελπίδα. Παραδείγματα είχαμε και στη νεότερη εποχή. Αρκεί να θυμίσουμε τη θέση που πήραν οι εκπρόσωποι του προλεταριάτου στην τελευταία γαλλική προσωρινή κυβέρνηση, αν και αυτοί οι ίδιοι εκπροσωπούσαν μια πολύ χαμηλή βαθμίδα ανάπτυξης το προλεταριάτου. Όποιος ύστερα από τις εμπειρίες του Φλεβάρη -και ούτε λόγος να γίνεται για τις δικές μας αξιοσέβαστες γερμανικές προσωρινές κυβερνήσεις και αυτοκρατορικές αρχές- μπορεί ακόμη να εποφθαλμιά επίσημα πόστα, πρέπει ή να είναι υπέρμετρα στενοκέφαλος ή να ανήκει στο ακραίο επαναστατικό κόμμα, στην καλύτερη περίπτωση μόνο στα λόγια.
Η θέση, πάντως, του Μίντσερ επικεφαλής του αιώνιου συμβουλίου του Μίλχάουζεν ήταν πολύ πιο επισφαλής από τη θέση οποιουδήποτε σύγχρονου επαναστάτη κυβερνήτη. Όχι μόνο το τότε κίνημα, αλλά ολόκληρος ο αιώνας του δεν ήταν ώριμος για την εφαρμογή των ιδεών που ο ίδιος μόλις είχε αρχίσει θολά να διαισθάνεται. Η τάξη που εκπροσωπούσε μόλις άρχιζε να εμφανίζεται και ήταν ακόμη πολύ μακριά από το να έχει πλήρως αναπτυχθεί και να είναι ικανή να υποτάξει και να μεταβάλει ολόκληρη την κοινωνία. Η κοινωνική μεταβολή που έπλαθε η φαντασία του, βασιζόταν τόσο λίγο στις υπάρχουσες υλικές συνθήκες, ώστε αυτές προετοίμαζαν ένα κοινωνικό σύστημα που ήταν ακριβώς το αντίθετο απ’ αυτό που ονειρευόταν. Αυτός, όμως, έμεινε πιστός στα ως τότε κηρύγματά του για την χριστιανική ισότητα και την ευαγγελική κοινότητα των αγαθών· έπρεπε τουλάχιστον να προσπαθήσει να τα εφαρμόσει. Διακηρύχθηκαν η κοινότητα όλων των αγαθών, η ίδια υποχρέωση όλων στην εργασία και η κατάργηση κάθε εξουσίας. Στην πραγματικότητα, όμως, το Μίλχάουζεν έμεινε μια ρεπουμπλικανική αυτοκρατορική πόλη με κάπως πιο εκδημοκρατισμένο σύνταγμα, με μια Γερουσία που είχε προέλθει από το γενικό εκλογικό εκλογικό δικαίωμα και βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο του εκλογικού σώματος και με μια βιαστικά αυτοσχεδιασμένη φυσική διατροφή των φτωχών. Η κοινωνική ανατροπή, που φαινόταν τόσο φρικαλέα στους προτεστάντες αστούς της εποχής, στην πραγματικότητα δεν ξεπέρασε ποτέ μια ασθενική και ασυνείδητη απόπειρα πρόωρης εγκαθίδρυσης της ύστερης αστικής (bürgerlich) κοινωνίας.
O ίδιος ο Μίντσερ φαίνεται ότι αισθάνθηκε το μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις θεωρίες του και την άμεσα υπάρχουσα πραγματικότητα, που ήταν τόσο φανερότερο σ’ αυτόν όσο πιο παραμορφωμένα αντανακλώνταν οι μεγαλοφυείς του οραματισμοί στα ακατέργαστα κεφάλια της μάζας των οπαδών του. Ρίχτηκε στη διάδοση και οργάνωση του κινήματος με ένα ζήλο πρωτοφανή ακόμη και γι’ αυτόν. Έγραφε επιστολές και έστελνε αγγελιαφόρους και αντιπροσώπους προς όλες τις κατευθύνσεις. Τα γραφτά του και τα κηρύγματά του αποπνέουν έναν επαναστατικό φανατισμό που ξαφνιάζει ακόμη και σε σύγκριση με τα προηγούμενα κείμενά του. Το αφελές νεανικό πνεύμα των επαναστατικών φυλλαδίων του Μίντσερ εξαφανίζεται τελείως· ο ήρεμος επεξηγηματικός λόγος του στοχαστή, που πρώτα δεν του ήταν ξένος, τώρα δεν εμφανίζεται πια. Ο Μίντσερ γίνεται πια ολοκληρωτικά προφήτης της Επανάστασης· υποδαυλίζει ασταμάτητα το μίσος ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις, κεντρίζει τα αγριότερα πάθη και μιλά πια μόνο με τις βίαιες φράσεις, που έβαζε στο στόμα των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης το θρησκευτικό και εθνικό παραλήρημα. Από το ύφος, με το οποίο έπρεπε τώρα να εξοικειωθεί, βλέπουμε σε ποιο μορφωτικό επίπεδο βρισκόταν το κοινό στο οποίο έπρεπε να επιδράσει.
Το παράδειγμα του Μίλχάουζεν και η διαφώτιση του Μίντσερ επέδρασαν γρήγορα σε μεγάλη έκταση. Στη Θουριγγία, στο Άιχσφελντ, στο Χαρτς, στα δουκάτα της Σαξονίας, στην Έση και στη Φούλντα, στο Άνω Φράνκεν και στο Φόγκτλαντ οι αγρότες ξεσηκώνονταν παντού, συγκεντρώνονταν σε ένοπλα τμήματα και έκαιγαν πύργους και μοναστήρια. Ο Μίντσερ είχε λίγο πολύ αναγνωρισθεί σαν ηγέτης ολόκληρου του κινήματος και το Μίλχάουζεν παρέμεινε το επίκεντρό του, ενώ στην Ερφούρτη νίκησε ένα καθαρά αστικό κίνημα και το κόμμα που κυριαρχούσε εκεί κράτησε διφορούμενη στάση απέναντι στους αγρότες.
Στη Θουριγγία, οι πρίγκιπες ήταν στην αρχή εξίσου αμήχανοι και αδύναμοι απέναντι στους αγρότες όσο και στο Φράνκεν και το Σβάμπεν. Μόλις τις τελευταίες μέρες του Απρίλη κατόρθωσε ο κόμης της Έσης να συγκεντρώσει ένα σώμα -ο ίδιος αυτός ο κόμης Φίλιππος που τόσο πολύ καλά εγκωμιάζουν για την ευσέβειά του οι προτεσταντικές και αστικές ιστορίες της Μεταρρύθμισης και για του οποίου τις αθλιότητες ενάντια στους αγρότες θα πούμε αμέσως δυο λόγια. Ο κόμης Φίλιππος γρήγορα υπέταξε με γοργές κινήσεις και αποφασιστικές ενέργειες το μεγαλύτερο μέρος των επαρχιών του, πήρε νέες ενισχύσεις, και, σε συνέχεια, στράφηκε προς την περιοχή του αβά της Φούλντα, του ως τότε φεουδάρχη κυρίου του. Χτύπησε το ένοπλο τμημάτων των αγροτών της Φούλντα στις 3 του Μάη στο Φράουενμπεργκ, υπέταξε ολόκληρη την περιοχή και χρησιμοποίησε την ευκαιρία όχι μόνο για να απαλλαγεί από την κυριαρχία του αβαείου, αλλά και για να μετατρέψει το αβαείο της Φούλντα σε υποτελή της Έσης – με προοπτική την κατοπινή του κατάσχεση φυσικά. Μετά κατέλαβε το Άιζεναχ και το Λάνγκενζάλτσα και τράβηξε, μαζί με τα στρατεύματα του δούκα της Σαξονίας, ενάντια στο βασικό κέντρο της ανταρσίας, το Μίλχάουζεν. Ο Μίντσερ συγκέντρωσε τις ένοπλες δυνάμεις του, γύρω στους 8.000 άνδρες με λίγα κανόνια, κοντά στο Φράνκενχάουζεν. Το ένοπλο τμήμα της Θουριγγίας βρισκόταν πολύ μακριά από τη μαχητική ικανότητα που είχε δείξει ένα μέρος των ένοπλων τμημάτων τμημάτων του Άνω Σβάμπεν και του Φράνκεν απέναντι στον Τρούχζες. Ήταν άσχημα εξοπλισμένο και άσχημα πειθαρχημένο, διέθετε λίγους πρώην στρατιώτες και δεν είχε καθόλου αρχηγούς. Ο ίδιος ο Μίντσερ, προφανώς, δεν είχε καθόλου στρατιωτικές γνώσεις. Ωστόσο, οι πρίγκιπες προτίμησαν να χρησιμοποιήσουν και εδώ την τακτική που είχε τόσο συχνά βοηθήσει τον Τρούχζες να νικήσει: την παραβίαση των συμφωνιών. Στις 16 του Μάη, άρχισαν οι διαπραγματεύσεις, έκλεισαν ανακωχή και ξαφνικά ρίχτηκαν στους αγρότες πριν λήξει η ανακωχή.
Ο Μίντσερ βρισκόταν με τους δικούς του στο βουνό που ακόμη και σήμερα λέγεται Σλάχτμπεργκ [βουνό της μάχης], οχυρωμένος πίσω από μια σειρά αμαξιών. Η αποθάρρυνση μέσα στο ένοπλο τμήμα αυξανόταν ήδη πολύ. Οι πρίγκιπες υποσχέθηκαν αμνηστία αν το ένοπλο τμήμα τούς παρέδινε ζωντανό τον Μίντσερ. Ο Μίντσερ μάζεψε τους ανθρώπους του σε κύκλο κι έβαλε σε συζήτηση τις προτάσεις των πριγκίπων. Ένας ιππότης και ένας παπάς υποστήριξαν τη συνθηκολόγηση· ο Μίντσερ τους οδήγησε αμέσως μέσα στον κύκλο και διέταξε να τους αποκεφαλίσουν. Αυτή η ενεργή τρομοκρατική πράξη, που έγινε δεκτή με επευφημίες από τους αποφασιστικούς επαναστάτες, συγκράτησε κάπως το ένοπλο τμήμα. Αλλά και πάλι θα διαλυόταν τελικά στο μεγαλύτερο μέρος του χωρίς αντίσταση, αν δεν διαπίστωναν ότι οι μισθοφόροι των πριγκίπων, αφού περικύκλωσαν ολόκληρο το βουνό, πλησίαζαν σε κλειστές φάλαγγες παρά την ανακωχή. Γρήγορα παρατάχθηκαν κατά μέτωπο πίσω από τα αμάξια, αλλά ήδη τα κανόνια και τα τουφέκια χτυπούσαν τους μισοανυπεράσπιστους, ασυνήθιστους στις μάχες αγρότες και οι μισθοφόροι έφτασαν στα αμάξια. Ύστερα από σύντομη αντίσταση, η γραμμή των αμαξιών έσπασε, τα κανόνια των αγροτών καταλήφθηκαν και αυτά, οι ίδιοι διαλύθηκαν. Τράπηκαν σε άτακτη φυγή, για να πέσουν έτσι ακόμη πιο σίγουρα στα χέρια των φαλάγγων περικύκλωσης και του ιππικού που εξαπόλυσαν ένα ανήκουστο λουτρό αίματος. Από οχτώ χιλιάδες αγρότες σκοτώθηκαν πάνω από πέντε χιλιάδες. Οι υπόλοιποι έφτασαν ως το Φράνκενχάουζεν και μαζί τους έφτασε και το ιππικό των πριγκίπων. Η πόλη καταλήφθηκε. Ο Μίντσερ, πληγωμένος στο κεφάλι, ανακαλύφθηκε σε κάποιο σπίτι και πιάστηκε αιχμάλωτος. Στις 25 του Μάη, παραδόθηκε και το Μίλχάουζεν. Ο Πφάιφερ, που είχε μείνει εκεί, διέφυγε, αλλά πιάστηκε στο Άιζεναχ.
Ο Μίντσερ βασανίστηκε και μετά αποκεφαλίστηκε, παρουσία των πριγκίπων. Πήγε στο θάνατο με το ίδιο θάρρος, με το οποίο είχε ζήσει. Όταν εκτελέστηκε, ήταν το πολύ είκοσι οχτώ χρονών. Αποκεφαλίστηκε και ο Πφάιφερ. Εκτός, όμως, απ’ αυτούς τους δύο, έγιναν αναρίθμητες άλλες εκτελέσεις. Στη Φούλντα, είχε αρχίσει το δικαστήριο αίματος ο άνθρωπος του Θεού, ο Φίλιππος της Έσης· αυτός και οι πρίγκιπες της Σαξονίας σκότωσαν με σπαθί, ανάμεσα στα άλλα, 24 στο Άιζεναχ, 41 στο Λάνγκενζάλτσα, 300 μετά τη μάχη του Φράνκενχάουζεν, πάνω από 100 στο Μίλχάουζεν, 26 κοντά στο Γκέρμαρ, 50 κοντά στην Τίνγκεντα, 12 κοντά στο Ζάνγκερχάουζεν, 8 στη Λειψία, χωρίς να αναφέρουμε καθόλου τους ακρωτηριασμούς και τις άλλες επιεικείς ποινές, τις λεηλασίες, και τους εμπρησμούς χωριών και πόλεων. […]
***
Ακολούθησαν μάχες σε διάφορα μέρη μέχρι να κατασταλεί η επανάσταση των χωρικών. Για να νικηθούν, στην Αλσατία, χρειάστηκε η συστράτευση με τους πρίγκιπες και την εκκλησία της αυστριακής κυβέρνησης, και ακόμη η επέμβαση των Γάλλων. Ήταν οι Γάλλοι που ολοκλήρωσαν την παλινόρθωση της κυριαρχίας της αριστοκρατίας στη Γερμανία με στρατεύματα από αριστοκράτες τους και μισθοφόρους από ισπανικά, πεδεμοντιακά, λομβαρδικά, ελληνικά και αλβανικά στρατεύματα. Το 1527 θα έχει ηττηθεί η μεγάλη επανάσταση, που έχει μείνει στην ιστορία ως Πόλεμος των Χωρικών. Yπολογίζεται ότι περί τους 100.000 αγρότες σφαγιάστηκαν.
Το κομμουνιστικό εγχείρημα του 16ου αιώνα με επίκεντρο το γερμανόφωνο κόσμο, είναι ο ιστορικός πρόλογος για το επαναστατικό προλεταριάτο του 19ου, του 20ού αιώνα, έως τις μέρες μας. Είναι μέρος της επαναστατικής παράδοσης των καταπιεσμένων και εκμεταλλευομένων στον αγώνα για την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης, στο δρόμο για τον κομμουνισμό, βασισμένο τώρα στο παγκόσμιο προλεταριάτο. «Οmnia sunt communia»