της Κατερίνας Πουρναρά
[ Η Κατερίνα Πουρναρά είναι δικηγόρος. Μετέχει στην ομάδα δικηγόρων που εκπροσωπούν τους επιζώντες του πολύνεκρου ναυαγίου της Πύλου. Το παρακάτω κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση της Κυριακής 15/9, δεύτερης ημέρας των εκδηλώσεων του Αντιφασιστικού Σεπτέμβρη, στη Δραπετσώνα, που οργάνωσε ο Σύλλογος Πολιτισμού Παύλος Killah P Φύσσας, στην 11η επέτειο από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.Βλέπε σχετικό ρεπορτάζ στο https://www.neaprooptiki.gr/i-alli-ellada/ ]
Ειλικρινά είναι τιμή μου που βρίσκομαι σήμερα εδώ και σας ευχαριστώ για την πρόσκληση εκ μέρους και των υπολοίπων δικηγόρων που εκπροσωπούμε τους επιζώντες του πολύνεκρου ναυαγίου της Πύλου.
Και είναι τιμή μου γιατί βρίσκομαι δίπλα σε ανθρώπους που παλεύουν για δικαιοσύνη και δικαίωση για τους δικούς τους ανθρώπους, για τους δικούς μας ανθρώπους. Ανθρώπους που γίνονται οι φωνές των θυμάτων, οι φωνές των νεκρών, η φωνή της κοινωνίας. Φωνές απέναντι στη συγκάλυψη, την ατιμωρησία, την απανθρωποποίηση. Φωνές που ζητούν δικαίωση. Και δε θα πάψουν να τη ζητούν.
Το έγκλημα της Πύλου ήταν το φονικότερο ναυάγιο που έχει συμβεί σε περιοχή ελληνικής ευθύνης έρευνας και διάσωσης και ένα από τα πιο πολύνεκρα στη Μεσόγειο.
Στις 13 Ιουνίου 2023, το αλιευτικό σκάφος «Adriana» που μετέφερε περίπου 750 πρόσφυγες εντοπίζεται 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου να στέλνει σήματα κινδύνου. Οι αρχές ήδη από τις πρωινές ώρες γνώριζαν ότι το σκάφος είναι υπερφορτωμένο, ότι δεν υπήρχαν τρόφιμα και νερό, ότι επέβαιναν σε αυτό γυναίκες και παιδιά, ότι υπήρχαν μαρτυρίες για νεκρούς και αιτήματα για διάσωση. Ωστόσο παρότι ήταν απολύτως αναγκαία και επείγουσα η επιχείρηση έρευνας, διάσωσης και αποτροπής του κίνδυνου, αυτή δεν έλαβε χώρα. Όταν το σκάφος του λιμενικού δώδεκα ώρες μετά προσέγγισε το αλιευτικό όχι μόνο δεν πρόσφερε βοήθεια, σωστικά μέσα ή ενημέρωση και καθοδήγηση για την επιχείρηση διάσωσης αλλά
- ζήτησε την απεμπλοκή των εμπορικών πλοίων
- υπέδειξε αλλαγή κατεύθυνσης της πορείας του αλιευτικού και
- στη συνέχεια επιχείρησε σύμφωνα με τις μαρτυρίες των επιζώντων πρόσδεση και ρυμούλκηση του σκάφους στο οποίο επέβαιναν με αποτέλεσμα να προκληθεί επικίνδυνη ταλάντευση του αλιευτικού και τελικώς η ανατροπή του.
Οι 104 επιζήσαντες πάλεψαν με τη θάλασσα για πολλή ώρα μετά τη βύθιση, χωρίς να τους έχει παρασχεθεί κανένα απολύτως σωστικό μέσο και εν τέλει διασώθηκαν μετά από μια – μιάμιση ώρα. Πέρα από την καθυστέρηση στη διάσωσή τους ακολούθησε και απάνθρωπη μεταχείρισή τους αμέσως μετά.
84 άνθρωποι βρέθηκαν νεκροί και εκατοντάδες άλλοι είναι αγνοούμενοι. Οι ελληνικές αρχές δεν έχουν πάρει καμία πρωτοβουλία για την ανάσυρση των σορών των αγνοουμένων, την ταυτοποίηση και την αξιοπρεπή ταφή τους. Από τις 84 σωρούς μέχρι και σήμερα 18 σωροί παραμένουν άταφοι στο Σχιστό εκ των οποίων οι 8 αταυτοποίητοι και 10 σωροί για τις οποίες δεν υπήρξε ούτε οικονομική δυνατότητα αποστολής στις οικογένειές τους στις χώρες καταγωγής τους ούτε οικονομική δυνατότητα ταφής στο μουσουλμανικό νεκροταφείο της Κομοτηνής.
Η τραγωδία της Πύλου ζητά απαντήσεις και απόδοση ευθυνών κατ’ αρχάς από την ελληνική Δικαιοσύνη. Ταυτόχρονα θέτει προ των ευθυνών τους, τόσο την Ελληνική πολιτεία, όσο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Γιατί το ναυάγιο της Πύλου δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό αλλά το αποτέλεσμα των θεσμοθετημένων πολιτικών αποτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που στο βωμό, πλέον, της αποτροπής της άφιξης προσφύγων, απομακρύνεται σταθερά και αυξανόμενα από το κράτος δικαίου και τις διακηρυγμένες αξίες της, ακόμα και από την υποχρέωση προστασίας της ανθρώπινης ζωής.
Σήμερα, 15 μήνες μετά, συγγενείς και επιζώντες συνεχίζουν να αναζητούν δικαίωση και δικαιοσύνη. Δεκαπέντε μήνες μετά υπάρχουν διαθέσιμα αντικειμενικά στοιχεία και πλήθος μαρτυριών με κοινό παρανομαστή τις ευθύνες των ελληνικών αρχών για όσα δεν έπραξαν αλλά και για όσα έπραξαν.
Πριν ένα χρόνο ακριβώς, ζητώντας την απόδοση αυτών των ευθυνών, σαράντα επιζώντες του ναυαγίου εκπροσωπούμενοι από τις οργανώσεις
Δίκτυο για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών
Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου,
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες,
Πρωτοβουλία Δικηγόρων και Νομικών για το Ναυάγιο της Πύλου και
Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο,
κατέθεσαν μήνυση ενώπιον της Εισαγγελίας του Ναυτοδικείου Πειραιώς.
Ζητούν την άσκηση ποινικής δίωξης κατά παντός υπευθύνου για πράξεις και παραλείψεις που έλαβαν χώρα και συντέλεσαν στην επέλευση του πολύνεκρου ναυαγίου. Η μήνυση συσχετίζεται με την αυτεπάγγελτη προκαταρκτική διερεύνηση που είχε ξεκινήσει 19-6-2023 αλλά έως τον Σεπτέμβρη ουδεμία κατάθεση επιζώντα είχε λάβει χώρα. Σήμερα οι μηνυτές είναι 53.
Η μήνυση αναλυτικά προσδιορίζει τις εγκληματικές ενέργειες και παραλείψεις που τελέσθηκαν σε βάρος τους, με συνέπεια την πρόκληση του ναυαγίου, την έκθεσή τους σε κίνδυνο ζωής, την παράλειψη προσφοράς βοήθειας, που είχε ως συνέπεια την διακινδύνευση όλων των επιβαινόντων, τις σωματικές βλάβες και τα βαριά ψυχικά τραύματα που φέρουν οι επιζώντες, όσο και τον θάνατο εκατοντάδων ανθρώπων που θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί, εφόσον οι αρμόδιοι υπάλληλοι των υπηρεσιών έρευνας και διάσωσης είχαν ενεργήσει σύμφωνα με τις υποχρεώσεις τους.
Μέχρι και σήμερα η προκαταρκτική εξέταση δεν έχει ολοκληρωθεί και ουδείς έχει κληθεί για παροχή έγγραφων εξηγήσεων.
Όπως σε κάθε έγκλημα, παράγοντες που οδηγούν στην αξιολόγηση μιας ποινικής διερεύνησης ως αποτελεσματικής και ενδελεχούς ή όχι,είναι η αναζήτηση, η συλλογή, η διασφάλιση και η εξέταση κρίσιμων αποδεικτικών στοιχείων, η διεξαγωγή πραγματογνωμοσύνης από ειδικούς, η διαφάνεια, η δυνατότητα των θυμάτων να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα στοιχεία και να ορίσουν τεχνικό σύμβουλο.
Να θυμίσω ότι η Ελλάδα έχει ήδη καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση του Φαρμακονησίου και για το λόγο ότι οι ελληνικές δικαστικές αρχές δεν είχαν διεξάγει υπεύθυνη και αποτελεσματική έρευνα. To ΕΔΔΑ στην απόφασή του για το Φαρμακονησι, αναφερόμενο ειδικά στο αποδεικτικό/οπτικοακουστικό υλικό που θα έπρεπε να είχε εισφερθεί και εξεταστεί κατά την ποινική διερεύνηση της υπόθεσης από τις ελληνικές δικαστικές αρχές, κάτι που δεν έγινε, διαπίστωσε ότι η υπόθεση αφορούσε πολύ σύνθετες πτυχές, που ήταν γνωστές και διαθέσιμες μόνο στις αρχές.
Όπως σε κάθε έγκλημα, πόσο μάλλον σε αυτά που υπάρχει εμπλοκή των ελληνικών αρχών, πρέπει η αποτελεσματική διερεύνηση, η αναζήτηση της αλήθειας και η τιμωρία των υπαιτίων να είναι ο βασικός, ο μοναδικός στόχος των αρχών. Είναι όμως; Ή ισχύει ακριβώς το αντίθετο; Μήπως γίνεται στόχος η δημιουργία έτερων υπαιτίων, η απόκρυψη των κρίσιμων αποδεικτικών στοιχείων που μόνο οι Αρχές έχουν στη διάθεσή τους, η καθυστέρηση στη διερεύνηση και εντέλει η ατιμωρησία;
- Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι έτεροι υπαίτιοι βρέθηκαν εξ αρχής. Ήταν οι ίδιοι οι επιζώντες. Εννέα εξ αυτών συνελήφθησαν και κρατήθηκαν επί έντεκα μήνες μέχρι να παύσει η ποινική τους δίωξη και να αθωωθούν από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων Καλαμάτας. Πράγματι την 21-5-2024 οι εννέα Αιγύπτιοι αθωώθηκαν για τα αδικήματα της διακίνησης και της παράνομης εισόδου και απαλλάχθηκαν για τα αδικήματα της πρόκλησης ναυαγίου και της εγκληματικής οργάνωσης, γιατί το δικαστήριο έκρινε τον εαυτό του αναρμόδιο λόγω έλλειψης δικαιοδοσίας αφού το ναυάγιο έλαβε χώρα σε διεθνή ύδατα. Ωστόσο, τόσο η εξαρχής, απόδοση της κατηγορίας και της ευθύνης για την “πρόκληση ναυαγίου” σε πρόσωπα που ήταν και αυτά πρόσφυγες και διακινούμενοι, όσο και η μετέπειτα διοικητική τους κράτηση παρότι είχαν όλοι καταθέσει αιτήματα ασύλου, δείχνουν ότι το δόγμα είναι «τιμωρία στα θύματα» και «αποπροσανατολισμός των ερευνών».
- Ταυτόχρονα για τις πράξεις και παραλείψεις των στελεχών του Λιμενικού που συνδέονταν με το ναυάγιο της Πύλου το ίδιο το λιμενικό αρνήθηκε να ξεκινήσει εσωτερική πειθαρχική έρευνα. Έκρινε ότι δεν χρειαζόταν, ότι δεν υπήρχε λόγος. Ο Συνήγορος του Πολίτη ως Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας αφού απέστειλε δύο επιστολές προς τον Αρχηγό του Λιμενικού Σώματος, με τις οποίες ζητούσε να υπάρξει ενδελεχής διοικητική διερεύνηση και έλαβε τη ρητή άρνηση του τελευταίου, ξεκίνησε ανεξάρτητη έρευνα από το Νοέμβριο του 2023. Το πόρισμα της Ανεξάρτητης Αρχής το οποίο αναμένεται θα είναι εξαιρετικά σημαντικό.
Όσον αφορά στα κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία πρέπει να τονίσουμε αρχικά την πλήρη απουσία μαρτύρων καθώς το λιμενικό είχε ήδη με την άφιξή του στο σημείο αποδεσμεύσει τα παραπλέοντα εμπορικά πλοία και είχε αρνηθεί τρεις φορές τη συνδρομή της Frontex, της οποίας ωστόσο οι ευθύνες είναι επίσης ερευνητέες καθώς, ενώ διαπίστωσε από νωρίς την κατάσταση κινδύνου του πλοίου και διαβίβασε τις πληροφορίες στις ελληνικές αρχές, δεν εξέδωσε σήμα συναγερμού έκτακτης ανάγκης (mayday) ούτε εξ αρχής αλλά ούτε και στη συνέχεια, όταν δεν έλαβε ενημέρωση για έναρξη επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης από την ελληνική πλευρά.
Για τα υπόλοιπα στοιχεία που μόνο οι Αρχές έχουν στη διάθεσή τους, από την πρώτη στιγμή οι μηνυτές διασωθέντες του ναυαγίου της Πύλου έχουν υποβάλει αιτήματα στην Εισαγγελία του Ναυτοδικείου για τη διενέργεια ανακριτικών πράξεων και τη διασφάλιση και εξέταση κρίσιμων αποδεικτικών στοιχείων.
Ανάμεσα σε άλλα έχουν ζητήσει να συλλεχθούν και να αξιολογηθούν οι κάμερες και τα συστήματα καταγραφής του σκάφους του λιμενικού
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ΔΕΝ ΚΑΤΕΓΡΑΦΑΝ Ή ΔΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΑΝ
Το ΠΠΛΣ 920 είναι το ένα από τα τέσσερα σκάφη τα οποία προμηθεύτηκε το ελληνικό κράτος το 2021 για το ποσό των 15 εκατομμυρίων ευρώ έκαστο, με 90% χρηματοδότηση από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα συγκεκριμένα σκάφη έχουν υπερσύγχρονες ημερήσιες, νυχτερινές και υπέρυθρες κάμερες, που βλέπουν σε ακτίνα ακόμα και δέκα (10) χιλιομέτρων. Ωστόσο σύμφωνα με το Λιμενικό οι κάμερες λειτούργησαν επιχειρησιακά αλλά δεν κατέγραψαν το συμβάν.
Το δε σύστημα VDR δηλαδή ο καταγραφέας δεδομένων ταξιδιού του σκάφους του λιμενικού, το μαύρο κουτί του πλοίου (που περιλαμβάνει κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία ως προς την ταχύτητα, τη θέση, την καταγραφή ήχων από τη γέφυρα, τις ραδιοεπικοινωνίες VHF, τη λειτουργία του πηδαλίου, της μηχανής, των προωθητήρων) δεν λειτουργούσε από το 2021 και επισκευάστηκε τον Αύγουστο 2023, δυο μήνες μετά το ναυάγιο, δηλαδή επί δύο έτη δεν λειτουργούσε.
Είναι δυνατόν να επιλέγεται το συγκεκριμένο σκάφος του λιμενικού να επιχειρήσει στην συγκεκριμένη περίπτωση που δεν είχε VDR ούτε κάμερες που να καταγράφουν, ούτε όμως σωστικά μέσα ενώ σε κοντινές παράκτιες περιοχές υπήρχαν διαθέσιμες μονάδες και μέσα διάσωσης όπως το εξοπλισμένο ναυαγοσωστικό σκάφος Αιγαίο Πέλαγος που ευρισκόταν στο Γύθειο; Γιατί στέλνεται το σκάφος του Λιμενικού ΠΛΣ920 που ευρίσκεται πιο μακριά από άλλα σκάφη και είναι ακατάλληλο και μη εξοπλισμένο;
Έχουν ζητήσει να συλλεχθούν και να αξιολογηθούν οι κάμερες και τα δεδομένα καταγραφής των κινητών τηλεφώνων των διασωθέντων
Απάντηση: ΕΧΟΥΝ ΒΡΑΧΕΙ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΞΙΑ Η ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΟΥΣ
Είναι δυνατόν να μην ερευνούνται τα κινητά τηλέφωνα διασωθέντων, τα οποία σημειωτέον εντοπίζονται κάποια στιγμή σε μία αποθήκη στα Κύθηρα, καθώς η ανακριτική αρχή της Καλαμάτας, χωρίς ειδικές γνώσεις επί του θέματος και χωρίς να διατάξει σχετική πραγματογνωμοσύνη, έκρινε ότι είχαν βραχεί και δεν είχε αξία η εξέτασή τους; Με την έκδοση δε της απόφασης του Δικαστηρίου της Καλαμάτας τα κινητά αυτά δημεύθηκαν και προσφάτως διαβιβάστηκαν στο Ναυτοδικείο, όπου έχουμε κάνει αιτήματα για την εξέτασή τους με παρουσία τεχνικού συμβούλου.
– Σε σχέση δε ιδίως με τις αναφορές περί ρυμούλκησης του αλιευτικού σκάφους, όσο και πρόσδεσης κάβου από το ΠΛΣ 920, οι μηνυτές ζήτησαν να διερευνηθεί η ύπαρξη πρόσδεσης σχετικού σκοινιού ρυμούλκησης ή κάβου επί του βυθισθέντος σκάφους με την ανάσυρση και ανέλκυση του βυθισμένου σκάφους που θα έπρεπε να έχει γίνει άμεσα για την ανάληψη και των σωζόμενων σωρών των θανόντων άλλως με φωτογράφηση αυτού από βαθυσκάφος στο σημείο που βρίσκεται βυθισμένο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΒΑΘΙΑ
Είναι δυνατόν το έτος 2024 να μη γίνεται καμία απολύτως προσπάθεια ανάσυρσης του σκάφους ή έστω φωτογράφισής του από βαθυσκάφος με τη δικαιολογία ότι το βάθος στο σημείο της βύθισης ήταν πολύ μεγάλο και ότι σε κάθε περίπτωση πρόκειται για πολύ κοστοβόρες επιχειρήσεις; Οι ίδιοι οι διασωθέντες αλλά και όλοι εμείς αντιλαμβανόμαστε ότι αν δεν ήταν πρόσφυγες η αντιμετώπιση θα ήταν πιθανώς διαφορετική. Και είναι γνωστό πρόσφατο παράδειγμα.
Και έχουμε και τους μάρτυρες επιζώντες που κατέθεσαν στο Ναυτοδικείο. Και αυτοί όμως απειλούνται με απέλαση. Τα αιτήματα ασύλου των επιζώντων από την Αίγυπτο και το Πακιστάν απορρίφθηκαν και την Παρασκευή που μας πέρασε 13/9 συζητήθηκαν ενώπιον της Αρχής Προσφυγών οι προσφυγές που κατέθεσαν 17 επιζώντες κατά των απορριπτικών αποφάσεων. Το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι, θύματα εγκληματικών πράξεων και ουσιώδεις μάρτυρες στη δικογραφία που εκκρεμεί σε προκαταρκτική εξέταση ενώπιον του Ναυτοδικείου κινδυνεύουν να μην έχουν νομιμοποιητικά έγγραφα και να απελαθούν από την ελληνική επικράτεια με την αιτιολογία της «ασφαλούς τρίτης χώρας» αφήνει έκθετες τις ελληνικές αρχές και ταυτόχρονα «εξαφανίζει» παράγοντες της δίκης (τους υποστηρίζοντες την κατηγορία) στερώντας τους την προστασία από τις ελληνικές αρχές αλλά και τη δυνατότητα διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους και εξεύρεσης της αλήθειας.
Για εμάς είναι αναγκαίο να υπάρξει μια αληθινή και αντικειμενική, ανεξάρτητη, εξαντλητική και αποτελεσματική διερεύνηση των συνθηκών του πλέον πολύνεκρου ναυαγίου στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια. Είναι αναγκαίο να αναδειχθεί η αλήθεια και να καταλογιστούν ποινικές ευθύνες.
Για τους επιζώντες, για τις οικογένειες των νεκρών και των αγνοούμενων, για εμάς και τις κοινωνίες μας, για τη δημοκρατία, για να μην ξαναγίνει ποτέ κάτι τέτοιο, για να μην συνηθίσουμε τη φρίκη, εμείς θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε ως τη δικαίωση.
Ναι και αυτόν τον αντιφασιστικό Σεπτέμβρη βρισκόμαστε μαζί εκεί που συναντιέται ο πόνος με τη δημιουργία και τον αγώνα ενάντια στην αδικία και τη συγκάλυψη.
