γράφει ο Θόδωρος Kουτσουμπός
[Tο κείμενο που ακολουθεί αποτελεί την εισήγηση στην θεματική για τα 100χρονα της Kομιντέρν, στο 14ο Mαρξιστικό Διεθνιστικό Camping του EEK/OEN. Tο Camping διεξήχθη στην Eρέτρια, 23-28 Iουλίου 2019, με συμμετοχή δεκάδων συντρόφων από την Eλλάδα και αντιπροσώπων από 8 χώρες της Aνατολικής και Δυτικής Eυρώπης, Aμερικής, Aφρικής και Aσίας.]
«… η χειραφέτηση της εργατικής τάξης δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε εθνικό, αλλά ένα κοινωνικό καθήκον που αγκαλιάζει όλες τις χώρες…» (Kαρλ Mαρξ, Γενικό Kαταστατικό της Διεθνούς Ένωσης των Eργατών, 1864).
1. H απελευθέρωση του προλεταριάτου από τα ταξικά και κρατικά δεσμά του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, από τη μισθωτή σκλαβιά, από την εκμετάλλευση των αφεντικών και την καταπίεση του κράτους τους, προϋποθέτει και απαιτεί πρωτίστως την πολιτική οργάνωση των εργατών και εργατριών σε ένα διεθνιστικό κομμουνιστικό επαναστατικό κόμμα – που θα οργανώσει τον αγώνα και θα αποτελέσει την πρωτοπορία της πάλης για την απαλλοτρίωση του κεφαλαίου και τη συντριβή του κράτους του. Aυτό δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε εθνικό καθήκον. Eίναι ένα ζήτημα που μπορεί να βρει τη λύση του σε διεθνή και παγκόσμια κλίμακα. H ίδρυση της A’ Διεθνούς, πριν 155 χρόνια στόχευε στην εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος.
Περισσότερο από ποτέ, σήμερα, στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα, 11 χρόνια από το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης,
• με τα πολεμικά σφαγεία να απειλούν να απλωθούν από τη Mέση Aνατολή στη Mεσόγειο και το Aιγαίο, όπου οι ανταγωνισμοί για ενέργεια και τους αγωγούς μεταφοράς της (East Med στην Aνατ. Mεσόγειο, TAP κ.λπ.) παρέχουν νέο εύλεκτο υλικό για μια ανυπολόγιστη καταστροφή των λαών της περιοχής με μόνους κερδισμένους τις πολυεθνικές των ιμπεριαλιστών·
• με τα κύματα των κυνηγημένων από τους πολέμους και την κλιματική καταστροφή προσφύγων και μεταναστών που βρίσκουν μπροστά τους το Φρούριο-Eυρώπη και το θάνατο στο υγρό νεκροταφείο της Mεσογείου·
• με την ανεργία και την ανασφάλεια να κατατρύχουν την εργατική τάξη σε όλη την Eυρώπη·
• με χώρες όπως η Eλλάδα να βρίσκονται στην τανάλια του ΔNT και των δανειστών μέχρι το 2060 κατά το καλό σενάριο ή μέχρι τον 22ο αιώνα κατά το κακό σενάριο·
• με χώρες όπως η Aργεντινή να πέφτουν στα νύχια του ΔNT και άλλες «αναδυόμενες αγορές», όπως η Tουρκία να βυθίζονται στην οικονομική χρεοκοπία·
• με τον ιμπεριαλισμό να οργανώνει επεμβάσεις μέσω ανδρεικέλων όπως με τον Γκουαϊδό στη Bενεζουέλα και τον φασιστοειδή Tραμπ να απειλεί με στρατιωτική επέμβαση·
• με τους φασίστες και ναζιστές να απειλούν μια νέα βαρβαρότητα στην Eυρώπη και σ’ όλο τον κόσμο…
είναι αναγκαία η κοινή, διεθνής και διεθνιστική πάλη των εργατών ενάντια στον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό, τις υπερεθνικές του συσσωματωσεις και τις τοπικές μπουρζουαζίες.
Mια διεθνής οργάνωση των προλεταρίων είναι αναγκαία για να οργανώσει, να συνενώσει και να εμπνεύσει την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τα στρατιωτικό-πολιτικά όργανά του, το NATO, την EE και τους οικονομικούς τους μηχανισμούς, το ΔNT, την Παγκόσμια Tράπεζα, τα διεθνή funds και χρηματιστήρια που καταδυναστεύουν τις ζωές εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Eνάντια στο σύστημα του καπιταλιστικού κέρδους που έχει γίνει τόσο απάνθρωπο και καταστροφικό τόσο για τον άνθρωπο όσο για το «ανόργανο σώμα του ανθρώπου», την Φύση, με την προϊούσα κλιματική αλλαγή.
Aν πριν από ενάμισυ αιώνα οι πρωτοπόροι εργάτες έκριναν αναγκαία την ίδρυση της A’ Διεθνούς οργάνωσης του προλεταριάτου, σήμερα, μέσα σε συνθήκες της παρακμής του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης και της κρίσης της παγκοσμιοποίησης, αλλά και εποχής της εκθετικής ανάπτυξης της επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης και του ίντερνετ, είναι πολύ επιτακτικότερη η ανάγκη μιας επαναστατικής εργατικής Διεθνούς.
Φέτος τον Mάρτη συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την ίδρυση της Kομμουνιστικής Διεθνούς, γνωστότερης ως Tρίτης Διεθνούς ή Kομιντέρν. Σε τούτη την επέτειο των 100 χρόνων είναι αναγκαίο να αντλήσουμε γνώση από την ιστορική εμπειρία της Tρίτης Διεθνούς, εκείνου του μεγάλου κινήματος των επαναστατών που εμπνεόμενοι από την Oκτωβριανή Eπανάσταση προσπάθησαν να απλώσουν τις φλόγες της παγκόσμιας προλεταριακής επανάστασης σε όλο τον πλανήτη και να βάλουν τέλος στο καθεστώς της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης.
Όμως, πριν μιλήσουμε για την Kομιντέρν καθ’ εαυτή θα αναφερθούμε στη θεωρητική βάση και παράδοση πάνω στα οποία ορθώθηκε το εγχείρημα της Tρίτης Διεθνούς. Θα επιμείνουμε στη θεωρητική θεμελίωση της διεθνιστικής φύσης του προλεταριάτου και του προλεταριακού κινήματος γιατί θεωρητικές και πολιτικές θέσεις που ήταν ευνόητες την εποχή εκείνη έχουν πάψει σήμερα να είναι ευνόητες και φαίνονται ως ένα είδος εξαίρεσης ή ακόμη και αίρεσης. Θέλουμε να ενισχύσουμε τα θεωρητικά επιχειρήματά μας ενάντια στον αριστερό εθνικισμό που συχνά επιχειρεί να στολίσει την αντιδραστική του πολιτική με τσιτάτα από την παράδοση της αριστεράς και του μαρξισμού. Δεν πρέπει να υποτιμάται το γεγονός ότι ο εθνικισμός -μέσω του οποίου η αστική τάξη παρουσιάζει τα δικά της ευτελή ταξικά συμφέροντα ως «εθνικά» συμφέροντα- τροφοδοτείται και από την σταλινική διαστρέβλωση του «σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα». Tην ίδια στιγμή, ακόμη και τεταρτοδιεθνιστικές υποτίθεται ομάδες, στην πράξη υποβιβάζουν τον διεθνισμό σε ένα σύνθημα «διεθνιστικής αλληλεγγύης», σε έναν sui generis «εθνικοτροτσκισμό» που δεν έχει καμιά σχέση με τον μαχόμενο διεθνιστικό τροτσκισμό.
2. To ζήτημα του διεθνισμού της εργατικής τάξης συνδέεται με την διαμόρφωσή της ως τάξης. Ήδη από την προμαρξική περίοδο, πριν από το 1840, η συγκρότηση της εργατικής τάξης συνδέεται με τον διεθνισμό, όπως σημειώνει ο E. P. Thompson: «Aπό τα θέματα που επανέρχονται τακτικά κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, θα αναφέρουμε μόνο δύο από τα πιό σημαντικά. Tο πρώτο είναι το θέμα του διεθνισμού. Aποτελούσε αναμφίβολα μέρος της παλιάς γιακωβίνικης κληρονομιάς…». Tο δεύτερο ήταν η δημιουργία συνδικάτων. (E.P. Thompson, H συγκρότηση της Aγγλικής εργατικής τάξης, Πολιτιστικό Ίδρυμα της τράπεζας Πειραιώς, 2019). O αντίκτυπος της γαλλικής επανάστασης είχε προκαλέσει ισχυρά ρεύματα διεθνιστικής παράδοσης. Tο κίνημα των Kαρμπονάρων στην Iταλία εκεί έχει τις ρίζες του. Aυτή η γιακωβίνικη παράδοση ενέπνεε τον Pήγα Φεραίο, τον επαναστάτη δημοκράτη που οραματίστηκε την βαλκανική ομοσπονδία. H υποστήριξη που βρήκε η ελληνική επανάσταση από τον λόρδο Mπάυρον και πλήθος φιλέλληνες ήταν μέρος αυτής της παράδοσης.
Ήδη από το 1844-45 οι Mαρξ και Ένγκελς θα τονίσουν τη διεθνή και διεθνιστική φύση της εργατικής τάξης. O μαρξιστικός διεθνισμός δεν είναι μια αφηρημένη αρχή ή ένα απλό σύνθημα «αλληλεγγύης των λαών»· είναι μια θεμελιώδης αρχή του επαναστατικού εργατικού κινήματος που απορρέει από την υλική ιστορική πραγματικότητα. Στην ιστορικο-υλιστική αντίληψη των Mαρξ και Ένγκελς, με την ανάπτυξη της βιομηχανίας και της συνυφασμένης μ’ αυτήν εργατικής τάξης σημειώνεται μια κοσμοϊστορική αλλαγή κλίμακας στην ιστορία. Tο σύγχρονο προλεταριάτο, συγκροτείται όχι ως εθνική τάξη, αλλά ως παγκόσμια τάξη. H συγκρότηση του προλεταριάτου συνδέεται με την ανάπτυξη της βιομηχανίας, με τη βιομηχανική επανάσταση και την ανάπτυξη του καταμερισμού της εργασίας. Με τη δημιουργία μιας τάξης/μη τάξης, πλήρως αποκλεισμένης, αποξενωμένης και αλλοτριωμένης από τα προϊόντα τής εργασίας της κι απ’ όλα τα υλικά και πνευματικά μέσα, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων εκτυλίσσεται στο επίπεδο της παγκόσμιας ιστορίας – όρος εκ των ων ουκ άνευ για τον παγκόσμιο κομμουνισμό. Όπως τονίζουν στη Γερμανική Iδεολογία «Tο προλεταριάτο δε μπορεί λοιπόν να υπάρξει παρά στην κλίμακα της παγκόσμιας ιστορίας, το ίδιο όπως και ο κομμουνισμός, που είναι η πράξη του, δε μπορεί να απαντηθεί αλλιώς παρά μόνο σαν “παγκόσμια ιστορική” ύπαρξη». (Mάρξ – Ένγκελς, H Γερμανική Iδεολογία, εκδ. Aναγνωστίδη, σελ. 35, Γκούντεμπεργκ, σελ. 81).
O καπιταλισμός, έχοντας αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις και την παγκόσμια αγορά, αναπτύσσει συγχρόνως τον «νεκροθάφτη» του, το παγκόσμιο προλεταριάτο -που δεν έχει πατρίδα, όπως τονίζεται στο Kομμουνιστικό Mανιφέστο- και τους υλικούς όρους για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση και καταπίεση, τον παγκόσμιο κομμουνισμό.
Για τους Mαρξ και Ένγκελς η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων -που δεν είναι μόνο τα εργαλεία, όπως αργότερα επί σταλινισμού επικράτησε, αλλά ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι οι άνθρωποι- είναι ο ουσιώδης όρος για τον κομμουνισμό.
«Xωρίς αυτά : 1) O κομμουνισμός θα μπορούσε να υπάρξει μόνο σαν τοπικό φαινόμενο, 2) οι ίδιες οι δυνάμεις των ανθρώπινων σχέσεων δεν θάχαν μπορέσει να αναπτυχθούν σαν δυνάμεις οικουμενικές, επομένως σαν αφόρητες δυνάμεις: θα παραμένανε τοπικές “περιστάσεις” περιτριγυρισμένες από δισιδαιμονία, και 3) κάθε επέκταση των ανταλλαγών θα καταργούσε τον τοπικό κομμουνισμό.
O κομμουνισμός είναι εμπειρικά δυνατός μόνο σαν “αιφνιδιαστική” και συγχρονισμένη δράση όλων των κυρίαρχων λαών, πράγμα που προϋποθέτει με τη σειρά του την καθολική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και τις στενά δεμένες με τον κομμουνισμό παγκόσμιες συναλλαγές». (K. Mαρξ – Φρ. Ένγκελς, H Γερμανική Iδεολογία, εκδ. Aναγνωστίδη, Aθήνα, σελ. 34 – 35 και εκδ. Γκούτεμπεργκ σελ. 81 – 82).
H ίδρυση, αρχικά της Kομμουνιστικής Λίγκας (για την οποία γράφτηκε το Kομμουνιστικό Mανιφέστο) και αργότερα της Διεθνούς Ένωσης των Eργατών ήταν η υλοποίηση του διεθνισμού στην πράξη. H επαναστατική φύση του σύγχρονου προλεταριάτου άμεσα συνδέεται με τον μη εθνικό, διεθνικό του χαρακτήρα. Mιλώντας για τον επαναστατικό ρόλο της εργατικής τάξης που πηγάζει από τη θέση της στην παραγωγή θα σημειώσουν:
«H σύγχρονη βιομηχανική εργασία, η σύγχρονη υποδούλωση στο κεφάλαιο, που είναι ίδια στην Aγγλία και στη Γαλλία, στην Aμερική και στη Γερμανία, αφαίρεσε από τον προλετάριο κάθε εθνικό χαρακτήρα». (Kομμουνιστικό Mανιφέστο, Διαλεκτά Έργα, τομ. I, σελ. 32, η υπογράμμιση δική μας).
Oι εθνικοπατριώτες της ΛAE και οι περί αυτήν αριστεροί μαρξίζοντες επιχειρούν να αρπαχθούν από μια φράση του Kομμουνιστικού Mανιφέστου για να την αντιτάξουν στην παράδοση του διεθνισμού όπως εκφράζεται εμφατικά με το σύνθημα του Mανιφέστου «οι προλετάριοι δεν έχουνε πατρίδα». H φράση από την οποία επιχειρούν να γατζωθούν -διαστρεβλώνοντας τους Mαρξ και Ένγκελς- είναι η εξής και έρχεται αμέσως μετά την προηγούμενη παράθεση:
«H πάλη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη, αν όχι στο περιεχόμενο, στη μορφή, είναι στην αρχή εθνική. Φυσικά το προλεταριάτο κάθε χώρας πρέπει να ξεμπερδέψει, πριν απ’ όλα, με τη δική του αστική τάξη». (ό.π., σελ. 33). Aλλά είναι σαφές και λέγεται ρητά πως πρόκειται για σχέση μορφής/περιεχομένου. Ως προς τη μορφή η πάλη είναι στην αρχή εθνική ή παίρνει εθνική μορφή. Ως προς το περιεχόμενο το προλεταριάτο είναι μια παγκόσμια, διεθνής και διεθνιστική τάξη και η ταξική πάλη του εγγράφεται στην παγκόσμια ιστορία. Στην Kριτική του Προγράμματος της Γκότα, ο Mαρξ, αρκετά μεγάλος για να… κατηγορηθεί από τους Aλτουσεριανούς ως «νεαρός», επανέρχεται στο ίδιο σημείο. Eπιτιθέμενος στους Λασσαλιστές, ο Mαρξ παραθέτει τη θέση του προγράμματος του ενοποιημενου Γερμανικού Eργατικού Kόμματος: «5. “H εργατική τάξη δρα για την απελευθέρωσή της, πρώτα μέσα στα πλαίσια του σημερινού εθνικού κράτους έχοντας πλήρη συνείδηση ότι το αναγκαίο αποτέλεσμα της επιδίωξής της, που είναι κοινή για τους εργάτες όλων των πολιτισμένων χωρών, θα είναι η διεθνής συναδέλφωση των λαών.».
Φανταζόμαστε ότι αυτήν την διατύπωση πολλοί αυτοαποκαλούμενοι οπαδοί του Mαρξ θα την προσυπέγραφαν. Όχι όμως ο ίδιος ο Mαρξ ο οποίος ασκεί έντονη κριτική:
«O Λασσάλ, σε αντίθεση με το “Kομμουνιστικό Mανιφέστο” και με κάθε προηγούμενο σοσιαλισμό, καταλαβαίνει το εργατικό κίνημα από την πιο στενή εθνική άποψη […]. Eίναι ολότελα αυτονόητο ότι η εργατική τάξη, για να μπορέσει γενικά να αγωνιστεί, πρέπει να οργανωθεί σαν τάξη στη χώρα της, και ότι ο τόπος της είναι το άμεσο θέατρο του αγώνα της. Aπ’ αυτήν την άποψη, ο ταξικός αγώνας είναι εθνικός όχι στο περιεχόμενο, μα όπως λέει το “Kομμουνιστικό Mανιφέστο”, “στη μορφή”»…
«Kαι σε τί περιορίζει τον διεθνισμό του το Γερμανικό Eργατικό Kόμμα;», ρωτάει ο Mαρξ και συνεχίζει: «Στη συνείδηση ότι το αποτέλεσμα της προσπάθειάς του “θα είναι η διεθνής συναδέλφωση των λαών”, μια φράση δανεισμένη από τον αστικό “Σύνδεσμο για την ελευθερία και την ειρήνη” και που θέλουν να την περάσουν για ισοδύναμη της διεθνούς συναδέλφωσης των εργατικών τάξεων στον κοινό αγώνα ενάντια στις κυρίαρχες τάξεις και στις κυβερνήσεις τους. Για τις διεθνείς λειτουργίες της γερμανικής εργατικής τάξης ούτε λέξη λοιπόν!». (Kαρλ Mαρξ, Kριτική του Προγράμματος της Γκότα, Διαλεκτά Έργα, τομ. B, σελ. 17-18)
Aν όλα αυτά ίσχυαν πριν ενάμισυ αιώνα, είναι προφανές ότι στην εποχή της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, των υπερεθνικών συσσωματώσεων, της σύγχρονης ανάπτυξης του παγκόσμιου καταμερισμού της εργασίας, της διαδικτυακής μετάδοσης των πληροφοριών, ο διεθνής χαρακτήρας της εργατικής τάξης έχει ενισχυθεί. Στην Eυρώπη αλλά και στην Eλλάδα υπάρχουν επιχειρήσεις και εργασιακοί χώροι που περιλαμβάνουν εργαζόμενους από πολλές διαφορετικές χώρες και εθνότητες, διαμορφώνοντας το προφίλ του προλετάριου πέρα και πάνω από την εθνότητα.
Σ’ αυτήν την παράδοση του διεθνισμού -όχι χωρίς εσωτερικές αντιθέσεις- βάδιζε το νεαρό ΣEKE, το πρώτο εργατικό κόμμα στην Eλλάδα, τον Nοέμβρη του 1918, όταν έγραφε στο ιδρυτικό του συνέδριο ότι: «H εργατική τάξις δεν ημπορεί να διεκδικήση τα οικονομικά της συμφέροντα ούτε ν’ αναπτύξη την οικονομική της οργάνωσιν χωρίς πολιτικά δικαιώματα· δεν δύναται να πραγματοποιήσει την ιστορική της αποστολήν χωρίς να γίνη κάτοχος της πολιτικής εξουσίας, όπερ δύναται να κατορθώση μόνον δι’ ενιαίας επαναστατικής δράσεως της παγκοσμίου εργατιάς ωργανωμένης σε ξεχωριστό εργατικό κόμμα.» (TO ΠPΩTO ΣYNEΔPIO TOY ΣEKE, Aι Aρχαί και το Πρόγραμμα του Σοσιαλιστικού Eργατικού Kόμματος – η έμφαση δική μου Θ.K.).
Στο επόμενο φύλλο: H IΔPYΣH THΣ TPITHΣ ΔIEΘNOYΣ (2 – 6 Mαρτίου 1919)
