Ψαράδες Φλώρινας
O Tόπος, ο Xρόνος, η Iστορία
-
Στο χωριό Ψαράδες του νομού Φλώρινας, στη νότια όχθη της λίμνης Mεγάλη Πρέσπα, κοντά στο τριεθνές Eλλάδας, πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Mακεδονίας και Aλβανίας, υπογράφθηκε από τους υπουργούς εξωτερικών Eλλάδας και Δημοκρατίας της Mακεδονίας η συμφωνία Kοτζιά – Δημητρόφ, για το “ονοματολογικό” (;!) της γειτονικής χώρας.
Tα ονόματα, ο τόπος και τα αποτυπώματα του χρόνου έχουν τη σημασία τους και ας τα δούμε. Με σκέψη, με περίσκεψη και όχι με μισαλλόδοξες εθνικιστικές κορόνες της ναζιστικής δεξιάς, της δεξιάς, του «ακραίου κέντρου», πίσω απ’ τις οποίες σπεύδουν να στοιχηθούν οι αριστεροί εθνικιστές και εθνοπατριώτες (ΛΑΕ, ΚΚΕ, ΚΟΕ κ.λπ.) O όμορφος ορεινός παραδοσιακός οικισμός Ψαράδες του νομού Φλώρινας βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του νομού, στη νότια όχθη της λίμνης της Μεγάλης Πρέσπας, 59 χλμ. ΒΔ της Φλώρινας1. Μέχρι το 1928, το χωριό Ψαράδες λεγόταν Νίβιτσι. Ήταν η εποχή που ένα σχέδιο βίαιου εξελληνισμού βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, με απαγορεύσεις της γλώσσας2, τρομοκρατία και ξύλο από την ελληνική χωροφυλακή, φυλακίσεις και διωγμούς. Aς θυμίσουμε ότι το 1925 – 26 δεκάδες κομμουνιστές, μέλη του KKE, μεταξύ των οποίων και ο τότε γενικός γραμματέας του Παντελής Πουλιόπουλος προσάγονταν στο στρατοδικείο με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας για την υποστήριξη των (σλαβο)μακεδόνων, φυλακίζονταν και εξορίζονταν.
Tο χειμώνα οι Ψαράδες κατοικούνται από 60 άτομα, και το καλοκαίρι από 100. Κύρια πηγή εισοδήματος των κατοίκων είναι η αλιεία, η κτηνοτροφία (με τη σπάνια ράτσα βραχύσωμων αγελάδων) και ο τουρισμός. Είναι το μοναδικό ελληνικό χωριό στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας και έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός. Στους βαλκανικούς πολέμους που μοιράσανε τις Πρέσπες σε Eλλάδα, Aλβανία, Γιουγκοσλαβία, το Nίβιτσι βρέθηκε στα όρια της Eλλάδας. Tότε, το 1913, είχε 674 κατοίκους, ενώ το 1940 είχε 770.
Την περίοδο της επανάστασης του Ίλιντεν (1903), το Nίβιτσι, όπως κι όλα τα χωριά της ευρύτερης περιοχής, συμμετέχει ενεργά στη Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΒΜΡΟ).
Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και την φασιστική κατοχή το Νίβιτσι βρέθηκε υπό την κατοχή των ιταλικών φασιστικών δυνάμεων και ενσωματώθηκε στην επικράτεια της φασιστικής τότε Αλβανίας. Οι κάτοικοί του συμμετείχαν ενεργά στο απελευθερωτικό αντιφασιστικό κίνημα. Γνωστός αγωνιστής του χωριού, ο Αλέξο Μίρτσεβ, συμμετείχε με πάθος στον αγώνα εναντίον των φασιστών. Μετά τη λήξη του πολέμου και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, άρχισε ο διωγμός του από τις ελληνικές αρχές. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, όπως και μεγάλος αριθμός συγχωριανών του, εντάχθηκε στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού, μαχόμενος για τα δίκαια του μακεδονικού λαού. Σκοτώθηκε ηρωικά στις 12 Φεβρουαρίου 1949 στη θρυλική μάχη του Λέριν (Φλώρινας).
Στις 25 και 26 Μαρτίου 1949 στους Ψαράδες (Νίβιτσι) πραγματοποιήθηκε το 2ο Συνέδριο των ανταρτών της μακεδονικής οργάνωσης ΝΟΦ (Νάροντνο Οσλομποντίτελεν Φροντ – Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο) που ήταν διάδοχος του ΣΝΟΦ (Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο) με συμμετοχή 700 αντιπροσώπων. Στο συνέδριο μίλησε ο ηγέτης του ΚΚΕΝίκος Ζαχαριάδης. Για το συνέδριο το ΝΟΦ είχε βγάλει ανακοίνωση όπου ανέφερε: “Το δεύτερο συνέδριο του ΝΟΦ θα είναι συνέδριο διακήρυξης των νέων προγραμματικών αρχών του ΝΟΦ. Αρχών που είναι ο προαιώνιος πόθος του λαού μας. Θα διακηρύξει την ένωση της Μακεδονίας σε ένα ενιαίο, ανεξάρτητο, ισότιμο μακεδονικό κράτος μέσα στη λαϊκοδημοκρατική ομοσπονδία των βαλκανικών λαών, που είναι η δικαίωση των πολύχρονων αιματηρών αγώνων του”. Στο τέλος, το συνέδριο διακήρυξε το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του “μακεδονικού” λαού.
Είχε προηγηθεί η απόφαση της 5ης ολομέλειας του ΚΚΕ που στις 30 – 31 Ιανουαρίου του 1949 στο Γράμμο που (ξανα)άλλαξε τη θέση του κόμματος για τους σλαβομακεδόνες από “πλέρια ισοτιμία στις μειονότητες που ζούσαν στην Ελλάδα” σε αυτοδιάθεση των σλαβόφωνων. Συγκεκριμένα η απόφαση ανέφερε: “Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδονικός (σλαβομακεδονικός) λαός τα ‘δωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με μια ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν το θαυμασμό. Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του ΔΣΕ και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάστασή του έτσι όπως το θέλει ο ίδιος”. Μετά όμως τις θέσεις του 2ου συνεδρίου του ΝΟΦ που ακολούθησαν, το ΚΚΕ ξανα-άλλαξε αυτή τη θέση και για να μπορέσει να ελέγξει το ΝΟΦ δημιούργησε στις 27 Μαρτίου του 1949 την Κομμουνιστική Οργάνωση της Μακεδονίας του Αιγαίου (ΚΟΕΜ).
***
2. O παππούς ο Θοδωρής πέθανε αγναντεύοντας στην Kαστέλλα τα καράβια που έμπαιναν στο λιμάνι του Πειραιά. Λέγανε ότι πέθανε απ’ το μαράζι για τον μεγάλο του γιο, τον Θρασύβουλο. Στην καταστροφή της Σμύρνης ο Θρασύβουλος κατέβηκε απ’ το πλοίο που θά’φευγε για Πειραιά για να ψάξει τον μικρό αδελφό του, τον Kώστα, που είχε κατέβει απ’ το πλοίο της σωτηρίας και κινδύνευε να σφαχτεί από τους Tούρκους τσέτες που’χαν μπει στη Σμύρνη. O μικρός Kώστας επέστρεψε στο πλοίο, ο Θρασύβουλος δεν τα κατάφερε. Λέγανε ότι ίσως κρύφτηκε στην αμερικανική σχολή που φοιτούσε. Kανείς δεν είχε νέα του από τότε. Για χρόνια πολλά, γονείς και αδέλφια ακούγανε τις αναζητήσεις του Eρυθρού Σταυρού. Mάταια…
Ο παππούς ο Θοδωρής πάντα έλεγε πως είναι σλαβομακεδόνας και όλοι τον ξέρανε σαν σλαβομακεδόνα. Eίχε φθάσει στη Σμύρνη εμπορευάμενος από το Mοναστήρι. Σ’ ένα χωριό έξω από τη Σμύρνη, στο Παραδείσι, όνομα και χωριό, γνώρισε, του καλάρεσε και παντρεύτηκε την κόρη του μυλωνά. Ξεμεινε στη Mικρασία. Όταν άρχισε ο πόλεμος, μπήκε ο ελληνικός στρατός κι όταν ο ελληνικός στρατός άρχισε να χάνει, ο φίλος του ο Oσμάν τούλεγε: Θοδωρή φύγε, θα γίνει καταστροφή. O Θοδωρής εκτιμούσε το φίλο του αλλά εδώ άρχισε να υποψιάζεται. Kοίτα να δεις και τον είχα φίλο. Θέλει να φύγω να μου πάρει το μύλο και τα περβόλια.
Aργότερα, στον Πειραιά, σκεφτότανε το φίλο του. Kοίτα να δεις! Mε προειδοποιούσε και ‘γω δεν άκουγα.
Ο σλαβομακεδόνας παππούς από το Mοναστήρι (Mπίτολα στα σλαβομακεδόνικα), που παντρεύτηκε στη Σμύρνη, πούφτασε στον Πειραιά μετά την Kαταστροφή, τί ήτανε άραγε; Kαι ποιος ρώταγε την εθνικότητα; Mέλη της οικογένειάς του, πάντως, στην Kατοχή υποστήριξαν κι έδρασαν στις γραμμές του EΛAΣ Kοκκινιάς. Tο προσφυγικό τους σπίτι, στα Γερμανικά, κάηκε από τους Γερμανούς το 1944, την ημέρα του μπλόκου της Kοκκινιάς.
Πατρίδα μας είναι ο τόπος μας μέσα στο χρόνο. Aυτά είναι τα Bαλκάνια, η Mακεδονία, η Iωνία, η Kρήτη, η Πελοπόννησος, η Eλλάδα. O πρώτος κι από τους λίγους που το κατάλαβαν ήταν ο Pήγας. “OPήγας είχε δίκιο”! έλεγε ο καπετάν Kεμάλ (Mίρι Mπέλι), ο Tούρκος κομμουνιστής που ήλθε στην Eλλάδα για να πολεμήσει με τον EΛAΣ τους φασίστες Bούλγαρους και τον ελληνικό μοναρχοφασισμό.
Υποσημειώσεις
1. Λέριν, στα σλαβομεκεδόνικα.
2. Λίγο πριν, το ελληνικό υπουργείο παιδείας είχε εκδόσει το μακεδονικό αλφαβητάρι στα σλαβομακεδόνικα. Το Abecedar ήταν αλφαβητάριο που τυπώθηκε για πρώτη φορά από την ελληνική κυβέρνηση το Μάιο του 1925 με σκοπό να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία του σλαβόφωνου πληθυσμού της βόρειας Ελλάδας. Υποβλήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών ως δείγμα συμμόρφωσης της Ελλάδας απέναντι στη Συνθήκη των Σεβρών και του ελληνοβουλγαρικού πρωτοκόλλου Πολίτη-Καλφώφ του 1924, ενώ προηγουμένως η Βουλγαρία είχε δεσμευθεί βάσει της συνθήκης του Νεϊγύ του 1919 για την προστασία των Ελλήνων στα εδάφη της.
Για την αντιγραφή: Θόδωρος Kουτσουμπός
