του Καρλ Ράντεκ (Βερολίνο 17 Οκτωβρίου 1922)
Εισαγωγή του μεταφραστή
Το παρακάτω κείμενο του Καρλ Ράντεκ, γραμμένο στα μέσα Οκτωβρίου 1922, την επαύριον της Ελληνικής Καταστροφής στη Μικρά Ασία και κατά την διάρκεια της κορύφωσης της κρίσης του Τσανάκ, επιχειρεί να εκτιμήσει την σχέση ανάμεσα σε αυτή την κρίση, της κατοχής των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, που μπορεί να μετατραπεί σε ένα νέο πόλεμο μεταξύ Τουρκίας και Αγγλίας και στο ζήτημα των πετρελαϊκών κοιτασμάτων της περιοχής. Ο Ράντεκ μελετάει το θέμα από την σκοπιά της Κομμουνιστικής Διεθνούς για λογαριασμό της οποίας αρθρογραφεί στον τύπο της τακτικά, με σχόλια σχετικά με τον πόλεμο στην Εγγύς Ανατολή.
Η Σοβιετική εξουσία εκείνη την στιγμή, έχει πλήρη επίγνωση πως πίσω από την επιθετικότητα του Αγγλικού ιμπεριαλισμού, έναντι της Κεμαλικής Τουρκίας κρύβεται o απώτερος στόχος, όχι μόνο του ελέγχου των Στενών και των ακτών της Μαύρης Θάλασσας –δηλαδή της μόνης εμπορικής διεξόδου της Σοβιετικής Ρωσίας προς τις «θερμές θάλασσες» του νότου– αλλά και του ελέγχου των κοιτασμάτων πετρελαίου της ευρύτερης περιοχής. Κασπία Θάλασσα, Καύκασος, Περσία, Μοσούλη, αποτελούν ένα ενιαίο ενεργειακό «Χρυσόμαλλο Δέρας» στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, η κατοχή του οποίου εξασφαλίζει τη διατήρηση της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας παγκοσμίως, σε όποιον τα κατέχει για λόγους που εξηγεί ο Ράντεκ.
Απέναντι στην ιμπεριαλιστική επιθετικότητα η Σοβιετική Ρωσία προτείνει προς την Κεμαλική Τουρκία αλλά και τους άλλους λαούς της Ανατολής, ένα κοινό μέτωπο για να αντιμετωπιστεί στρατιωτικά, διπλωματικά και οικονομικά ο Αγγλικός, ο Γαλλικός και ο αναδυόμενος τότε Αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Το κοινό ενοποιητικό στοιχείο του αντι-ιμπεριαλιστικού μετώπου, όπως λέει το άρθρο του Ράντεκ, είναι η κατοχή των κοιτασμάτων του πετρελαίου από μεριάς των χωρών αυτών της Ανατολής που δέχονται την επιθετική συμπεριφορά και τις μηχανορραφίες του ιμπεριαλισμού της Δύσης. Στις μέρες μας αυτή, η αυτονόητη αντι-ιμπεριαλιστική στάση αρχών, της νεαρής Σοβιετικής εξουσίας, θα φάνταζε σε πάρα πολλούς, ως μέγιστη «ιεροσυλία» και κλείσιμο ματιού στον πιο αδύναμο δήθεν «ιμπεριαλισμό», ή «μικρο-ιμπεριαλισμό» ή «υπό-ιμπεριαλισμό». Τουλάχιστον στα μάτια του δογματικού, «καθαρούτσικου», πολιτικού καιροσκοπισμού του μεγαλύτερου τμήματος της ρεφορμιστικής αριστεράς, του ετεροκαθοριζόμενου από τα κυρίαρχα ιδεολογήματα του δυτικού ιμπεριαλισμού που επηρεάζει την εύπλαστη, ούτως ή άλλως, «κοινή γνώμη» καλλιεργώντας τις «δημοκρατικές» αυταπάτες. Ζούμε εξάλλου σε μια εποχή που η υποκριτική πολιτική των «ίσων αποστάσεων» οδηγεί στο παράλογο συμπέρασμα να θεωρεί κάποιος στην ανάλυσή του ως «ιμπεριαλισμό», όχι μόνον την πολιτική των μεγάλων δυνάμεων που επιδιώκουν την αρπαγή των ενεργειακών πόρων και τον έλεγχο των οδών μεταφοράς τους, από τους λαούς που στα εδάφη τους βρίσκονται αυτοί, αλλά… και την προσπάθεια αυτών των λαών να προστατεύσουν τα εδάφη τους αυτά. Όπως και να’χει, ο Ράντεκ προειδοποιεί ταυτόχρονα την Κεμαλική κυβέρνηση για τις ιμπεριαλιστικές μανούβρες και δεν τρέφει αυταπάτες για τον ρόλο και τα όριά της, τονίζοντας πως η δύναμη του αντι-ιμπεριαλιστικού αγώνα δεν είναι οι διπλωματικές μανούβρες και οι συνθήκες, αλλά η ανεξάρτητη πάλη των λαών. Είναι και γι’ αυτόν τον λόγο που έχει αξία ένα φρέσκο διάβασμα αυτών των γραμμών από το παρελθόν του Ανατολικού Ζητήματος και της σχέσης ανάμεσα στην Τουρκία και την Ρωσία, για την κατανόηση δηλαδή και των σύγχρονων γεωπολιτικών γεγονότων.
Ως προς τον τίτλο του άρθρου και την χρήση του όρου «νάφθα» πρέπει να σημειώσουμε το εξής: Ο όρος «νάφθα» είναι ένας αρκετά γενικός και όχι αρκετά ακριβής όρος, ωστόσο γενικά μπορούμε να πούμε ότι με το όνομα νάφθα χαρακτηρίζεται το ακάθαρτο πετρέλαιο καθώς και/ή διάφορα προϊόντα της πρώτης διύλισης του αργού πετρελαίου. Ο όρος νάφθα στις Αγγλοσαξονικές χώρες και γενικά στη Δύση έχει εγκαταλειφθεί στις μέρες μας, αλλά στην Ανατολική Ευρώπη και πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής ακόμη χρησιμοποιείται με μια ευρεία έννοια για να περιγράψει το πετρέλαιο. Στην συγκεκριμένη περίπτωση των κοιτασμάτων της Μοσούλης, της Ρουμανίας και του Καυκάσου του 1922 μιλάμε για την αρχική μορφή αργού πετρελαίου χωρίς στοιχειώδη διύλιση. Το πρωτότυπο κείμενο του Ράντεκ χρησιμοποιεί τον όρο «νάφθα» μέσα στο κείμενο, αλλά εμείς επιλέξαμε να το μεταφράσουμε απλά ως «πετρέλαιο».
Γράφτηκε στις 17 Οκτωβρίου 1922 και δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά στο International Press Correspondence, Vol. 2 No. 91, στις 24 Οκτωβρίου 1922, σελ. 687–688. Αναδημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο στο Marxists’ Internet Archive.
Η μετάφραση στα Ελληνικά έγινε από εκεί σε αντιπαραβολή σε ορισμένα σημεία και με την μετάφραση που είχε δημοσιευθεί στον Ριζοσπάστη και βρίσκεται στα ψηφιακή αρχεία της βιβλιοθήκης της βουλής http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html
Μετάφραση, επιμέλεια, σημειώσεις, Γιώργος Χλωρός για την Νέα Προοπτική.
I.
Η Λονδρέζικη εφημερίδα Nation1Η εβδομαδιαία εφημερίδα The Nation ιδρύθηκε το 1921 και κινούνταν πολιτικά στον χώρο μεταξύ της αριστερής πτέρυγας των Φιλελευθέρων και των Εργατικών. Ήταν το έντυπο στο οποίο αρθρογραφούσε τακτικά ο Κέυνς. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘30 η εφημερίδα μετεξελίχθηκε στο New Statesman., το κατ’ εξοχήν όργανο του Αγγλικού Φιλελευθερισμού, αποκαλύπτει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο το ζήτημα της διαμάχης για τα Στενά, όταν γράφει πως το άνοιγμα των Στενών που απειλεί την ζωή και την ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων, δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από το δικαίωμα να αποσταλούν πολεμικά πλοία, και κατά κύριο λόγο Αγγλικά πολεμικά πλοία, στη Μαύρη Θάλασσα. Υπάρχουν. λέει η εφημερίδα, δύο κίνητρα γι’ αυτήν την απαίτηση: καταρχάς η απειλή του πολέμου με την Σοβιετική Ρωσία και κατά δεύτερο λόγο οι ανησυχίες που υπάρχουν σχετικά με το θέμα των πετρελαίων.
Εις ό,τι αφορά το πρώτο ζήτημα δεν χρειάζεται να ξοδέψουμε πολύ χρόνο για να απαντήσουμε. Η Αγγλική κυβέρνηση γνωρίζει πολύ καλά πως η Σοβιετική Ρωσία δεν επιθυμεί κανένα πόλεμο με την Αγγλία και είναι αντίθετα εκείνη που επιδιώκει την ειρήνη και την ενδυνάμωση των οικονομικών σχέσεων με την Αγγλία, καθώς η Αγγλία είναι η ισχυρότερη Ευρωπαϊκή δύναμη. Συνεπώς, εάν η Αγγλία κρίνει αναγκαίο να διατηρήσει τα Στενά υπό τον έλεγχό της (κάτω από την σημαία της Κοινωνίας των Εθνών), αυτό σημαίνει πως η Αγγλική κυβέρνηση είναι εκείνη, που ακόμη δεν έχει αποφασίσει να ζήσει ειρηνικά με την Σοβιετική Ρωσία. Και είναι αυτή που επιθυμεί να διατηρεί για λογαριασμό της την δυνατότητα ανάπτυξης του πολεμικού στόλου της στην Μαύρη Θάλασσα σε περίπτωση πολέμου.
Εις ό,τι αφορά το δεύτερο ζήτημα, αυτό των ανησυχιών σχετικά με το πετρέλαιο, αυτό το θέμα δεν είναι λιγότερο σημαντικό. Ίσως μάλιστα στη συγκεκριμένη συγκυρία παίζει έναν ρόλο ακόμη πιο σημαντικό συγκρινόμενο με την πιθανότητα του πολέμου με την Σοβιετική Ρωσία. Παρόλα αυτά, δεν έχει δοθεί πολύ προσοχή στο συγκεκριμένο θέμα. Το ζήτημα αυτό δεν βρίσκεται υπό το φως του ήλιου…
Ο Κεμάλ Πασάς, ήταν ο πρώτος που ανέδειξε το ζήτημα σε μια συνέντευξή του στον ανταποκριτή της Chicago Tribune2Η Chicago Tribune με κυκλοφορία από το 1847 μέχρι τις μέρες μας είναι μια από τις παλαιότερες Αμερικανικές εφημερίδες έχοντας περάσει από πολλά διαφορετικά στάδια στην φυσιογνωμία της. Την εποχή εκείνη υποστήριζε την γραμμή του Αμερικανικού απομονωτισμού και της νέας χριστιανικής δεξιάς των ΗΠΑ.. Ο ανταποκριτής αυτός ανέφερε στην Αυτού Εξοχότητα, πως όποιος γνωρίζει το ρόλο που παίζει το πετρέλαιο στην εξωτερική πολιτική πρέπει να καταλάβει πως η Μεγάλη Βρετανία πρέπει να εξασφαλίσει για λογαριασμό της, την πρόσβαση στα μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου, διαφορετικά θα έπαυε να υφίσταται σαν μεγάλη δύναμη. Είπε χαρακτηριστικά πως το ζήτημα των κοιτασμάτων πετρελαίου της Μεσοποταμίας3Το σημερινό Ιράκ που τότε τελούσε υπό Βρετανική Εντολή σύμφωνα με τις αποφάσεις της Κοινωνίας των Εθνών. έχει μεγαλύτερη σημασία ακόμη και από αυτό καθεαυτό το ζήτημα της κατοχής της Κωνσταντινούπολης και ίσως συνολικά από το ζήτημα της κατοχής των Στενών. Για αυτόν τον λόγο, ρώτησε την γνώμη του Κεμάλ, σχετικά με την θέση της Τουρκικής εθνικιστικής κυβέρνησης απέναντι στις προθέσεις της Βρετανίας να εξασφαλίσει την πρόσβασή της προς τα κοιτάσματα στην Μεσοποταμία.
Οι δημοσιογράφοι πολύ συχνά έχουν τη συνήθεια να θέτουν ερωτήματα για ζητήματα τα οποία το άτομο που ερωτάται, επιθυμεί να μιλήσει. Για αυτόν τον λόγο ο Κεμάλ απάντησε πως η επίμαχη περιοχή των κοιτασμάτων βρίσκεται στην περιφέρεια της Μοσούλης η οποία εντάσσεται στα εδαφικά όρια που αναφέρονται στο εθνικό σύμφωνο της Τουρκίας4Η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκία στην ιδρυτική της διακήρυξη προσδιόρισε και τα εδάφη της τέως Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα οποία διεκδικούσε ως εδάφη της νέας Τουρκικής δημοκρατίας με βάση ένα λεγόμενο «εθνικό σύμφωνο» της χώρας.. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση της Άγκυρας δεν αναγνωρίζει την Βρετανική Εντολή στην Μοσούλη την οποία θεωρεί ως Τουρκικό έδαφος. Επιπλέον, είπε, η πλειοψηφία του πληθυσμού της περιοχής είναι Τουρκική και πως η βρετανική κατοχή επί των κοιτασμάτων, δεν πιστεύει πως είναι προς όφελος της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων. Κανείς, συνέχισε, δεν έχει αντίρρηση, το αντίθετο, για την εκμετάλλευση Τουρκικού πετρελαίου από την Αμερική, καθώς η Αμερική δεν έχει πολιτικές και εδαφικές βλέψεις έναντι της Τουρκίας. Αν συνεπώς, η Αγγλία, υιοθετούσε την ίδια προσέγγιση, αυτό κατά την άποψή του θα ήταν πολύ πιο λογικό. Σε σχετική ερώτηση του δημοσιογράφου για το εάν η Μεγάλη Βρετανία αποφάσιζε την αποχώρησή της από τις Τουρκικές περιοχής της Μεσοποταμίας, πώς θα αποκτούσε κατόπιν εκ νέου πρόσβαση στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου, ο Κεμάλ Πασάς, απάντησε πως θα διατηρούσε όλα τα δικαιώματα που θα είχαν και τα άλλα ενδιαφερόμενα έθνη.
Ο δημοσιογράφος C.D. Morris5Ο Αμερικάνος φωτορεπόρτερ Charles Dexter Morris (1883 – 1954), είναι σχετικά γνωστός στο Ελληνικό κοινό, καθώς το διάστημα 1921 – 1924 κάλυπτε για λογαριασμό Αμερικάνικων μέσων ενημέρωσης και για την ανθρωπιστική οργάνωση Near East Relief τα γεγονότα του πολέμου και τα επακόλουθα της Μικρασιατικής καταστροφής και του ξεριζωμού των προσφύγων. Μερικές από τις σημαντικότερες και εμβληματικότερες φωτογραφίες των γεγονότων αυτών είναι δικές του. Βλ. https://www.greek-genocide.net/index.php/overview/humanitarianism/413-charles-dexter-morris ανταποκριτής της Daily News στην Κωνσταντινούπολη, υπογραμμίζει επιπλέον ένα σημείο στο οποίο ο Κεμάλ Πασάς δεν αναφέρθηκε. Γράφει συγκεκριμένα, πως στην συνθήκη που υπέγραψε με την κυβέρνηση της Άγκυρας ο Φρανκλίν Μπουγιόν6Ο Henry Franklin Bouillon (1870 – 1937) ήταν Γάλλος πολιτικός και βουλευτής, εκ των επικεφαλής της συντηρητικής πτέρυγας των Γάλλων Σοσιαλιστών Ριζοσπαστών. Ανέλαβε για λογαριασμό της Γαλλικής κυβέρνησης τις διαπραγματεύσεις με τον Κεμάλ το 1921 για την αποχώρηση του Γαλλικού στρατού από τα εδάφη της Τουρκίας και την οικονομική συμφωνία με την Άγκυρα. για λογαριασμό της Γαλλικής κυβέρνησης, η Τουρκία είχε υποσχεθεί στη Γαλλία, αποζημιώσεις σε πετρέλαιο ως αντάλλαγμα για να λάβει την υποστήριξή της έναντι της διαμάχης της με την Αγγλία, για το ζήτημα της Μοσούλης καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις.
Οι Αμερικάνικες εφημερίδες αναφέρουν πως το Αμερικανικό Chester Corporation7Το Chester concession project, ήταν ένα Αμερικανικό fund που βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις τόσο με την Οθωμανική κυβέρνηση προπολεμικά όσο και με τους Κεμαλικούς μεταπολεμικά για το ενδεχόμενο κατασκευής εξορυκτικής υποδομής και σιδηροδρομικών γραμμών., που ήδη πριν από τον πόλεμο επιθυμούσε να αναπτύξει τις οικονομικές δραστηριότητες του στην Τουρκία, έχει αρχίσει επίσης διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα σχετικά με το πετρέλαιο της Τουρκίας.
Το ζήτημα του πετρελαίου έχει αρχίσει τώρα να επισκιάζει το ζήτημα των Δαρδανελίων και να φέρνει στην επιφάνεια πολλά θέματα που ήταν κρυμμένα από την διεθνή κοινή γνώμη. Είναι πολύ πιθανόν, μια δάδα που έκαιγε με πετρέλαιο να είναι αυτή που φώτισε τον «ειρηνιστή» Λόϋντ Τζορτζ και τον έκανε να τραβήξει το σπαθί του με τις δηλώσεις της 16ης Σεπτεμβρίου8Στις 16 Σεπτεμβρίου 1922 και με την Σμύρνη ακόμη φλεγόμενη και τον Τουρκικό στρατό να κινείται απειλητικά κατά των Άγγλων στο Τσανάκαλε και την Κωνσταντινούπολη, ο Βρετανός πρωθυπουργός σε μια πολύ επιθετική και απεγνωσμένη δήλωση κάλεσε τους Συμμάχους να κηρύξουν μια νέα Σταυροφορία κατά της Τουρκίας..
II.
Το θέμα των κοιτασμάτων της Μοσούλης έχει μια μακρά ιστορία. Εδώ θα αναφερθούμε μόνο στα πιο σημαντικά γεγονότα που είναι αναγκαία για να κατανοήσουμε την ευρύτερη εξέλιξη του ζητήματος της Εγγύς Ανατολής.
Το 1916, η Αγγλία κατέληξε σε μια συμφωνία με την Γαλλία, η οποία εξασφάλιζε στη δεύτερη ένα προνομιακό καθεστώς πρόσβασης στην Μοσούλη. Μετά την ανακωχή του πολέμου, ο κ. Detering, επικεφαλής της Royal Dutch Shell 9Ο Ολλανδός επιχειρηματίας Henri Wilhelm August Deterding (1866 – 1939) ήταν ο εμβληματικός επί 36 χρόνια CEO τής, αρχικά μεσαίου μεγέθους, Ολλανδικής Royal Dutch Petroleum, που μετεξελίχθηκε επί των ημερών του στον κολοσό της Άγγλο-Ολλανδικής Shell. Έμεινε στην ιστορία ως ο «Ναπολέων του πετρελαίου» εξαιτίας της επιθετικής και πανούργας πολιτικής εξαγορών και νέων συμβολαίων εκμετάλλευσης. Αρχιτέκτονας της Άγγλο-Ολλανδικής προσέγγισης, οικονομικής και ενεργειακής συμμαχίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και φανατικός αντισοβιετικός και αντικομουνιστής. Βοήθησε χιλιάδες Ρώσους λευκούς εμιγκρέδες, ειδικά μετά την εθνικοποίηση των κοιτασμάτων του Μπακού από την Σοβιετική εξουσία. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγινε ανοιχτά οπαδός του Χίτλερ και του ναζισμού. βρισκόμενος σε πολύ στενή συνεργασία με την Αγγλική κυβέρνηση, πήγε στον Κλεμανσώ10Ζωρζ Μπενζαμέν Κλεμανσώ (1841 – 1929): ήταν Γάλλος πολιτικός, ηγέτης της χώρας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηγέτης του Ριζοσπαστικού Κόμματος, είχε κεντρικό ρόλο στην Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία. Ήταν πρωθυπουργός της Γαλλίας από το 1906 μέχρι το 1909 και ξανά την περίοδο 1917-1920. Ήταν ένας από τους κύριους αρχιτέκτονες της Συνθήκης των Βερσαλλιών το 1919. με την πρόταση να προσφέρει κάθε δυνατή βοήθεια προς την Γαλλική κυβέρνηση σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που έδινε στη Γαλλία, σχετικά με το πετρέλαιο, η συνθήκη ειρήνης. Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν αρκετά, μέχρι που τελικά στις 15 Απριλίου 1920, η Γαλλία και η Αγγλία κατέληξαν στη συμφωνία του Σαν Ρέμο11Η Συνδιάσκεψη του Σαν Ρέμο (15 – 18 Απριλίου 1920), μεταξύ Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, έγινε με σκοπό την επισημοποίηση και προσδιορισμό των λεπτομερειών που είχε χαράξει η συμφωνία Σάϊκς – Πικό για τα Αραβικά εδάφη. Παράλληλα όμως καθόρισε και τους όρους μιας ενεργειακής σχέσης ανάμεσα σε Αγγλία και Γαλλία. Ταυτόχρονα επέτρεψε στην Ιταλία σε πρώτη φάση, αλλά και στη Γαλλία, να απεγκλωβιστούν από την άμεση στρατιωτική εμπλοκή τους στην μείζονα Τουρκία και να επιδιώξουν την αποχώρησή τους, αφήνοντας την πρωτοκαθεδρία στα Βρετανικά και τα Ελληνικά στρατεύματα. που καθόρισε τις αναμεταξύ τους σχέσεις εις ό,τι αφορά την πρόσβαση στα κοιτάσματα, στις βρετανικές αποικίες, στη Βόρεια Αφρική, στη Ρουμανία και την Μεσοποταμία. Σε αυτή την συνθήκη, η Βρετανική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να πουλήσει στη Γαλλία το 25% της Αγγλικής εκμετάλλευσης στην Μεσοποταμία στη βάση της υφιστάμενης τιμής. Στην περίπτωση που μια ιδιωτική εταιρεία αναλάμβανε την εκμετάλλευση της πετρελαϊκής εξορυκτικής βιομηχανίας στη Μεσοποταμία, η Βρετανική κυβέρνηση δεσμευόταν να πουλήσει το 25% των μετοχών της εταιρείας αυτής, στην Γαλλική κυβέρνηση. Η τιμή πώλησης αυτών των μετοχών θα υπολογίζονταν στο ίδιο επίπεδο με την τιμή των μετοχών των άλλων μετόχων της εταιρείας. Μια τέτοια εταιρεία θα ήταν υπό Βρετανικό μάνατζμεντ.
Η Αγγλική κυβέρνηση υποστηρίζει την συμφωνία αυτή κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης που έχει με την Γαλλική κυβέρνηση, για να την προμηθεύσει με το 25% της παραγωγής τής άλλης εταιρίας, της Anglo-Persian12Ιδρύθηκε από Βρετανούς επιχειρηματίες το 1909 και εκμεταλλεύτηκε το πετρέλαιο της Περσίας σε συμφωνία με τους Σάχηδες της χώρας, έναντι πινακίου φακής επί δεκαετίες. Μετά το 1954 μετεξελίχθηκε στην σημερινή γνωστή BP. που μεταφέρεται μέσω αγωγών, από την Περσία προς την Μαύρη Θάλασσα. Αυτοί οι αγωγοί μπορούν να διακλαδωθούν προς οποιοδήποτε προορισμό μέσα από τα εδάφη τελούν υπό Γαλλική Εντολή13Ως Γαλλική Εντολή, η Κοινωνία των Εθνών (Κουζίνα των Ληστών, κατά τον Λένιν) είχε επιδικάσει στο Παρίσι την σημερινή Συρία, τον Λίβανο και το Σαντζάκι της Αλεξανδρέτας που στις μέρες μας ανήκει στην Τουρκία. Οι Γαλλικές και οι Αγγλικές αποικίες χωρίζονταν από την λεγόμενη γραμμή «Σάϊκς – Πικό» που πήρε το όνομά της από τους δύο διπλωμάτες που έκαναν τις σχετικές διαπραγματεύσεις.. Η Γαλλία θα προσφέρει την βοήθεια της για την κατασκευή αυτών των αγωγών. Μια ξεχωριστή συμφωνία θα πρέπει να καθορίσει την σταθερή τιμή πώλησης, μεταξύ της Γαλλικής κυβέρνησης και της Anglo-Persian.
Εις ό,τι αφορά τα παραπάνω, η Γαλλική κυβέρνηση θα επιτρέψει κατά την βούλησή της την χάραξη δύο ειδικών αγωγών και δύο σιδηροδρομικών γραμμών που είναι απαραίτητες για την λειτουργία των κοιτασμάτων και για την μεταφορά από την Μεσοποταμία και από την Περσία, δια μέσου των εδαφών της Γαλλικής Εντολής και προς τα λιμάνια της Μεσογείου. Το λιμάνι, ή τα λιμάνια, θα επιλεχθούν κατόπιν νέας συμφωνίας ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις.
Σε αυτούς τους δύο αγωγούς και στις δύο σιδηροδρομικές γραμμές που θα περάσουν μέσα από τα εδάφη της Γαλλικής σφαίρας επιρροής, η Γαλλία συμφώνησε να μην θέσει κανένα τελωνείο και κανένα εμπόδιο για το πετρέλαιο που θα μεταφέρεται από εκεί. Μόνο οι ιδιοκτήτες της γης που θα απαλλοτριωθεί για την κατασκευή των υποδομών, θα αποζημιωθούν από τους Βρετανούς.
Από την άλλη μεριά η Γαλλία συμφώνησε πως θα κάνει οτιδήποτε χρειαστεί για να προετοιμαστεί ο τερματικός σταθμός και το λιμάνι φορτοεκφόρτωσης που θα επιλεχθεί για την μεταφορά των μηχανημάτων, του σιδηροδρομικού υλικού κ.λπ. Το πετρέλαιο που θα μεταφέρεται από εκεί θα είναι ελεύθερο κάθε δασμού και κάθε λιμενικού τέλους κατά την μεταφορά του. Τα υλικά κατασκευής των πλατφορμών εξόρυξης, θα εισαχθούν από εκεί επίσης, χωρίς κανένα τέλος εισαγωγής.
Αν οι εταιρίες εξόρυξης, επιθυμούν στο μέλλον να δημιουργήσουν έναν παρόμοιο αγωγό και μια σιδηροδρομική γραμμή από τα κοιτάσματα της Μοσούλης και της Βόρειας Περσίας και προς τον Περσικό Κόλπο, η Βρετανική κυβέρνηση από την μεριά της, θα προσφέρει τις δικές της υπηρεσίες με σκοπό να παρέχει της ίδιας τάξης υποστήριξη με την προαναφερόμενη.
Πώς όμως έγινε εφικτό και η Γαλλία περιόρισε τις δικές της διεκδικήσεις στην Μοσούλη και θα πάρει μόνο το 25% της παραγωγής, και μάλιστα όχι σε είδος, αλλά στη βάση της τιμής αγοράς; Η Αγγλική κυβέρνηση, στήριξε την διαπραγματευτική της γραμμή πάνω στο δεδομένο της συμφωνίας του 1914, πριν τον πόλεμο με τους Γερμανούς καπιταλιστές και με την τότε Τουρκική κυβέρνηση. Αυτή προέβλεπε ότι η Αγγλία θα λάμβανε το 50%, η Τουρκική κυβέρνηση το 25% και οι Γερμανοί καπιταλιστές το 25% της εκμετάλλευσης. Καθώς όμως τώρα η Αγγλία έχει λάβει την Εντολή της Μεσοποταμίας, κατέχει εκτός από το δικό της 50%, και τα δικαιώματα της Τουρκίας, επιτρέποντας έτσι στη Γαλλία να λάβει μόνο το Γερμανικό μερίδιο του 25%.
«Η συμφωνία, είναι συμφωνία», λένε. Γιατί όμως να είναι απαραβίαστη μια συμφωνία του 1914 και όχι μια νέα του 1916; Αυτό δεν εξηγείται στα επίσημα έγγραφα αλλά απορρέει από τα γεγονότα που συνέβησαν μετά την υπογραφή της. Στην πρώτη περίπτωση ο Αγγλόφιλος κυβερνήτης στην Συρία, ο Εμίρης Φαϊζάλ14Ο Faisal I bin Al-Hussein bin Ali Al-Hashemi (1885 – 1933) ήταν ο Άραβας πολέμαρχος και ηγέτης που ηγήθηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, της Αραβικής εξέγερσης κατά των Οθωμανών, με συμβουλάτορά του, τον διάσημο Βρετανό ταγματάρχη Λώρενς. Μεταπολεμικά και αφού ελίχθηκε μεταξύ Οθωμανών, Άγγλων και Γάλλων, τοποθετήθηκε ως Σεΐχης της Μεγάλης Συρίας. Όμως μετά τις συμφωνίες Σάϊκς – Πικό και την ανοιχτή του πολεμική κόντρα με τα Γαλλικά στρατεύματα κατοχής το 1920-21 για την οποία μιλάει εδώ ο Ράντεκ, έφυγε ηττημένος και κυνηγημένος για το Ιράκ όπου οι Βρετανοί τον τοποθέτησαν εκεί ως Βασιλιά του Ιράκ. Στην εμβληματική ταινία του 1962, Ο Λώρενς της Αραβίας, τον Φεϊζάλ υποδύθηκε ο σπουδαίος Σερ Άλεκ Γκίνες, απεικονίζοντας τον χαρακτήρα ενός έξυπνου, μελαγχολικού αλλά τελικά αδύναμου και κυνικού ηγέτη που κάνει συμβιβασμούς με τους Άγγλους, για να πετύχει τον σκοπό του. Ρόλος που δεν είναι μακριά από την πραγματική φυσιογνωμία του Φεϊζάλ. προκάλεσε στους Γάλλους τεράστια προβλήματα. Η Αγγλία κάποια στιγμή σταμάτησε την υποστήριξη προς τον Φαϊζάλ και υποσχέθηκε προς την Γαλλία υποστήριξη στις διεκδικήσεις της για τις πολεμικές αποζημιώσεις έναντι των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Για αυτόν τον λόγο, η Γαλλία έκανε παραχωρήσεις στο ζήτημα των κοιτασμάτων. Το πώς αντέδρασε η Γαλλική κοινή γνώμη σχετικά με αυτήν την συνθήκη το πληροφορηθήκαμε από ένα εξαιρετικό βιβλίο του Delaisy15Ο Francis Delaisi (1873 – 1947), ήταν Γάλλος οικονομολόγος, δημοσιογράφος και συνδικαλιστής. Αρχικά άνηκε στο Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα αλλά κατά την διάρκεια του ρεφορμιστικού πατριωτικού εκφυλισμού του, μεταπήδησε, το 1913, στους κύκλους των Γάλλων αναρχο-κομμουνιστών και ανέπτυξε αντιπολεμική δράση. Ωστόσο το 1919 θα επιστρέψει στους κόλπους του Γαλλικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και θα γράψει μια σειρά τεχνοκρατικές οικονομικές μελέτες Κενσυανού ύφους. Μέσω αυτής της ιδιότητας θα τελέσει συμβουλάτορας της Κοινωνίας των Εθνών, του Βασιλιά του Βελγίου και πολλών Γαλλικών κυβερνήσεων μαζί και της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου. Κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής θα στηρίξει την κυβέρνηση του Βισύ και θα καταλήξει αντισημίτης. Μεταπολεμικά θα κατηγορηθεί για συνεργασία με τις κατοχικές δυνάμεις αλλά πριν προλάβει να δικαστεί θα πεθάνει, το 1947. Ο Ράντεκ στο άρθρο του αναφέρεται στο βιβλίο του, που μελετούσε την διαμάχη των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων για την παγκόσμια αγορά πετρελαίου με τίτλο Le Pétrole, Payot & Cie, Παρίσι, 1921 καθώς επίσης και από άλλο ένα του Pierre L’ Εspagnole, με τίτλο «Ο παγκόσμιος πετρελαϊκός πόλεμος»16Ένα από τα πρώτα βιβλία που μελετάει πιο ολοκληρωμένα την ιμπεριαλιστική ενεργειακή γεωπολιτική και τις αλλαγές των ισορροπιών που φέρνει στις σχέσεις ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, γραμμένο από τον Γάλλο οικονομολόγο το 1922. Βλέπε το κείμενο στα Αγγλικά https://www.gutenberg.org/files/61894/61894-h/61894-h.htm. Θα περιοριστούμε εδώ να παραθέσουμε μόνο τις συναισθηματικές εξομολογήσεις ενός Γάλλου πολιτικού στην Αυγουστιάτικη έκδοση του περιοδικού Revue de Paris17Η Επιθεώρηση της Ειρήνης, ήταν ένα από τα μακροβιότερα και σημαντικότερα περιοδικά πολιτιστικού και πολιτικού χώρου και ανταλλαγής απόψεων των Γάλλων διανοούμενων. Ιδρύθηκε το 1829 από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ και έβγαινε με μικρά διαλείμματα μέχρι το 1970. Οι στήλες του φιλοξένησαν εκατοντάδες Γάλλους συγγραφείς, λογοτέχνες, επιστήμονες που ταυτόχρονα είχαν και πολιτική ταυτότητα. Δεν κατονομάζεται ο συγκεκριμένος συγγραφέας στον οποίο αναφέρεται εδώ ο Ράντεκ, αλλά από τις περιγραφές που δίνει είναι πολύ πιθανόν να μιλάει για τον Ερριώ, τον κατοπινό ηγέτη του Γαλλικού Ριζοσπαστικού κόμματος που ήταν τακτικός συνεργάτης του περιοδικού και ο οποίος λίγους μήνες νωρίτερα είχε κάνει ανεπιτυχείς συνομιλίες με τους Σοβιετικούς για την προμήθεια Ρωσικού πετρελαίου στην Γαλλία, σε αντάλλαγμα της διπλωματικής αναγνώρισης της Σοβιετικής Ρωσίας από το Παρίσι.:
«Η Γαλλική κοινή γνώμη είναι πολύ καλά ενημερωμένη για το γεγονός πως η Συνθήκη των Σεβρών υπογράφτηκε με απώτερο σκοπό να νομιμοποιήσει τον Βρετανικό έλεγχο επί του ποσοστού εκείνου του Τουρκικού πετρελαίου, που ενώ παλαιότερα είχε επιδικαστεί στην Γερμανία, τώρα μεταβιβάζονταν στη Γαλλία. Η Γαλλική κοινή γνώμη γνωρίζει πολύ καλά ότι όταν η Γαλλική κυβέρνηση υπέγραψε την μυστική και εξαιρετική συνθήκη του Σαν Ρέμο, με αυτόν τον τρόπο παραιτούνταν της πολιτικής ανεξαρτησίας της και παραχωρούσε την πρωτοκαθεδρία στην Βρετανία όχι μόνο για τα κοιτάσματα της Μοσούλης, αλλά και για όσα ακόμη επρόκειτο να ανακαλυφθούν στις αποικίες ή στις άλλες χώρες…
Μέχρι την έναρξη του πολέμου, η Γαλλία κατανάλωνε ετησίως 400.000 τόνους, τους οποίους προμήθευε η Standard Oil Company. Σήμερα οι ανάγκες της Γαλλίας έχουν φτάσει το ένα εκατομμύριο τόνους. Ξοδεύουμε δύο εκατομμύρια φράγκα ετησίως για την εισαγωγή του πολυπόθητου πετρελαίου. Και η ζήτηση διαρκώς αυξάνεται εξαιτίας της ανάπτυξης των αεροπορικών και των πολιτικών και στρατιωτικών οδικών μεταφορών….
Αν παραληρήσουμε την πολιτική ανεξαρτησία με την ελεύθερη πρόσβαση σε πετρέλαιο, τότε θα καταλήγαμε στο συμπέρασμα ότι η Συνθήκη του Σαν Ρέμο, είναι για την Γαλλία το αντίστοιχο της συνθήκης του Μετουέν, της συνθήκης δηλαδή η οποία μετέτρεψε την Πορτογαλία σε αποικία της Αγγλίας.18Η «Συνθήκη του Μετουέν» μεταξύ Αγγλίας και Πορτογαλίας, που πήρε το όνομά της από τον Άγγλο διαπραγματευτή, John Methuen (1650 – 1706), υπογράφτηκε το 1703 στα πλαίσια του πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής. Κατά τις πρόνοιες της συνθήκης αυτής, το εμπόριο μεταξύ Βρετανίας και Πορτογαλίας ρυθμίζονταν κατά τέτοιον τρόπο ώστε τα μεν Πορτογαλικά προϊόντα (κυρίως κρασί) να εισάγονται στην Αγγλία με τους ίδιους δασμούς που έχουν και τα Γαλλικά αντίστοιχα, τα δε Αγγλικά προϊόντα (κυρίως υφαντουργικά) να εισάγονται στην Πορτογαλία αδασμολόγητα. Σε αντάλλαγμα, η Αγγλία θα εγγυηθεί τις Πορτογαλικές αποικίες από πιθανή προσβολή τους από την Ισπανία, την Γαλλία ή οποιονδήποτε άλλο τρίτο. Με αυτόν τον τρόπο η επιβίωση της τεράστιας Πορτογαλικής αποικιακής αυτοκρατορίας εξαρτιόταν από την οικονομική κυριαρχία της Αγγλίας επί της Πορτογαλίας και των ανταγωνιστών της.. Ας υποθέσουμε ότι στο μέλλον η Γαλλία αναγκαζόταν παρά την θέλησή της να διεξάγει έναν πόλεμο ανεξάρτητα από, και ενάντια στις μεγάλες δυνάμεις που κατέχουν τον έλεγχο των κοιτασμάτων. Σε τι θα μας χρησίμευε αυτός ο τεράστιος στρατός μας, πλούσια εξοπλισμένος με αεροπλάνα, άρματα μάχης και τεθωρακισμένα τρένα; Ένα σιωπηρό εμπάργκο στην εισαγωγή πετρελαίου θα αρκούσε, για να παραλύσει τα αεροπλάνα και τα άρματα μάχης και να καθηλώσει το πεζικό που θα έμενε χωρίς μεταφορικά μέσα, σε διάστημα μόλις μιας εβδομάδας ή και λιγότερο.»
«Πως θα μπορούσε αυτό το αξιοθρήνητο και προβληματικό σφάλμα να διορθωθεί;», αναρωτιέται ο Γάλλος πολιτικός.
Τον Αύγουστο ο Γάλλος πατριώτης θρηνούσε για την έλλειψη πετρελαίου. Σήμερα η Γαλλία προσπαθεί να διορθώσει το λάθος τού παρελθόντος με τις λόγχες και τις ζωές των Τούρκων στρατιωτών.
III.
Ένα ακόμη ερώτημα είναι και το εάν η Γαλλία κινείται κατά αυτόν τον τρόπο έχοντας την σύμφωνη γνώμη της American Standard Oil Trust19Η ιστορική και εμβληματική Αμερικανική πετρελαϊκή εταιρία Standard Oil, που ίδρυσε στα 1872 η οικογένεια Ροκφέλερ και από την οποία αργότερα προέκυψε η Exxon, η Mobil, η Chevron και άλλες μικρότερες πετρελαϊκές εταιρίες. Από το 1906 δραστηριοποιήθηκε στην Βρετανική Αίγυπτο και από το 1910 στην Βρετανική Παλαιστίνη. Κατά την διάρκεια συγγραφής του παρόντος κειμένου, η μητρική εταιρία είχε σπάσει σε 4-5 μικρότερες (μετά το 1911) αλλά όλες μαζί είχαν συνάψει ένα επενδυτικό Trust και αναζητούσαν νέες αγορές., ή διαφορετικά, θέτοντας αλλοιώς το ερώτημα, τι θα κάνει η Standard Oil σχετικά με την Γαλλική προσπάθεια να επιλύσει το θέμα της Μοσούλης κατά αυτόν τον τρόπο.
Η συνθήκη του Σαν Ρέμο υπογράφτηκε την εποχή εκείνη, αμέσως μετά την πτώση του Γουΐλσον20Ο Τόμας Γουντρόου Ουΐλσον (1856 – 1924) διετέλεσε Πρόεδρος των ΗΠA με το Δημοκρατικό Κόμμα μεταξύ 1913 – 1921. Ήταν υπέρμαχος της άρσης του Αμερικανικού απομονωτισμού και ηγήθηκε της εισόδου των ΗΠΑ στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, της ίδρυσης της Κοινωνίας των Εθνών και του οικουμενικού παρεμβατισμού των ΗΠΑ στα διεθνή ζητήματα, μέσα από την διακήρυξη της καθολικής εφαρμογής του δικαιώματος των εθνών στην αυτοδιάθεση., που σε ένα προσωρινό διάλειμμα, η Αμερική είχε αποσυρθεί από την Ευρωπαϊκή πολιτική. Αλλά ευθύς αμέσως μόλις έγινε γνωστή η συνθήκη του Σαν Ρέμο, η αμερικάνικη κυβέρνηση άρχισε να την αντιμάχεται. Στις 17 Μαΐου, δηλαδή μόλις τρεις εβδομάδες μετά την υπογραφή της συνθήκης του Σαν Ρέμο, το State Department, έστειλε μια ανακοίνωση προς την Αμερικανική Γερουσία με την οποία εξαπέλυε την πλέον δριμεία κριτική ενάντια στην πολιτική της Αγγλίας και ενάντια στις εντολές που παραχωρούσε η Κοινωνία των Εθνών. Η Αμερικάνικη κυβέρνηση απαιτούσε πολιτική «ανοιχτών θυρών» σε όλες τις χώρες που κατέχουν κοιτάσματα.
Έτσι, ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι ανταλλαγής διπλωματικών διακοινώσεων ανάμεσα στις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Αμερικής, από τις οποίες μόνο ένα μικρό και επουσιώδες τμήμα τους είδε το φως της δημοσιότητας. Η Αγγλία επικαλέστηκε το απαραβίαστο της συνθήκης του 1914 και υπενθύμισε πως οι Αμερικάνοι είχαν συμφωνήσει σε μια παρόμοια συνθήκη μαζί της, η οποία τους παραχωρούσε παρόμοια δικαιώματα στην εκμετάλλευση πετρελαίου από την Βρετανική Παλαιστίνη, μια συνθήκη την οποία η Αγγλία θα συνέχιζε να σέβεται. Οι ΗΠΑ απάντησαν με τους 21 όρους, ένας εκ των οποίων ανέφερε ότι θα έπρεπε να τους επιτραπεί η εκμετάλλευση έως και της μισής παραγωγής έναντι των ποσοτήτων που θα διέθεταν οι χώρες που κατείχαν τις εντολές, ή τουλάχιστον «όχι μικρότερη ποσότητα από αυτήν που θα αποκτήσουν τρίτα μέρη». Αυτό μεταφραζόμενο στις συνθήκες της Μεσοποταμίας, θα σήμαινε πως σύμφωνα με τους Αμερικάνους θα έπρεπε να μοιραστεί ως ακολούθως: 50% στην Αγγλία, 25% στις ΗΠΑ και 25% στην Γαλλία.
Κατά την διάρκεια των συνδιασκέψεων στην Ουάσιγκτον, στη Γένοβα και στη Χάγη, πραγματοποιήθηκαν αδιάλειπτες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Standard Oil Company από την μια μεριά και την Royal Dutch Shell από την άλλη. Όπως επίσης, το ίδιο συνέβη και ανάμεσα στις κυβερνήσεις που κινούσαν τα νήματα του πετρελαίου. Η Αγγλία πρότεινε διάφορες παραχωρήσεις. Ο Τζων Τσάντμαν21Ο Τζων Τσάτμαν, 1ος Βαρώνος του Τσάτμαν (1877 – 1941) ήταν τεχνοκράτης μηχανικός εξόρυξης και στέλεχος σε διάφορες πετρελαϊκές εταιρίες, ενώ αποτελούσε και εμπειρογνώμονα/συμβουλάτορα της Βρετανικής κυβέρνησης σε ζητήματα διεθνούς ενεργειακής πολιτικής., εκπρόσωπος της Αγγλίας στο διεθνές πετρελαϊκό συμβούλιο, αρθρογράφησε στο 4ο σημείωμα του συλλογικού έργου υπό την εκδοτική επιμέλεια του Κέυνς, Η Ανοικοδόμηση της Ευρώπης 22Κατά την διάρκεια του 1922 η βρετανική Guardian εξέδωσε σε ξεχωριστή έκδοση μια σειρά από άρθρα, μελέτες και κριτικές που αφορούσαν την διεθνή γεωπολιτική και οικονομία με τίτλο Η Ανοικοδόμηση της Ευρώπης, χωρισμένο σε πολλές υπο-ενότητες που δημοσιεύονταν σταδιακά με εκδότη και επιμελητή τον Τζων Κέυνς. Σε αυτές βρίσκει κανείς άρθρα πολιτικών, οικονομολόγων, διπλωματών, στρατιωτικών, τεχνοκρατών κ.λπ. για μια σειρά ζητήματα. Βλέπε σχετικά στα αγγλικά στο https://www.theguardian.com/business/from-the-archive-blog/2020/mar/04/reconstruction-in-europe-keynes-guardian-guide-1922 με το ύφος ενός αγαθού αμνοεριφίου, αναφέροντας πως είπε στους Αμερικάνους πως η συνθήκη του Σαν Ρέμο ήταν αναγκαία για να αποφευχθεί μια σύγκρουση μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, εξαιτίας των πετρελαίων της Γερμανίας και της Ρουμανίας. Επιπλέον, είχε ως σκοπό να βοηθηθούν οι Γαλλικοί και οι Αγγλικοί όμιλοι πετρελαϊκών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνταν στην Ρωσία, την Μεσοποταμία και τις Αγγλικές αποικίες. Και έτσι η συνθήκη αυτή δεν στρεφόταν ενάντια στην Αμερική, την Ιταλία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα και δεν παρενέβαινε στα πραγματικά ή δυνητικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Επιπρόσθετα, επισήμανε πως το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν αποκτούσαν επιπλέον δικαιώματα στη Μεσοποταμία, είχε να κάνει με το γεγονός ότι και καμιά άλλη χώρα δεν θα λάμβανε τέτοια δικαιώματα. Αυτό που είχε αποφασιστεί είναι πως θα διατηρούνταν οι υφιστάμενες σχέσεις των πετρελαϊκών εταιριών και τα συμβόλαιά τους, έως ότου ένα Αραβικό κράτος συσταθεί και φτάσει σε σημείο να μπορεί να αναπτύξει τους πόρους της χώρας.
Ο Τζων Τσάντμαν μπορεί να κελαηδάει σαν αηδόνι, αλλά ο λύκος της Standard Oil Trust πιθανόν θα τον ρωτούσε: «και τότε για ποιον λόγο ξαναμοιράσατε το πετρέλαιο της Μοσούλης;» Από τότε διεξάγονται συνέχεια διαπραγματεύσεις. Μάλιστα, κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων στη Χάγη, οι Γάλλοι μαζί με τους Βέλγους, δημιούργησαν έναν ειδικό πετρελαϊκό όμιλο με σκοπό να αλλάξουν τους συσχετισμούς έναντι της Standard Oil και της Royal Dutch23Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Γαλλίας και του Βελγίου για την δημιουργία μιας κοινής Γαλλο-Βελγικής εταιρίας έχουν ξεκινήσει ήδη από το 1920 με την ίδρυση της Βελγικής Petrofina που θα διαδεχθεί τα Γερμανικά συμβόλαια στη Ρουμανία. Ωστόσο, δεν θα καταλήξουν σε κοινή εταιρία παρά την συνεργασία Γαλλίας και Βελγίου και παρά την εκτίμηση του Ράντεκ. Το 1924 το Γαλλικό κράτος θα ιδρύσει την Total. Οι δύο εταιρίες θα συγχωνευτούν τελικά πολλές δεκαετίες αργότερα με την εξαγορά της Βελγικής Petrofina από την Γαλλική Total..
O Κεμάλ Πασάς, τους φωνάζει: «οὐαὶ τοῖς ἡττημένοις!». Αυτό είναι που έχει αλλάξει ριζικά τις ισορροπίες στο θέμα του πετρελαίου και έχει διαμορφώσει τους όρους για μια νέα πολύ πιθανή πολεμική αναμέτρηση. Σε αυτήν ο καθένας θα επιδίωκε να αρπάξει ό,τι περισσότερο μπορούσε. Αλλά τότε το ερώτημα παραμένει: τι σχέση έχουν όλα αυτά με την διαμάχη για τα Στενά.
IV.
Στην ίδια προαναφερόμενη ενότητα της Ανοικοδόμησης της Ευρώπης, ένας ανώνυμος συγγραφέας ενός άρθρου με τίτλο, Οι Πολιτικές Προοπτικές του Πετρελαϊκού Ζητήματος, αφού αναφέρεται στην ιστορία των προσπαθειών συνεργασίας ανάμεσα στις Αγγλικές και τις Αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρίες, λέει ακόμη πως, ενώ η συνθήκη μεταξύ Αγγλία και Γαλλίας στο Σαν Ρέμο αφορούσε τα πετρέλαια, ωστόσο αυτή δεν οδήγησε σε μια συνολική συνθήκη ειρήνης που να περιλαμβάνει και την Αμερική. Η Αγγλία και η Γαλλία, πρέπει να δουν και να διορθώσουν αυτό το σφάλμα καθώς η κυριαρχία επί των κοιτασμάτων είναι αυτή που προετοιμάζει τους όρους ενός νέου πολέμου. Η Γαλλία δεν θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την κατοχή επί των κοιτασμάτων πετρελαίου της Ρουμανίας, εάν δεν μπορούσε να ασκήσει τον αναγκαίο ναυτικό και στρατιωτικό έλεγχο στις ακτές της Ρουμανίας και των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Ομοίως η Αγγλία δεν θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τα κοιτάσματα που κατέχει η Anglo-Persian Oil Company, αν δεν μπορούσε να διατηρήσει τον Περσικό κόλπο υπό τον έλεγχό της. Η κατοχή των κοιτασμάτων δεν είναι αυτή που οδηγεί σε στρατιωτική και ναυτική υπεροχή, αλλά το αντίθετο.
Αυτό είναι και το παράδοξο. Η στρατιωτική και ναυτική υπεροχή, προϋποθέτει την εκμετάλλευση του πετρελαίου για τα μηχανήματα, τα πλοία, τα οχήματα και τα αεροπλάνα. Αυτό το παράδοξο είναι που αποκαλύπτει και την θεμελιώδη αλήθεια, πως η κατοχή των κοιτασμάτων σε Ρουμανία και Μεσοποταμία, είναι αυτή που υπαγορεύει σε Γαλλία και Αγγλία αντίστοιχα την διατήρηση της κατοχής των Στενών. Εις ό,τι αφορά το Ρουμανικό πετρέλαιο είναι ξεκάθαρο πως αυτό θα μεταφερθεί μέσα από τα Στενά. Εις ό,τι αφορά το πετρέλαιο της Μεσοποταμίας, οι αγωγοί πρέπει να περάσουν μέσα από την Συρία.
Κατά αυτόν τον τρόπο, η κατοχή των Στενών είναι στα διαρκή ενδιαφέροντα του Αγγλικού και του Γαλλικού ιμπεριαλισμού. Εάν μάλιστα η Αγγλία ικανοποιήσει τα αιτήματα των Αμερικάνων, τότε είναι σίγουρο πως και οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν την αξίωση των Συμμάχων όπως τα Στενά παραμείνουν στα χέρια τους. Αυτό απαντά στο ερώτημα, για ποιόν λόγο η Αγγλία αμέσως μετά την άσχημη τροπή που πήρε η σύγκρουση στην Εγγύς Ανατολή, στράφηκε προς τις ΗΠΑ και για ποιόν λόγο ο Αμερικάνος Υπουργός Εξωτερικών κ. Χιούζ24Ο νομικός Charles Evans Hughes Sr. (1862 – 1948) διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών στις Ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις που ακολούθησαν μετά τον Γουΐλσον. Ως υπουργός εξωτερικών δραστηριοποιήθηκε κυρίως για την εμβάθυνση των σχέσεων με την Αγγλία και έστρεψε το Αμερικανικό ενδιαφέρον προς την παρασοσιακή σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική. δήλωσε μετά τις συνομιλίες που είχε με τον Άγγλο πρέσβη, πως ο έλεγχος επί των Στενών πρέπει να είναι «πραγματικός έλεγχος».
Αν η Γαλλία και οι ΗΠΑ, επιδιώξουν να κλέψουν από τους Άγγλους τα κοιτάσματα της Μοσούλης, τότε η κατοχή της από τα Τουρκικά στρατεύματα και τα προεόρτια της παρούσας κρίσης των Στενών, λειτουργούν υπέρ τους, καθώς θέτουν την Αγγλία στον κίνδυνο ενός διμέτωπου πολέμου με την Τουρκία. Αν όμως με οποιονδήποτε τρόπο τα βρουν με την Αγγλία, τότε θα σχημάτιζαν ένα κοινό μέτωπο ενάντια στην Τουρκία.
Η Τουρκία πράττει πολύ ορθά, όταν επιχειρεί να εκμεταλλευτεί τις διαμάχες ανάμεσα στα πετρελαϊκά τραστ. Αλλά δεν θα έπρεπε ποτέ να ξεχάσει ένα πράγμα: η αληθινή της δύναμη δεν βρίσκεται στους μεγιστάνες των πετρελαίων, αλλά στη δύναμη των λαών που σήμερα αποτελούν το αντίπαλο δέος έναντι αυτών.
Τα πετρέλαια του Καυκάσου επίσης, παίζουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμάχη των Συμμάχων απέναντι στην Σοβιετική εξουσία. Απέναντι στο διεθνές μέτωπο των πετρελαϊκών δυνάμεων και του διεθνούς κεφαλαίου, πρέπει να ορθώσουμε ένα ενιαίο μέτωπο των λαών για τους οποίους το πετρέλαιο είναι το μόνο μέσο άμυνας ενάντια στον ιμπεριαλιστικό ζυγό.□
Υποσημειώσεις
