της Μαργαρίτας Κουτσανέλλου
Τον Οκτώβριο 2020 η προσοχή όλου του πλανήτη ήταν στραμμένη στον ηρωικό λαό της Χιλής και στο ιστορικό δημοψήφισμα που επισφράγισε το μνημειώδη αγώνα ενός ολόκληρου χρόνου ο οποίος καθήλωσε με το πάθος και το μεγαλείο του.
Οι Χιλιάνοι μετά από την πτώση το 1990 της βάρβαρης μαύρης δικτατορίας του Αουγκούστο Πινοσέτ έζησαν τριάντα χρόνια συνθλιβόμενοι από τη μέγγενη ενός σκληρότατου και απάνθρωπου νεοφιλελεύθερου συντάγματος που άφησε παρακαταθήκη ο δικτάτορας και με το οποίο εφαρμόστηκαν οι πιο άγριες πολιτικές που ιδιωτικοποίησαν τα πάντα, από την εκπαίδευση μέχρι το νερό και την υγεία. Μία αύξηση στο εισιτήριο του μετρό υπήρξε η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι και έβγαλε στο δρόμο χιλιάδες λαού που απαίτησαν να μπει τέρμα σε αυτό το τερατώδες πολιτικό και κοινωνικό σύστημα. Με το δημοψήφισμα που επέβαλαν στον δισεκατομμυριούχο νεοφιλελεύθερο πρόεδρο Πινιέρα οι εξεγερμένοι Χιλιάνοι προσπαθούν να ανατρέψουν το άγριο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον που εδράζεται πάνω στο σύνταγμα του 1988, το οποίο μάλιστα εμπνέει και τη δική μας εγχώρια νεοφιλελεύθερη παράταξη της Νέας Δημοκρατίας που κυβερνά σήμερα τον τόπο. Τον περασμένο Οκτώβριο με ένα συντριπτικό ποσοστό που άγγιξε το 80% αποφάσισαν την αλλαγή του συντάγματος και μάλιστα χωρίς τη συμμετοχή κοινοβουλευτικών και πολιτικών στελεχών του υπάρχοντος κατεστημένου. Μόνο από πολίτες!
Πλησιάζοντας πλέον στον Απρίλιο του 2021, ο οποίος ορίστηκε για τη διεξαγωγή των εκλογών για την ανάδειξη της συντακτικής συνέλευσης, όλοι αναρωτιούνται τι επιφυλάσσει το μέλλον για τη Χιλή. Και είναι η εν ψυχρώ εκτέλεση του καλλιτέχνη του δρόμου Φρανσίσκο Μαρτίνες Ρομέρο από αστυνομικό σε μία πόλη της Χιλής πριν από λίγο καιρό, που υπενθυμίζει σε όλους το τέρας με το οποίο ο χιλιανικός λαός έχει να αναμετρηθεί.
Στην αναμενόμενη εκλογική αναμέτρηση του ερχόμενου Απριλίου διακυβεύεται ποιες δυνάμεις θα αναδειχθούν κυρίαρχες απ’ αυτή. Κρίσιμο επίσης είναι σε ποιο βάθος θα προχωρήσει η διεργασία αυτή; Πρόκειται για συνταγματική αναθεώρηση ή συντακτική συνέλευση, μια και στην πρώτη περίπτωση τα όρια των αλλαγών που θα επιτραπούν θα είναι πολύ στενότερα από αυτά που οι λαϊκές προσδοκίες και ανάγκες απαιτούν; Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο χιλιάνικος λαός βρέθηκε στο προσκήνιο ως κυρίαρχος και πρωταγωνιστής. Και αυτό συνετέλεσε στο σπάσιμο του φόβου που τόσα χρόνια εμφιλοχωρούσε στη συλλογική συνείδηση με τα φρικιαστικά εγκλήματα του καθεστώτος Πινοσέτ.
Μετά το δημοψήφισμα του Απριλίου θα διεξαχθεί συζήτηση για εννέα μήνες έως ένα χρόνο το πολύ εάν χρειαστεί, ώστε να τεθούν οι βάσεις ενός νέου συντάγματος, το οποίο θα τεθεί μέσα σε εξήντα ημέρες στη συνέχεια.
προς έγκριση ή απόρριψη. Είναι εμφανές ότι κάθε ημέρα από αυτές που πρόκειται να ακολουθήσουν μετά τον Απρίλιο και ανάλογα με τη δυναμική που θα προκύψει θα είναι δυνάμει μία ημέρα ανατροπών, είτε προς την πιο αισιόδοξη, είτε προς την πιο απαισιόδοξη οπτική. Κατά την περίοδο των εξεγέρσεων τον περασμένο χρόνο, ένα μέρος της αντιπολίτευσης εκτός του κομμουνιστικού κόμματος και του κόμματος των ανθρωπιστών υπέγραψε συμφωνία με την κυβέρνηση για τις ακολουθούμενες διαδικασίες. Η αιτιολόγηση για τη μη συμμετοχή του κομμουνιστικού κόμματος είναι το γεγονός ότι δεν εξασφαλίστηκε ποσόστωση για τη συμμετοχή των γυναικών και των ιθαγενών. Ένα άλλο σημείο προστριβής είναι το γεγονός ότι για την εκλογή των εκπροσώπων στη συνέλευση θα ακολουθηθεί το σύστημα που εφαρμόζεται για τις βουλευτικές εκλογές και το περιεχόμενο του συντάγματος θα πρέπει να συμφωνηθεί από τα δύο τρίτα της συνέλευσης και όχι από την απλή πλειοψηφία (50% +1). Όπως επίσης ότι δεν είναι ξεκάθαρο αν θα μπορούν να αντιπροσωπευτούν κοινωνικά κινήματα και ανεξάρτητοι ή η αντιπροσώπευση θα βασιστεί σε τυπικές κομματικές οργανώσεις, γεγονός που ευνοεί τη δεξιά.
Βεβαίως πέρα από όλα αυτά τα πολύ σημαντικά, η ταμπακιέρα βρίσκεται στο κατά πόσο θα θιγεί ο σκληρός πυρήνας του ισχύοντος συντάγματος, ο οποίος χαρακτηριστικά για να καταλάβουμε τι ακριβώς αντιπροσωπεύει και θεμελιώνει, ομνύει στις αρχές του ελεύθερου εμπορίου και ανακηρύσσει τη χώρα της Χιλής ως κράτος που υπηρετεί το δόγμα αυτό. Η εμπειρία της προσπάθειας να αλλάξει η κοινωνική κατάσταση με συνταγματικές αναθεωρήσεις δεν είναι πρωτόγνωρη στη Λατινική Αμερική. Ούτε έδειξε ικανή η διεργασία αυτή να λύσει τα κοινωνικά προβλήματα και τις ανισότητες που μαστίζουν τους λαούς της. Παράδειγμα γι αυτό θα μπορούσε να είναι η Κολομβία, η οποία από το 1991 απέκτησε ένα σύνταγμα πλούσιο σε διακηρύξεις για ανθρώπινα δικαιώματα και εγγυήσεις, παρόλα αυτά το χάσμα μεταξύ των τάξεων στη χώρα παραμένει μεγάλο και εκρηκτικό. Ο δικαιωματισμός έχει αποδειχτεί εξαιρετικό μέσο για να εδραιώνει αυταπάτες στους καταπιεσμένους, οι οποίοι παραιτούνται από το στόχο για την κατάκτηση της εξουσίας, αρκούμενοι σε υποσχέσεις για την εξασφάλιση δικαιωμάτων, τα οποία στην πραγματικότητα δεν γίνονται ποτέ σεβαστά. Στη Χιλή παρόλα αυτά φαίνεται η άρχουσα τάξη να βρίσκεται απομονωμένη και χωρίς ιδεολογική κυριαρχία. Και είναι και η πανδημία του covid ένας λόγος που τα θεμέλια του αστικού κράτους τρίζουν και το περιθώριο της αστικής τάξης στενό για να πείσει το λαό ότι μπορεί να παραχωρήσει δικαιώματα που θα ανακουφίσουν τα πάθη και τα βάσανά του. Το ενδεχόμενο για μία ριζική αλλαγή στη Χιλή φαίνεται να είναι ανοιχτό, στο βαθμό που η κινητοποίηση των μαζών δεν υποχωρήσει μέσα στις γραφειοκρατικές διαδικασίες της συντακτικής ή συνταγματικής έστω συνέλευσης.
Οι διάφορες ηγεσίες που έχουν αναδειχθεί εδώ και ένα χρόνο στην εξελικτική αυτή διαδικασία συγκεντρώνουν την προσοχή τους σε τρία ζητήματα την επόμενη περίοδο. Εκτός από την ανάδειξη μίας αριστερόστροφης συνέλευσης τον προσεχή Απρίλιο, εκκρεμεί η εκλογή νέου Προέδρου και Βουλής το Νοέμβριο του 2021 και κυρίως κυριαρχεί το ζήτημα της έκτασης που θα λάβει η συνταγματική αναθεώρηση. Θα ξεπεράσει τα όρια ώστε να καταστεί διαδικασία συντακτική; Δηλαδή, να τεθούν επί τάπητος και να αμφισβητηθούν διατάξεις που συνιστούν πολιτειακή συγκρότηση σε άλλη βάση, με νέα όργανα πιθανόν και με άλλους ταξικούς συσχετισμούς στην διανομή της εξουσίας;
Γεγονός είναι ότι τα πολιτικά κόμματα έχουν απονομιμοποιηθεί στη συνείδηση του λαού, γεγονός που συμβάλλει στην αστάθεια της αστικής πολιτειακής οργάνωσης. Την ίδια στιγμή η εξεγερσιακή κατάσταση που έζησε η χώρα για ένα ολόκληρο χρόνο ανέδειξε νέα πρόσωπα τα οποία τράβηξαν την προσοχή του λαού και κέρδισαν την εμπιστοσύνη του.
Μένει να φανεί εάν και πώς, αυτά τα πρόσωπα θα φανούν ικανά να σηκώσουν το βάρος των τεράστιων δομικών αλλαγών που πρέπει να γίνουν στη χώρα και είναι αυτό που επιθυμεί ο λαός της. Μένει επίσης να φανεί πώς θα συγκροτήσουν πολιτικά σχήματα συμβατά με το εκλογικό σύστημα στη χώρα, το οποίο βασίζεται στις εκλογικές λίστες. Πρέπει να συγκροτηθούν τέτοιες λίστες πολύ σύντομα, έξω από τους παραδοσιακούς υφιστάμενους κομματικούς μηχανισμούς. Η προδιάθεση του λαού πάντως για επαναστατικές αλλαγές πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το ζήτημα είναι κατά πόσο θα κρυφτεί ο διάβολος στις λεπτομέρειες αυτής της τιτάνιας διεργασίας. Σε αυτή την πολιτική ρευστότητα όπου τα παλιά πολιτικά τζάκια φαίνεται να σβήνουν, η αναμέτρηση φαίνεται να εδράζει κυρίως στην αγωνιστική και ιδεολογική συνέπεια που θα επιδείξουν ή δεν θα επιδείξουν τα νέα πρόσωπα που εμφανίστηκαν στο πολιτικό και ιστορικό προσκήνιο όλο αυτό το διάστημα. Ο λαός δεν φαίνεται να αποσύρεται από τις προσδοκίες και τις διεκδικήσεις του και οι οποίες φθάνουν ως το μετασχηματισμό των συνταγματικών θεσμών, κυρίως όσον αφορά τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του κράτους στη λειτουργία της οικονομίας (αίτημα για εθνικοποίηση των ορυχείων ιδιαίτερα), στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ανάληψη κρατικής ευθύνης στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην κοινωνική ασφάλιση. Όπως επίσης στην ενδυνάμωση των εργατικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων γυναικών, των ιθαγενών, όπως και των σεξουαλικών μειονοτήτων. Τελευταίο δε, αλλά καθόλου λιγότερο σημαντικό είναι το επείγον ζήτημα των μεταρρυθμίσεων στο στρατό και στην αστυνομία, το οποίο ο χιλιάνικος λαός έχει καταλάβει στο πετσί του με το πιο βάναυσο τρόπο τι σημαίνει για τη διαιώνιση του κατεστημένου που δεκαετίες τώρα τον απομυζά.
Είναι κάτι πολύ παραπάνω από σίγουρο ότι μία τέτοια ατζέντα δεν θα αντιμετωπίσει μόνο την αντίδραση στο εσωτερικό της χώρας. Οι εχθροί αυτής της επαναστατικής έχουμε κάθε λόγο να λέμε διαδικασίας είναι οι παγκόσμιας εμβέλειας επιχειρήσεις που έχουν συμφέροντα στη χώρα, αλλά και κάθε αστικό κρατικό σύστημα και ιμπεριαλιστική δύναμη, με προεξάρχουσες βεβαίως τις ΗΠΑ, που σε καμία περίπτωση δεν θέλουν να δουν τις δεξιές δυνάμεις της χώρας να σαρώνονται από μία άνευ προηγουμένου ήττα, η οποία είναι αναμενόμενο ότι θα σηματοδοτήσει ένα αέρα ανατροπής σε όλες τις χώρες της Λ. Αμερικής. Και αυτό ήδη έχει συμβεί μία φορά, στο δημοψήφισμα του 2020, όπου παρά τα τεράστια ποσά που δαπανήθηκαν για την εκλογική προπαγάνδα των δεξιών κομμάτων και πολιτικών αυτές κατατροπώθηκαν στην κάλπη.
Ένα είναι σίγουρο. Ο λαός της Χιλής εδώ και ένα χρόνο γράφει ιστορία και στο δρόμο και στις κάλπες. Ο καιρός των πολέμων και των επαναστάσεων είναι ο παρών χρόνος και η Ιστορία κοιλοπονά. Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μας, θα λέγαμε όπως ο ποιητής, στρέφουν το βλέμμα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να εμπνευστούν, να διδαχτούν, να συντρέξουν. Πώς θα μπορούσε εξάλλου να γίνει αλλιώς; Ο ήχος από το τραγούδι αυτού του ηρωικού λαού στις πλατείες των εξεγέρσεων και της αντίστασης που τόσες φορές μας συνεπήρε, θα συνεχίσει να μας συγκλονίζει. El pueblo unido jamas sera vencido!
