του Γιάννη Αγγέλη
Η επέκταση της Τεχνητής Νοημοσύνης (TN) στην παραγωγή και τις υπηρεσίες επαναφέρει στις μέρες μας, την αναγκαιότητα μιας επιστροφής στα βαθιά νερά της μαρξιστικής προσέγγισης στις κλασικές αντιφάσεις του καπιταλισμού με νέους όρους και δυνατότητες αντίληψης, για την μεγάλη «έξοδο», από το αδιέξοδο της καπιταλιστικής παρακμής και την αμεσότητα της απειλής του πολέμου. Η ΤΝ υπόσχεται παραγωγικότητα χωρίς προηγούμενο, αλλά ταυτόχρονα επιταχύνει δυναμικές που υποχρεώνουν το «σύστημα» να πριονίσει για τα καλά το κλαδί πάνω στο οποίο νομίζει ότι μπορεί να… κάθεται.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με την σειρά καταγράφοντας σαν πρώτο βήμα αυτό που συμβαίνει.
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας βρίσκονται σε πρωτοφανή επενδυτική «μανία». Τα στοιχεία που ακολουθούν έχουν συγκεντρωθεί από τα τελευταία σχετικά δημοσιεύματα του Bloomberg, του CNBC και τις τελευταίες δημοσιεύσεις της BIS (Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών), της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ.
Το 2024, Microsoft, Amazon, Google και Meta ξόδεψαν πάνω από 400 δισεκατομμύρια δολάρια σε κεφαλαιουχικές δαπάνες, με το μεγαλύτερο μέρος να πηγαίνει σε υποδομές ΤΝ. Οι προβλέψεις της Goldman Sachs εκτιμούν σε 1,15 τρισεκατομμύρια δολάρια τις συνολικές προβλεπόμενες επενδύσεις από το 2025 έως το 2027. Με άλλα λόγια πάνω από διπλάσιες από τα 477 δισεκατομμύρια που ξοδεύτηκαν τα προηγούμενα τρία χρόνια. Η McKinsey επίσης προβλέπει συνολική επένδυση 5,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στα επόμενα πέντε χρόνια.
Αυτό αντιπροσωπεύει μια δραματική αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, με στόχο την αντικατάσταση ζώντος εργατικού δυναμικού με “νεκρή εργασία” ενσωματωμένη σε τσιπ και αλγορίθμους. Κάθε επιχείρηση επενδύει σε ΤΝ επιδιώκοντας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, αλλά συλλογικά «υπονομεύουν» την ίδια την πηγή του κέρδους, ήτοι την εκμετάλλευση ανθρώπινης εργασίας.
Η «ψευδαίσθηση» της μείωσης του κόστους
Υπό κανονικές συνθήκες, η τεχνολογική πρόοδος μειώνει το κόστος των μέσων παραγωγής. Οι υπολογιστές που στη δεκαετία του 1960 κόστιζαν εκατομμύρια, σήμερα κοστίζουν χιλιάδες, εκατοντάδες ή ακόμα και μερικές δεκάδες δολάρια ή ευρώ. Αυτή η «υποτίμηση» του σταθερού κεφαλαίου μειώνει το κόστος επένδυσης και προσωρινά φαίνεται να στηρίζει το ποσοστό κέρδους.
Όμως εδώ εμφανίζεται η πρώτη σημαντική αντίφαση: ενώ οι τιμές των τσιπ ΤΝ μπορεί να μειώνονται σε μεμονωμένη βάση, το ενεργειακό κόστος που η λειτουργία τους απαιτεί για να τεθούν σε παραγωγική λειτουργία εκτοξεύεται κατακόρυφα. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA), τα data centers παγκοσμίως κατανάλωσαν 415 τεραβατώρες (TWh) ηλεκτρισμού το 2024 — περίπου 1,5% της παγκόσμιας κατανάλωσης. Μέχρι το 2030, αυτός ο αριθμός αναμένεται να διπλασιαστεί στα 945 TWh. Στις ΗΠA μόνο, τα data centers κατανάλωσαν 183 TWh το 2024 (περισσότερο από 4% της συνολικής κατανάλωσης της χώρας) και η ζήτηση προβλέπεται να αυξηθεί κατά 133% μέχρι το 2030, φτάνοντας τα 426 TWh.
Η ασυμφωνία ρυθμών στην ανάπτυξη της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και των ενεργειακών απαιτήσεων για την λειτουργία τους είναι… εκκωφαντική. Με τα σημερινά στατιστικά δεδομένα η ζήτηση ενέργειας για ΤΝ αυξάνεται κατά 15% ετησίως — τέσσερις φορές ταχύτερα από την συνολική αύξηση παραγωγής ηλεκτρικής ζήτησης. Ένα τυπικό hyperscale data center, όπως αποκαλούνται πλέον αυτές οι δομές λειτουργίας της ΤΝ, καταναλώνει όση ενέργεια καταναλώνουν 100.000 νοικοκυριά ετησίως, ενώ τα μεγαλύτερα που κατασκευάζονται σήμερα αναμένεται να καταναλώνουν 20 φορές περισσότερο.
Εδώ, ένας οξυδερκής επενδυτής ο Michael Burry, αυτός που είχε προβλέψει την κατάρρευση των subprime loans που οδήγησε στην κρίση του 2008 – 2009, έρχεται να αναδείξει μια άλλη πλευρά των αντιφάσεων στην παραγωγική διαδικασία τόσο της παραγωγής των τσιπ όσο και της λειτουργικής χρήσης τους. Ο Burry λοιπόν υποστηρίζει ότι οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας χρησιμοποιούν «επιθετικές λογιστικές πρακτικές», ή αλλιώς την παλιά γνώριμη «δημιουργική λογιστική», για να κρύψουν την πραγματική υποτίμηση των τσιπ τους. Ουσιαστικά αναδεικνύει με την παρατήρησή του μια πλευρά της αντίφασης στο εσωτερικό της παραγωγικής διαδικασίας που «φωτίζει» το πώς ο νόμος της συνδυασμένης και της ανισόμερης ανάπτυξης, απειλεί να ανατρέψει την τελική ομαλή επέκταση του κεφαλαίου τόσο μέσα από την παραγωγή όσο και στο επίπεδο της κυκλοφορίας.
Το ζήτημα που «εντόπισε» είναι σχετικά απλό. Η Nvidia κυκλοφορεί νέα γενιά τσιπς κάθε 1 – 2 χρόνια (Ampere το 2020, Hopper το 2022, Blackwell το 2024, Rubin αναμένεται το 2026). Κάθε νέα γενιά προσφέρει 40-50% καλύτερη απόδοση ανά δολάριο. Ο ίδιος ο CEO της Nvidia, Jensen Huang, είπε ειρωνικά για το Blackwell: “Όταν το Blackwell αρχίσει να αποστέλλεται σε μεγάλους όγκους, θα μπορούσατε να χαρίσετε τα Hopper…”. Με το «αστείο» του ήθελε να αναδείξει την ταχύτητα βελτίωσης των νέων μοντέλων τσιπ, αλλά ταυτόχρονα αποκάλυψε και το «πρόβλημα». Γιατί; Μα γιατί, οι περιβόητοι hyperscalers (Meta, Google, Microsoft, Amazon, Oracle) αποσβένουν τα τσιπ αυτά σε 5 – 6 χρόνια, όχι σε 2-3 που θα πρέπει να αντικατασταθούν με νεότερα και περισσότερο αποτελεσματικά. Αυτό σημαίνει ότι μοιράζουν –χωρίς να το λένε- το κόστος των επενδύσεών τους σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μειώνοντας τεχνητά (δηλαδή λένε ψέματα) τα ετήσια έξοδα απόσβεσης για να φουσκώσουν την εικόνα των προσδοκώμενων κερδών.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις του στο Bloomberg, o M. Burry εκτιμά ότι οι εταιρείες αυτές θα υποτιμήσουν την απόσβεση κατά 176 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2026 και 2028, διογκώνοντας τα κέρδη της Oracle κατά 26,9% και της Meta κατά 20,8%.
Για παράδειγμα, η Meta έχει επεκτείνει τη διάρκεια ζωής των Servers της (που χρησιμοποιούν ένα μοντέλο τσιπ) από 4-5 χρόνια σε 5,5 χρόνια το 2025. Η Amazon επέκτεινε τη χρήση των AWS Servers από 4 σε 5 χρόνια το 2022, και στη συνέχεια σε έως και 6 χρόνια το 2024. Αν τα τσιπ όντως έπρεπε να αποσβεστούν σε 2-3 χρόνια, όπως υποδηλώνει ο κύκλος ζωής των προϊόντων της Nvidia, τότε τα ετήσια έξοδα απόσβεσης θα διπλασιαστούν ή και τριπλασιαστούν. Η Barclays εκτιμά ότι αυτό θα μείωνε τα κέρδη των εταιρειών ΤΝ έως και 10% μόνο το 2025…
Τα «μυστικά» της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου
Το πραγματικό κόστος όμως δεν είναι μόνο στα τσιπ και σε ό,τι συμβαίνει με αυτά που δεν το λένε οι εταιρείες που τα χρησιμοποιούν. Είναι και σε κάτι άλλο, είναι στην ενέργεια η οποία απαιτείται για να λειτουργήσουν τα εκατομμύρια τσιπ στις δομές της ΤΝ. Ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο (LLM) -δηλαδή μια «μηχανή» ΤΝ- για την εκπαίδευσή του μπορεί να καταναλώσει όση ενέργεια καταναλώνουν εκατοντάδες νοικοκυριά σε ένα χρόνο. Πολύ δε περισσότερο όταν το γλωσσικό αυτό μοντέλο αρχίσει να τίθεται σε λειτουργία στην παραγωγή. Οι GPU-accelerated Servers αυξήθηκαν από λιγότερα από 2 TWh το 2017 σε πάνω από 40 TWh το 2023 δηλαδή μία αύξηση 2.000% !!!
Σύμφωνα με τις δημοσιευμένες εκτιμήσεις οι τιμές ενέργειας για τα data centers αναμένεται να αυξηθούν δραματικά.
Τα ακόλουθα είναι στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί πρόσφατα στα αμερικανικά οικονομικά ΜΜΕ και δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος. Στην αγορά ηλεκτρισμού PJM στις ΗΠΑ (από το Illinois έως τη Βόρεια Καρολίνα), τα data centers συνέβαλαν σε αύξηση κόστους 9,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την περίοδο 2025-26, με αποτέλεσμα ο μέσος οικιακός λογαριασμός να «ανέβει» κατά 18 δολάρια τον μήνα στο δυτικό Maryland και 16 δολάρια στο Ohio (τα στοιχεία έχουν δημοσιευθεί στα αμερικανικά ΜΜΕ). Μια μελέτη του Carnegie Mellon προβλέπει ότι τα data centers και η «εξόρυξη» κρυπτονομισμάτων μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση 8% στον μέσο λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας των ΗΠΑ μέχρι το 2030, που μπορεί να υπερβεί το 25% στις περιοχές με τη μεγαλύτερη ζήτηση.
Εδώ βρίσκεται η αντίφαση που «δουλεύει» μέσα στην παραγωγική διαδικασία. Το σταθερό κεφάλαιο (c) που φαινομενικά υποτιμάται λόγω φθηνότερων τσιπ, στην πραγματικότητα –ακόμα και με το «ψέμα» του χρόνου απόσβεσης- αυξάνεται λόγω του ραγδαία αυξανόμενου ενεργειακού κόστους για να ενταχθεί στην παραγωγή και να επιτρέψει την κεφαλαιακή επέκταση μέσω της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών. Η υπόσχεση της «υποτίμησης» με άλλα λόγια σκάει πάνω στον τοίχο της ενέργειας η οποία εκτινάσσεται ταχύτερα από ό,τι μειώνεται το τεχνολογικό κομμάτι.
Η ανεργία
Παράλληλα, όσο αυξάνεται η εφαρμογή της ΤΝ η αντικατάσταση εργασίας επιταχύνεται. Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες (δημοσίευμα του CNBC) του ΜΙΤ το 11,7% των εργαζόμενων βασικά στις υπηρεσίες αλλά και στην μεταποίηση, θα μπορούσε να υποκατασταθεί σήμερα με το επίπεδο της υπάρχουσας ανάπτυξης της ΤΝ. Τα περιβόητα chatbots ΤΝ ήδη αντικαθιστούν τα call centers που απασχολούσαν εκατοντάδες εργαζόμενους. Η περίπτωση της μεγαλύτερης ελληνικής τηλεπικοινωνιακής εταιρείας Cosmote – που δεν μπορεί να πεί κανείς ότι είναι από τις πλέον προηγμένες στον κόσμο– ήδη έχει αντικαταστήσει την επικοινωνία πελατών-υπαλλήλων με τα chatbots. Οι αυτοματοποιημένες γραμμές παραγωγής στις ανεπτυγμένες οικονομίες ΗΠΑ – Κίνας με ρομποτική και ΤΝ μειώνουν δραστικά το εργατικό κόστος. Σε αντίθεση με παλαιότερες τεχνολογικές επαναστάσεις, η ΤΝ πλήττει όχι μόνο χειρωνακτική, αλλά και πνευματική εργασία, όπως τους δημιουργούς κειμένου (δημοσιογράφους, κειμενογράφους, κ.λπ.), προγραμματιστές, λογιστές, ακόμα και γιατρούς (πρωτοβάθμια υγεία), πολύ δε περισσότερο δικηγόρους και υπηρεσίες που σχετίζονται με αυτούς, πέραν της εφαρμογής του αυτοματισμού και της ρομποτικής στην βιομηχανία μεταποίησης.
Το αποτέλεσμα βέβαια είναι ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί μεν την δυνατότητα να παράγει τεράστιες ποσότητες με ολοένα λιγότερους εργαζόμενους, αλλά ταυτόχρονα χρειάζεται καταναλωτές με αγοραστική δύναμη για να γίνει δυνατή η επέκταση του κεφαλαίου. Η μαζική όμως ανεργία και η μείωση μισθών οδηγούν αναπόφευκτα σε εκρηκτικές συγκρούσεις στο επίπεδο της ταξικής πάλης καθώς η αυξανόμενη παραγωγική ικανότητα σκοντάφτει στην αντίφασή της με την μειωμένη ικανότητα απορρόφησης προϊόντων και υπηρεσιών, παρά την αυξημένη ανάγκη για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες από τις κοινωνίες στις οποίες αυτά παράγονται.
Η φούσκα της ΤΝ
Για να έχουν νόημα όμως για την καπιταλιστική παραγωγή οι τεράστιες επενδύσεις που γίνονται αυτή την περίοδο, τα έσοδα από ΤΝ πρέπει να αυξηθούν από τα 20 δισεκατομμύρια δολάρια που είναι σήμερα σε 2 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2030, ήτοι μία αύξηση 100 φορές. Η Microsoft, η μόνη εταιρεία που δημοσιοποίησε συγκεκριμένα έσοδα από ΤΝ, ανέφερε 13 δισεκατομμύρια δολάρια ετήσιο ρυθμό (ARR) τον Ιανουάριο 2025, και στη συνέχεια σταμάτησε να το αναφέρει…
Η OpenAI, η πλέον «θορυβώδης» στα ΜΜΕ και στο χρηματιστήριο εταιρεία της επανάστασης της ΤΝ, προβλέπει ότι θα φτάσει το αρνητικό «peak cash flow» άνω των 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2028 και δεν αναμένει θετική ταμειακή ροή μέχρι το 2030. Με απλά λόγια θα λειτουργεί ελλειμματικά μέχρι τουλάχιστον το 2030… Παρόλα αυτά, η αποτίμησή της έχει φτάσει το τερατώδες ποσό των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων !
Ο Μ. Burry -μιας και είναι ο μόνος που έχει θέσει δημόσια το πρόβλημα- συγκρίνει την κατάσταση αυτή με την φούσκα του dot-com. Η Cisco, η… «Nvidia της εποχής», όπως την αποκαλεί, εκτοξεύτηκε κατά 3.800% μεταξύ 1995 και 2000, φτάνοντας αποτίμηση 560 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Για να χάσει πάνω από 80% της κεφαλαιοποίησής της όταν η φούσκα έσκασε… Σήμερα, η Nvidia αποτιμάται στα 5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2002, μετά το σκάσιμο της «φούσκας», ήταν σε χρήση λιγότερο από 5% της τηλεπικοινωνιακής χωρητικότητας των ΗΠΑ… Σύμφωνα με την υπενθύμιση που κάνει στην ανάλυσή του «η υπερεπένδυση σε υποδομές οδήγησε σε καταστροφικές απώλειες για τους κατασκευαστές υποδομών, ενώ άλλες εταιρείες (Amazon, Google) που ακολούθησαν επωφελήθηκαν από τη φθηνή υποδομή που άφησε πίσω της η καταστροφή που προηγήθηκε.
Το Αδιέξοδο
Η αλήθεια καθώς φωτίζεται από όλα τα παραπάνω είναι ότι η ΤΝ, παρά την τεχνολογική της «λάμψη», αποκαλύπτει μια θεμελιώδη «παγίδα». Οι εταιρείες τεχνολογίας υπό την ασφυκτική λογική του κεφαλαίου και του φόβου να μείνουν πίσω έναντι των ανταγωνιστών τους, αναγκάζονται σε επιθετικές επενδύσεις (κατά κύριο λόγο μέσω δανεισμού και κατακόρυφης αύξησης μετοχοποίησης), καταστρέφοντας συλλογικά την προσδοκία αυξημένων ποσοστών κέρδους ακόμα και όταν επιτυγχάνουν… τεχνολογικά. Αυτό πλέον το διαλαλεί σήμερα μετά την εμπειρία του 1999-2000 και του 2008 ακόμα και ο καπιταλιστής επενδυτής Μ. Burry και στοιχηματίζει τα κέρδη του πάνω σ’ αυτό.
Η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, η ενεργειακή παγίδα, και το λογιστικό τέχνασμα δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα.
Όταν έρχεται η ώρα «υποτίμησης» του κεφαλαίου αυτό αποδεικνύεται ψευδαίσθηση και οι εταιρείες θα είναι υποχρεωμένες να αναγνωρίσουν τις πραγματικές αποσβέσεις. Τότε είναι που τα κέρδη θα καταρρεύσουν και ο Μ. Burry ελπίζει ότι θα κερδίσει για άλλη μια φορά από την «καταστροφή» κεφαλαίου όπως το 2008… Όταν δηλαδή οι τιμές ενέργειας συνεχίσουν να αυξάνονται ταχύτερα από τις προβλέψεις, το κόστος θα γίνει απαγορευτικό, όταν η μαζική ανεργία μειώνει την αγοραστική δύναμη και η κρίση υπερπαραγωγής θα διασταυρώνεται με την ήδη σε εξέλιξη κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, το αδιέξοδο δεν είναι πιθανό, είναι… αναπόφευκτο.
Θα μπορούσε κανείς να πει χωρίς τον κίνδυνο λάθους, ότι ΤΝ έχει όλες τις προϋποθέσεις τελικά να αποδειχθεί ως εκείνη η τεχνολογία που φέρνει τις καπιταλιστικές αντιφάσεις στο απόγειό τους ταχύτερα από οποιαδήποτε προηγούμενη εξέλιξη.
Το υλικό όριο της ενέργειας και το κοινωνικό όριο της ανεργίας συγκλίνουν, δημιουργώντας ένα αδιέξοδο που απαιτεί όχι τεχνικές, αλλά πολιτικές και οικονομικές απαντήσεις που δεν μπορούν να αναζητηθούν στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Η ΤΝ έχει όλες τις προϋποθέσεις να γίνει ο «καταλύτης» για την μεγάλη «έξοδο» και την απελευθέρωση του ανθρώπου από την καταναγκαστική εργασία της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
27/11/2025