Η πρωτοποριακή μουσική του Βίλαντ Χόμπαν
μια συζήτηση για την τέχνη, την Παλαιστίνη και τον διεθνισμό
O Βίλαντ Χόμπαν είναι ένας πρωτοποριακός συνθέτης μοντέρνας μουσικής και μεταφραστής. Το 2017 πήρε μέρος στη συναυλία-προανάκρουσμα του ενός μήνα εκδηλώσεων, αφιερωμένων στα 100 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, στο μουσείο μνήμης του πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου ο πιανίστας Παύλος Αντωνιάδης, ερμήνευσε το έργο του “When the panting STARTS”, εμπνευσμένο από την ποιητική νουβέλα του Σάμουελ Μπέκετ «How it is» (Πώς είναι).
Το έργο του συνθέτη «Κανόνες Εμπλοκής», απαγορεύτηκε στο φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής του Ντοναουέσινγκεν, λόγω της αναφοράς του στον πόλεμο του Ισραήλ ενάντια στη Γάζα, το 2008-2009. Η Νέα Προοπτική είχε γράψει για το γεγονός:http://www.eek.gr/index.php/art/5825-i-kritiki-sto-israil-apagoreyetai-sti-germania-sto-festival-sygxronis-mousikis-donaouesingken
Παρακάτω παραθέτουμε το βιογραφικό του καλλιτέχνη από το προσωπικό του site https://wielandhoban.wordpress.com/ και την συνέντευξη που έδωσε στην Νέα Προοπτική, τον Σεπτέμβρη του 2018.
[O Βίλαντ Χόμπαν γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1978. Ξεκίνησε να σπουδάζει σύνθεση στην Ακαδημία Μουσικής και Τεχνών Θεάματος της Φρανκφούρτης με την Ιζαμπέλ Μουντρύ, τον Χάνς Ζέντερ και τον Γκέρχαρντ Μύλερ-Χόρνμπαχ. Κέρδισε διάφορα βραβεία σύνθεσης της Γερμανίας. Πέραν του έργου του ως συνθέτης είναι επίσης ανεξάρτητος μεταφραστής, πρωτίστως κειμένων στα πεδία της μουσικής και της φιλοσοφίας, περιλαμβανομένων βιβλίων του Θέοντορ Β. Αντόρνο και του Πήτερ Σλότερντεκ, όπως και πολυάριθμων δοκιμίων για συλλογές και περιοδικά· έχει επίσης δημοσιεύσει μουσικές αναλύσεις και άλλα θεωρητικά κείμενα. Είναι τακτικός διερμηνέας στο Διεθνές Θερινό Σεμινάριο Νέας Μουσικής του Ντάρμστατ από το 2000 και στις Μουσικές Μέρες του Ντοναουέσινγκεν από το 2011.
Στην μουσική του, ο Βίλαντ Χόμπαν προσπαθεί να δημιουργήσει έναν πολυεπίπεδο διάλογο και εμπειρία. Εξετάζει ζητήματα πλαισίου και εκ νέου πλαισίωσης με όρους ροής και στάσης, και αναζητά τρόπους εύρεσης διαφοροποιήσεων ανάμεσα σε παραμέτρους και καταστάσεις σε όλες τις πλευρές της μουσικής. Μια κεντρική αρχή στη μουσική του είναι ότι η διαφοροποίηση απαιτεί πολλές διαφορετικές συνθήκες: η πολυπλοκότητα είναι το αποτέλεσμα όχι από την πυκνότητα της επιφάνειας μόνο, αλλά από την διερεύνηση διαφορετικών επιπέδων πυκνότητας· η ηχοχρωματική ποικιλότητα δεν προέρχεται από την αμιγή επικέντρωση σε διευρυμένες εκτελεστικές τεχνικές, αλλά από την αναζήτηση διαφορετικών τροποποιήσεων και αρνήσεων της εκτελεστικής τεχνικής, επικεντρώνοντας σε ατομικές παραμέτρους. Η παγιωμένη δομή και η ελευθερία, ομοίως, είναι σε μια διαλεκτική σχέση· καμία κατάσταση δεν θεωρείται επιθυμητή από μόνη της, και ο διάλογος προέρχεται από την αλληλεπίδραση ανάμεσά τους. Αν και ανά περιόδους ενσωματώνει ιδέες από άλλες τέχνες ή έξω-μουσικές περιοχές, ο σκοπός του Χόμπαν είναι να δημιουργήσει μια μουσική της οποίας οι ποιότητες της ροής, της διαφοροποίησης και της αυτο-αντανάκλασης καθρεπτίζουν και εκφράζουν την φύση της συνείδησης καθεαυτής.]
Νέα Προοπτική: Είσαι μια από τις κύριες μορφές της νέας μουσικής όχι μόνο στην Γερμανία αλλά και στην Ευρώπη. Ποιά είναι τα ενδιαφέροντά σου στο πεδίο της μουσικής σύνθεσης;
Βίλαντ Χόμπαν: Έχω ένα φάσμα συνθετικών ενδιαφερόντων, και κάποια ίσως εκκινούν από την ηχητικότητα και άλλα περισσότερο από μια δομή ή σύλληψη, αλλά η ανησυχία που τείνει να διαπεράσει το έργο μου είναι η ασύλληπτη και μεταβαλλόμενη φύση της ανθρώπινης συνείδησης και αντίληψης και η προσπάθεια να την συλλάβω σε μια μουσική που κινείται και αλλάζει με περίπλοκους τρόπους τον περισσότερο χρόνο, με διαφορετικά στρώματα και προοπτικές. Στα σόλο κομμάτια, αυτή η πολυφωνία ίσως υπονομεύει την σταθερότητα και δημιουργεί μια σπασμωδική προσπάθεια άρθρωσης από τον μουσικό στην σκηνή, αυτό το ατομικό υποκείμενο· κάποιες φορές αυτή (η προσπάθεια, Σ.τ.M.) παίρνει πιο βίαιες, κάποιες φορές πιο εσωστρεφείς μορφές. Θέλω η εμπειρία να συνεχίζεται μετά το τέλος του κομματιού, θέλω να προκαλέσω τους ακροατές και να τους κάνω να αναστοχαστούν πάνω στο τί ακούνε. Δεν θέλω ένα κομμάτι να είναι εύκολα καταναλώσιμο ή αναγώγιμο σε απλές κατηγορίες. Για αυτό δεν έχω συχνά ασχοληθεί με άμεσα κοινωνικά ή πολιτικά ζητήματα, γιατί το βρίσκω δύσκολο να συνδυάσω την σαφήνεια ενός συγκεκριμένου μηνύματος με την μουσική πολυπρισματικότητα.
Νέα Προοπτική: Ποιά είναι η οπτική σου για τα κύρια ζητήματα που η συνεχιζόμενη κρίση του παρακμασμένου καπιταλιστικού κόσμου, ιδιαίτερα στις ιμπεριαλιστικές μητροπολιτικές χώρες, θέτει στους καλλιτέχνες και ποιές είναι οι διαφορετικές τάσεις που συγκροτούν τον κόσμο της σύγχρονης μουσικής μπροστά τους;
Βίλαντ Χόμπαν: Για μένα, αυτό σχετίζεται με το ζήτημα της καταναλωσιμότητας. Έξω από αυτό το κλειστό κύκλωμα του “κλασσικού” μουσικού κόσμου, το έργο που εγώ και άλλοι συνθέτες κάνουμε θεωρείται συχνά ως δύσκολο και δυσνόητο, οπότε θα φανεί πολύ παράξενο σε μένα να μιλήσουν για οποιοδήποτε από τα κομμάτια σε αυτήν την υποκουλτούρα ως προσβάσιμο ή καταναλώσιμο. Όμως, όπως με οποιαδήποτε περιοχή της τέχνης, αυτή η προοπτική μπορεί να αλλάξει με το που κάποιος γίνει πιο εξοικειωμένος με αυτήν, ώστε πράγματα που αρχικά φαίνονταν ακατανόητα γίνονται λιγότερο μυστηριώδη. Έτσι συνειδητοποιώ, ότι μιλώ πολύ “από τα μέσα” αυτής της κουλτούρας όταν αναφέρομαι σε ένα κομμάτι ως καταναλώσιμο και ότι αυτή είναι μια πολύ σχετική οπτική. Και είναι επίσης σχετική για κάθε άτομο και τις αντιλήψεις του, οπότε δεν υπάρχουν απόλυτα εδώ. Αλλά πρέπει να λειτουργήσω σύμφωνα με κριτήρια που θέτω στον εαυτό μου, οπότε αυτό σημαίνει επίσης να αντισταθώ στην πρόκληση για εύκολες λύσεις και απλοποιήσεις στη μουσική μου (που δεν πρέπει να σημαίνει να αποφεύγεται η απλότητα, καθώς η απλότητα μπορεί επίσης να γίνει πολύπλοκη διαμέσου του πλαισίου).
Φυσικά δεν απορρίπτω τη μουσική ως διασκέδαση, αλλά πιστεύω ότι αυτό που γενικά αποκαλούμε “σύγχρονη (κλασική) μουσική” πρέπει να είναι πιο προκλητική και κριτική από κάτι τέτοιο. Έτσι αν ένα κομμάτι που ισχυρίζεται ότι βρίσκεται μέσα στην σύγχρονή μας εμπειρία, ενσωματώνει, για παράδειγμα, στοιχεία βίντεο, αλλά ουσιαστικά προσφέρει μια στυλιζαρισμένη μορφή διασκέδασης που θεωρείται ενδιαφέρουσα μόνο επειδή εντάσσεται μέσα σε ένα πεδίο μουσικής που δεν θεωρείται συνήθως διασκεδαστική, αυτό είναι ένα είδος πλαστής αντιστροφής. Υποκρίνεται ότι είναι κριτικό κάνοντας το μη-καταναλώσιμο καταναλώσιμο. Έτσι αυτό το είδος του καταναλωτισμού συνδέεται με την λογική του καπιταλισμού, ακόμα και αν συμβαίνει μέσα σε ένα κρατικά χρηματοδοτημένο σύστημα και δεν σχετιζόμαστε με το κεφάλαιο με την οικονομική έννοια. Δεν είναι μια νέα τάση, φυσικά, απλά οι πιο πρόσφατες μορφές των γνώριμων μεταμοντέρνων προσεγγίσεων. Για να αντιτεθεί σε αυτό, κάποιος δεν χρειάζεται απαραίτητα να ασχοληθεί ρητά με το θέμα της καπιταλιστικής κοινωνίας· πιστεύω ότι αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι να αντισταθείς στην εύκολη καταναλωσιμότητα στα έργα.
Για να είμαι σαφής, δεν αντιτάσσομαι στις προσεγγίσεις των συνδυασμένων μέσων ή αναφορές σε άλλες μορφές σύγχρονης κουλτούρας γενικότερα· με απασχολεί η σκέψη που υπάρχει πίσω από αυτές. Γιατί είναι σαφές ότι οι διοργανωτές ελκύονται επίσης από εγχειρήματα που θα τους δώσουν μια λιγότερο αποκλειστική και ακαδημαϊκή εικόνα για να τους κάνουν να μοιάζουν περισσότερο επίκαιροι. Μπορεί να είναι ειλικρινές και μη-τεχνητό, φυσικά, αλλά πιστεύω ότι είναι συχνά υπολογιστικό και τεχνητό.
Νέα Προοπτική: Ποιά είναι η γενικότερη εικόνα της νέας μουσικής και τέχνης στην Γερμανία τα τελευταία χρόνια;
Βίλαντ Χόμπαν: Όπως είπα στην προηγούμενη απάντηση μου, έχει υπάρξει μια ισχυρή στροφή προς τα συνδυασμένα μέσα και σε νέα πρότυπα συναυλιών. Βεβαίως ο κόσμος ενδιαφέρονταν για αυτά και 15 χρόνια πριν, αλλά τώρα υπάρχει μια περισσότερο πλατειά διαδεδομένη τάση, ότι τα παραδοσιακά πρότυπα δεν είναι άλλο πια κατάλληλα. Και η εμφάνιση αυτού που ορισμένοι έχουν ονομάσει “νέα εννοιακότητα” ή “εννοιακή μουσική”, η οποία δεν είναι στην πραγματικότητα νέα, έχει διαδώσει την άποψη ότι οι μουσικές λεπτομέρειες είναι λιγότερο ενδιαφέρουσες καθαυτές -γιατί η εξερεύνηση του μουσικού υλικού έχει φτάσει στην κατάληξή της, ισχυρίζονται οι θιασώτες αυτής της άποψης- σε σχέση με την συνολική αντίληψη. Μπορώ απόλυτα να δω γιατί κάποιος θα έβρισκε το παλιό συναυλιακό πρότυπο αδιάφορο και απωθητικό, και γιατί κάποιος θα ένιωθε ότι η “απόλυτη” μουσική με όργανα και χωρίς πρόσθετα θεατρικά ή οπτικά στοιχεία δεν είναι κατάλληλη πλέον. Αλλά πιστεύω ότι είναι λάθος να την διαγράψουμε, και σημαντικό να κρατήσουμε και τις δύο προσεγγίσεις ζωντανές. Δεν έχουμε φτάσει στο σημείο όπου το παραδοσιακό πρότυπο δεν εκπροσωπείται άλλο πια στα παραδοσιακά φεστιβάλ, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν όλο και περισσότεροι διοργανωτές και συνθέτες που έχουν χάσει το ενδιαφέρον για αυτό. Είμαι περίεργος να δω αν αυτή η τάση θα συνεχίσει να ενισχύεται, ή θα αμφισβητηθεί περισσότερο ξανά.
Κάποιοι συνθέτες και καλλιτέχνες του ήχου, ιδιαίτερα από τις ΗΠΑ, σχετίζουν την εξερεύνηση μη-παραδοσιακών προτύπων με τις κοινωνικές αρχές της συμπερίληψης, της συμμετοχής και της ποικιλίας. Βλέπω έναν κίνδυνο στην υπόθεση ότι μια υποτίθεται λιγότερο ιεραρχική ακρόαση ή κατάσταση παρουσίασης θα αναπτύξει με κάποιο τρόπο μια λιγότερο ιεραρχική και περισσότερο συμπεριληπτική κοινωνία, ότι υπάρχει μια ισοδυναμία εδώ. Υποθέτω ότι κάποιος μπορεί να κατευθύνει την ίδια κριτική στην άποψή μου ότι το φτιάξιμο όσων πιστεύω ότι είναι μια μουσική προκλήσεων έχει οποιαδήποτε επίδραση έξω από το συναυλιακό χώρο. Αλλά αν το ιδιαίτερο μουσικό αποτέλεσμα ενός συμπεριληπτικού, συμμετοχικού εγχειρήματος είναι κάτι που εύκολα και μη-κριτικά καταναλώνεται, πιστεύω ότι κάποιος θα ακολουθήσει την ίδια λογική που παρουσιάζει την εμπορική ποπ βιομηχανία ως την τελική έκφραση της δημοκρατίας. Πιστεύω ότι είναι πιο αυθεντικό να ψάξεις για μια ανυψωτική συλλογική εμπειρία σε μια ποπ συναυλία ή αθλητικό γεγονός, παρά το να προσπαθήσεις να κάνεις την καλλιτεχνική μουσική ένα υποκατάστατο για αυτό.
Στη δομική πλευρά των πραγμάτων, εντούτοις, περισσότερο από την αισθητική τους, αυτή η αρχή της «συμπερίληψης» έχει εκδηλωθεί με το να επικεντρώνει στην έμφυλη ισότητα, κάτι καιρό καθυστερημένο και συχνά υπερτιμημένο στην σκηνή μας. Κάποια φεστιβάλ έχουν εισαγάγει ποσοστώσεις, ενώ άλλα δεν τα χρησιμοποιούνε τυπικά αλλά προσπαθούν να μετακινήσουν τα προγράμματά τους εγγύτερα στον δείκτη 50-50. Έχω γίνει λιγότερο σκεπτικός για τις ποσοστώσεις από ό,τι ήμουν, γιατί τώρα τα βλέπω όχι απλά στην επιφάνεια του αντιπροσωπευτικού επιπέδου, όπου κάποιος μπορεί να πει ότι τα μισά από τα κομμάτια είχαν συντεθεί από γυναίκες, αλλά ως έναν τρόπο σταθεροποίησης και διατήρησης αυτού του επιπέδου γυναικείας ανάμιξης. Η σκηνή της σύγχρονης μουσικής είναι ακόμα πίσω από άλλες μορφές τέχνης από αυτήν την άποψη.
Νέα Προοπτική: Πριν το τελευταίο φεστιβάλ νέας μουσικής του Ντοναουέσινγκεν, η πρότασή σου για μια μελλοντική έκδοση του φεστιβάλ, των “Κανόνων Εμπλοκής ΙΙΙ”, του τρίτου μέρους του ομώνυμου κύκλου, απορρίφθηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ, εξαιτίας της αναφοράς στον πόλεμο του Ισραήλ τον Δεκέμβρη 2008-Ιανουάριο 2009 ενάντια στον Παλαιστινιακό λαό. Πες μας για το έργο, το κίνητρό σου νατο γράψεις και τις εκτελέσεις τουμέχρι τώρα.
Βίλαντ Χόμπαν: Η κατάληψη και καταπίεση του Παλαιστινιακού λαού από το 1948 έχει υπάρξει ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για μένα για αρκετό καιρό, και μία πλευρά αυτής είναι η διαστρεβλωμένη φύση της παρουσίασής του στα Μέσα. Εξαιτίας αυτού του δυσανάλογου υλικού και πολιτικής υποστήριξης του Ισραήλ ανάμεσα στις Δυτικές χώρες, υπάρχουν όλων των ειδών οι λαϊκές παρανοήσεις που επίσης επηρεάζουν ανθρώπους που σε άλλη περίπτωση θα ήταν ιδεολογικά ουδέτεροι, αλλά πείθονται από την κάλυψη των ειδήσεων να πάρουν μια πιο αντι-Παλαιστινιακή θέση. Αυτό έχει περαιτέρω ενθαρρυνθεί από την αυξανόμενη Ισλαμοφοβία στις κοινωνίες μας από τις 9/11. Έτσι η Παλαιστινιακή αντίσταση θεωρείται τρομοκρατία και συνεπώς παράνομη (σίγουρα έχουν υπάρξει τρομοκρατικές επιθέσεις σε πολίτες, που καταδικάζω, αλλά η κοινή γνώμη δεν θα ήταν πολύ διαφορετική χωρίς αυτές), ενώ η βία από το Ισραήλ έχει ειδωθεί ως δικαιωμένη αυτοάμυνα. Οι Ισραηλινοί πολεμιστές είναι νομιμοποιημένοι ως “στρατιώτες”, οι Παλαιστίνιοι ως “μαχητές”. Ακόμα και η μη-βίαιη αντίσταση από τους Παλαιστίνιους αναπαρίσταται ως μορφή τρομοκρατίας με κίνητρο τον αντισημιτισμό, και είναι καθαρό ότι στον επίσημο διάλογο, δεν υπάρχει αποδεκτή μορφή Παλαιστινιακής αντίστασης ή διαμαρτυρίας. Αναμένεται να υποταχθούν και να αποδεχτούν ότι δεν έχουν τύχη. Την ίδια στιγμή, καμία ποσότητα βίας από το Ισραήλ δεν είναι αρκετή για να επισύρει κυρώσεις οποιουδήποτε είδους. Κριτική, ακόμα και καταγγελία μερικές φορές, αλλά τίποτα περισσότερο. Οι πολιτικοί παράγοντες έχουν αποδειχτεί άχρηστοι και διεφθαρμένοι, έτσι η μόνη πιθανότητα να φέρουμε αλλαγή είναι διαμέσου της πίεσης από την κοινωνία των πολιτών.
Η επίθεση του 2008/2009 στην Γάζα ήταν τότε, χωρίς προηγούμενο στον θάνατο και την καταστροφή που προκάλεσε, και ήταν βασανιστική για οποιονδήποτε νοιάζεται για την Παλαιστινιακή υπόθεση. Αλλά δεν ένιωσα ότι το να γραφεί μουσική για αυτήν ήταν κατάλληλο· έμοιαζε σαν μια αδύναμη χειρονομία μπροστά σε ένα τέτοιο βάσανο.
Ο επόμενος βομβαρδισμός ήρθε το 2012. Ο αριθμός των νεκρών ήταν πολύ μικρότερος, αλλά φάνηκε μια ακόμα πιο μελετημένη καταστροφή της υποδομής και της ιδιοκτησίας. Και τότε πάλι στα μέσα και στην πολιτική σκηνή ήρθε η δικαιολόγηση, ο λόγος περί αυτοάμυνας. Αυτό ήταν που με προκάλεσε να το επισημάνω συνθετικά, γιατί η έλλειψη συναίσθησης είναι τέτοιο πρόβλημα και η τέχνη μπορεί τουλάχιστον εν δυνάμει να αυξήσει την συναίσθηση, ακόμα και αν το ακροατήριό της είναι μικρό. Και το διαδίκτυο μπορεί να επεκτείνει πολύ αυτό το ακροατήριο. Οπότε τώρα ένιωσα μια δικαίωση και μια έμπνευση να κάνω κάτι ως συνθέτης.
Ήξερα ότι θα έπρεπε να είναι περισσότερο από ένα κομμάτι, και ότι ζητούσα να ξεκινήσω χρησιμοποιώντας κάποια πληροφορία γεγονότος για να σκορπίσω τις κοινές παρανοήσεις. Ένας μύθος που ο Ισραηλινός στρατός (IDF) συνηθίζει να τον εξαπλώνει είναι ότι φροντίζει να προστατεύει την ζωή των πολιτών, ότι είναι -χωρίς αστείο- ο “πιο ηθικός στρατός στον κόσμο”. Ένιωσα ότι ο καλύτερος τρόπος για να δείξω πόσο γελοίο και ψεύτικο είναι αυτό, ήταν να χρησιμοποιήσω την μαρτυρία ενός στρατιώτη που συμμετείχε στον πόλεμο του 2008/9, που ήταν γνωστός ως Επιχείρηση Μολυβιού. Είναι μια οργάνωση στο Ισραήλ που λέγεται Σπάζοντας την Σιωπή, αποτελούμενη από πρώην στρατιώτες, που συλλέγει μαρτυρίες και άλλα τεκμήρια της καταπίεσης και βίας που συνοδεύει την κατοχή γενικά, και επίσης ιδιαίτερων περιπτώσεων – όπως το “Μολύβι”. Έχουν πολυάριθμες γραπτές μαρτυρίες όπως και μερικά βίντεο και συνεντεύξεις. Οπότε βρήκα μια συνέντευξη για το “Μολύβι” στην οποία ένας άντρας περιγράφει πώς αυτός και οι άλλοι στρατιώτες είχαν οδηγίες από τον αξιωματικό να πυροβολούν οποιονδήποτε και να καταστρέφουν κάθε αντικείμενο στο δρόμο τους. Θα ήταν ένας ολοκληρωτικός πόλεμος, όχι μια περιορισμένη επιχείρηση. Η φράση “κανόνες συμπλοκής” είναι στρατιωτική διάλεκτος για το τι επιτρέπεται και τι όχι σε μια επιχείρηση. Αυτός ήταν ο τίτλος του βίντεο, που καταλήγει με την δήλωση, “Δεν υπάρχουν κανόνες συμπλοκής. Οι κανόνες συμπλοκής ήταν να πυροβολείς, αυτοί ήταν οι κανόνες συμπλοκής”. Ήταν μια περίφημη κωδικοποίηση αυτού που ήθελα να μεταφέρω, οπότε ένιωσα ότι αυτή η φράση ήταν σωστή για τον κύκλο. Το πρώτο κομμάτι είναι για έτοιμα μέσα (“μαγνητοταινία”) και χρησιμοποιεί τον ήχο από αυτό το βίντεο, στα Εβραϊκά, καθώς και το διάβασμά μου της Αγγλικής μετάφρασης. Αυτό συνδυάζεται με μια ποικιλία ενόργανων ήχων που ηχογράφησα ο ίδιος, κάποιοι από αυτούς με τα όργανα της Μέσης Ανατολής (ούτι και ζουρνά). Ο τίτλος είναι Hora ‘ot Pticha Be ‘esh, που είναι τα αυθεντικά Εβραϊκά για το “κανόνες συμπλοκής”.
Το γενικό σχέδιο για τον κύκλο, που σύντομα αποφάσισα ότι θα είναι τριλογία, ήταν να ξεκινήσω με αυτό το προφορικό, αποδεικτικό στοιχείο και κλιμακωτά κινείται προς ένα πρωταρχικά μουσικό κεντράρισμα. Το δεύτερο μέρος, “Al-Shifa”, είναι για κουαρτέτο εγχόρδων και σταθερά μέσα. Το μέρος της μαγνητοταινίας αποτελείται από το πρώτο κομμάτι με την ομιλία μετακινημένη, κομμένη σε μικρά τμήματα, και την μουσική να εναλλάσσεται ανάμεσα στο ζωντανό κουαρτέτο και τους ηχογραφημένους ήχους. Αν και το αποδεικτικό στοιχείο έχει φύγει, πληροφορεί το πλαίσιο με ένωση, και κάθε εκτέλεση του κουαρτέτου θα πρέπει ιδεατά να περιέχει το Hora’ot Pticha Be’esh σε ένα προηγούμενο στάδιο στο πρόγραμμα (αν και όχι άμεσα πριν από αυτό) προκειμένου να τίθεται αυτή η ένωση. Ο τίτλος αναφέρεται στο μεγαλύτερο νοσοκομείο στην Πόλη της Γάζας· δύο Νορβηγοί γιατροί, ο Έρικ Φόσε και ο Μαντ Γκίλμπερτ, δούλεψαν εκεί κατά τη διάρκεια του “Μολυβιού” και έγραψαν για τις εμπειρίες τους στο βιβλίο Μάτια στην Γάζα. Ο χωρισμός κεφαλαίων αυτού του βιβλίου χρησιμοποιείται για να καθορίσει τα μεγέθη των τμημάτων στο κομμάτι, προσφέροντας ένα αφηρημένο περίγραμμα για την μουσική μέσα στο οποίο δουλεύω με λιγότερο κατηγορηματικούς τρόπους με τις θεματικές υποδηλώσεις. Το κουαρτέτο παίρνει συγκεκριμένες ηχητικές κατηγορίες από το πρώτο κομμάτι και τις αναπτύσσει παραπέρα, αλλά τελικά κατακλύζεται από το υλικό του πλέημπακ.
Ο τίτλος του τρίτου κομματιού, Summud, είναι η αραβική λέξη “σταθερότητα”, που έχει ιδιαίτερο ρόλο στο Παλαιστινιακό ήθος της αντίστασης, ούσα είτε ρητή πολιτική αντίσταση ή απλά καθημερινή αντίσταση που γίνεται για την ζωή κάποιου παρά τον πόνο που επιβάλλει η κατοχή. Αυτό το κομμάτι θα χρησιμοποιήσει ένα μεγάλο σύνολο ή ορχήστρα, που εξαρτάται από το τι εκτελεστική ευκαιρία εγείρεται, και θα αναφέρεται σε κάποιους από τους προ-ηχογραφημένους ήχους από το πρώτο κομμάτι και θα τους προσαρμόσει σε ένα ζωντανό στήσιμο. Όπως στο δεύτερο κομμάτι, θα υπάρχουν αναφορές σε συγκεκριμένους ηχητικούς κόσμους παρά σε πραγματικές δηλώσεις· μια μικροτονικά κουρδισμένη κιθάρα θα καθρεπτίζει τους προ-ηχογραφημένους ήχους, ενώ η συσσώρευση ήχων κρουστών ή αντηχούντων θα παίρνονται και θα δίνουν μια νέα φυσική παρουσία στη ζωντανή κατάσταση. Η αρχή του sumud θα εκδηλώνεται στην επιμονή της μουσικής και την τελική απόσταξη εκφραστικού φόκους από την σύγκρουση και την ανησυχία.
Η συνολική κατεύθυνση του κύκλου, τότε, είναι από την συγκεκριμένη τεκμηρίωση προς την μουσική εξιδανίκευση, προς κάτι που είναι ξεχωριστό από τους τρόμους του “Μολυβιού” αν και εκκινεί από αυτούς. Όταν έφτασα αρχικά σε αυτήν την αντίληψη, ελαφρώς ενοχλήθηκα από ότι θα μπορούσε να εκληφθεί ως απο-πολιτικοποίηση, ως μια εξαφάνιση του αληθινού κόσμου στον αισθητικό. Αλλά έχω στο μεταξύ φτάσει στη θέση ότι παρά την έλλειψη δύναμης μιας τέτοιας μουσικής να αντιδράσει στις εξελισσόμενες δοκιμασίες των Παλαιστίνιων, είναι περισσότερο σημαντικό για αυτό να επιχειρηθεί μια υπέρβαση του τρόμου προς κάτι που προσφέρει ένα ίχνος κάτι αυτόνομου. Από αυτήν την άποψη, είναι σημαντικό ότι ο κύκλος ξεκινάει με Εβραϊκά και τελειώνει με έναν Αραβικό τίτλο· αν και η μαρτυρία του στρατιώτη είναι ζωτική απόδειξη, η φωνή του κατακτητή δεν πρέπει να αποτελεί την τελευταία λέξη και παρά την θυματοποίηση των Παλαιστίνιων στη Γάζα και παντού, θα πρέπει να τους αποδίδεται αξιοπρέπεια και όχι να ανάγονται σε απλά θύματα. Αυτό είναι το τελικό μήνυμα του κύκλου. Το κουαρτέτο (μαζί με το κομμάτι για ταινία) έχει εκτελεστεί δύο φορές μέχρι τώρα.
Νέα Προοπτική: Τι αποκάλυψε η απαγόρευση του έργου πολιτικά, ποιά ήταν η απάντησή σου σε αυτήν και με ποιόν τρόπο επηρέασε άλλους καλλιτέχνες και διανοούμενους στη Γερμανία και διεθνώς;
Βίλαντ Χόμπαν: Αποκάλυψε ότι η πλατειά υποστήριξη του Ισραήλ στη Γερμανία, βασισμένη στην παραδοχή ότι είναι ένας τρόπος αντιστάθμισης για το Ολοκαύτωμα (προερχόμενη από την λανθασμένη πεποίθηση ότι οι Εβραίοι και το Ισραήλ είναι το ίδιο), μπορεί να βρεθεί σε υποτίθεται πιο προοδευτικές ή πληροφορημένες περιοχές της πολιτισμικής ζωής. Ο διευθυντής του φεστιβάλ, Μπγιορν Γκότσταϊν, έκφρασε μια ανεπιφύλακτη υποστήριξη για το Ισραήλ που δεν θα περίμενα ποτέ για την σκηνή μας· το θέμα είναι ευαίσθητο για τους περισσότερους ανθρώπους εδώ, σίγουρα, αλλά δεν φανταζόμουν ότι θα απαγορεύσει αυτό το ζήτημα από το φεστιβάλ εντελώς. Σε απάντηση, έγραψα ένα ανοιχτό γράμμα και ζήτησα υπογραφές από καλλιτέχνες και διανοούμενους. Στο τέλος ήταν πάνω από 230 ονόματα, περιλαμβάνοντας μείζονες μορφές όπως τον Τσόμσκυ ή τον Ζίζεκ και πολλούς συναδέλφους που ξέρω προσωπικά, όπως και άλλους που είχα επαφή από εκείνους. Σχεδόν κανείς από την σκηνή της νέας μουσικής στην Γερμανία δεν συμφώνησε να το υπογράψει· οι άνθρωποι που ρώτησα φοβούνταν την σύγκρουση και υποστήριξαν ότι μια προσωπική συζήτηση θα ήταν πιο παραγωγική. Αλλά αυτό δεν είναι ένα προσωπικό ζήτημα, και δεν είναι για μένα· κάθε συνθέτης στον κόσμο που θέλει να επισημάνει τα εγκλήματα του Ισραήλ στα κομμάτια του θα αποκλείεται αυτομάτως από αυτό το μείζον φεστιβάλ όσο ο Γκοτστάιν είναι διευθυντής του. Υπήρξαν μερικές αρνητικές απαντήσεις στη Γερμανία, και κατηγορίες ότι ήταν μόνο για τη δική μου τιμή και συμφέρον -καθώς μια επίσημη δήλωσε από τον Γκοτστάιν στην οποία αρνήθηκε ότι λογόκρινε το οτιδήποτε, υπονοώντας ότι οποιοδήποτε τέτοιο εγχείρημα έχει ως κίνητρο ή τουλάχιστον ενθαρρύνει τον αντισημιτισμό- αλλά έλαβα μεγάλη υποστήριξη διεθνώς. Πολλοί άνθρωποι σε χώρες όπως η Ελλάδα ή η Ισπανία έχουν μια πολύ καλύτερη κατανόηση για την Παλαιστινιακή υπόθεση και δεν είναι τόσο τυφλοί από το φορτίο του Ολοκαυτώματος. Κατανοούν ότι το να είσαι ενάντια στον διωγμό των Εβραίων από τους Ναζί πρέπει να σημαίνει να είσαι ενάντια σε κάθε διωγμό, ότι κάποιος δεν μπορεί να αντισταθμίσει το Ολοκαύτωμα υποστηρίζοντας την καταπίεση των Παλαιστίνιων και αποκαλώντας τους υποστηρικτές τους αντισημίτες. Οπότε ήταν μια άσχημη αντανάκλαση για την Γερμανική πολιτισμική συναίσθηση και αποκάλυψε μια έλλειψη πολιτικού θάρρους ανάμεσα στους συναδέλφους.
Νέα Προοπτική: Είσαι επίσης μεταφραστής πολλών βιβλίων στα Γερμανικά. Πώς προσεγγίζεις την άνοδο της φασιστικής ακροδεξιάς του AfD και άλλων ναζιστικών ομάδων στην Γερμανία και άλλες χώρες;
Βίλαντ Χόμπαν: Είναι κάτι που δεν επηρεάζει το μεταφραστικό μου έργο, στο σύνολό του. Πρόσφατα μετέφρασα κάποια μικρά βιβλία συνεντεύξεων (αυθεντικά εκδοθέντα στα Γερμανικά) από Γάλλους φιλοσόφους -Νανσύ, Ρανσιέρ και Μπαντιού- που προσεγγίζουν την πολιτική με διαφορετικούς τρόπους, και ο Μπαντιού ιδιαίτερα είναι πολύ συγκεκριμένος σε τέτοια ζητήματα και υπογραμμίζει την αναγκαιότητα μιας διεθνιστικής αριστεράς. Ο Αντόρνο είναι ένας συγγραφέας που συχνά επιστρέφω σε αυτόν ως μεταφραστής, και ήταν σαφώς πολιτικός στοχαστής, αλλά τα κείμενα που μεταφράζω έχουν να κάνουν περισσότερο με αισθητικά ζητήματα. Επίσης έγραφε έναν καιρό που η Γερμανική κοινωνία ήταν ουσιαστικά λιγότερο πολυπολιτισμική από ό,τι είναι τώρα, και ακριβώς το υψηλότερο επίπεδο μετανάστευσης -αν και το πραγματικό επίπεδο είναι χαμηλότερο από ό,τι το επίπεδο που υποκειμενικά αντιλαμβάνονται πολλοί άνθρωποι- είναι που έχει προκαλέσει περισσότερο φανερά ξενοφοβικές απαντήσεις.
Η κατάσταση έχει κάνει ώστε περισσότεροι άνθρωποι να στραφούν προς τα δεξιά από την κεντροδεξιά, άνθρωποι που κάποιος θα τους αποκαλούσε συντηρητικούς, και έχει κάνει ώστε άνθρωποι από την άκρα δεξιά να νιώθουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση στο να εκφράζουν τις απόψεις τους δημόσια. Αυτός ο συνδυασμός είναι που κάνει το AfD επικίνδυνο, και έχει επιτρέψει να κερδίσει τέτοιο έδαφος. Μια γραμμή που προηγουμένως ήταν καθαρή, η γραμμή ανάμεσα στο συντηρητικό CDU και νεο-Ναζιστικά κόμματα όπως το NPD, τώρα έχει ξεθωριάσει. Υπάρχουν παράλληλοι ανάμεσα στους ψηφοφόρους του AfD και εκείνους του Τραμπ: αν και όχι όλοι από αυτούς δεν υποστηρίζουν ενεργητικά την επιθετική ξενοφοβία, θέλουν να ψηφίσουν για ένα κίνημα που το κάνει. Οι δεξιοί συντηρητικοί που δεν ταυτίζονται με τις νεοναζιστικές ομάδες μπορεί να παραπονεθούν ότι είναι άδικο να αποκαλούνται ρατσιστές, ενώ οι Ναζί μπορούν να υποχωρήσουν και να απολαύσουν την νομιμοποίηση. Έτσι υπάρχει μια συμμαχία ανάμεσα σε ανθρώπους των οποίων η πολιτική συνείδηση δεν εκτείνεται ώστε να δει όλες τις συνέπειες της υποστήριξής τους και άνθρωποι που είναι πλήρως συνειδητοί και ολόπλευρα ταυτίζονται με την ξενοφοβία. Ο συνδυασμός αυτών των διαφορετικών ιδεολογικών υπόβαθρων στο AfD το ίδιο έχει προκαλέσει μια αυξανόμενη αποχώρηση πιο ήπιων μελών κατά τη διάρκεια των χρόνων, άνθρωποι που δεν έχουν τέτοια σκληρή αντιμεταναστευτική ατζέντα αλλά είδαν ότι αυτή η ατζέντα γινόταν η αιτία ύπαρξης του κόμματος. Επιστρέφοντας στο μεταφραστικό μου έργο, θα ήμουν σίγουρα χαρούμενος να μεταφράσω βιβλία που σχετίζονται με πρόσφατες εξελίξεις σε αυτήν την περιοχή, αλλά ακόμα δεν έχουν έρθει στο δρόμο μου. Και δεν ξέρω κατά πόσο υπάρχει αγορά στον αγγλόφωνο κόσμο με βιβλία για την πρόσφατη κατάσταση στην Γερμανία.
Νέα Προοπτική: Τι είδους απάντηση έχει δοθεί από την αριστερά ενάντια στον φασισμό στην Γερμανία;
Βίλαντ Χόμπαν: Είναι ενθαρρυντικό ότι αυτή η άνοδος της ακροδεξιάς και της αποδοχής της έχει συναντήσει φωνές αντίστασης και ότι οι πορείες τους και διαδηλώσεις τους συνήθως φαίνονται μικρές σε σχέση με τις αντιδιαδηλώσεις. Αλλά αυτό συνέβη γιατί άνθρωποι διαφορετικού υπόβαθρου και πολιτικών πεποιθήσεων έχουν συναντηθεί, και εκεί είναι όπου δεν είναι πάντα παραγωγικό να σκεφτόμαστε με όρους αριστεράς και δεξιάς. Ισότητα και ελευθερία μπορεί να είναι αρχικά αριστερές αρχές, αλλά τις μοιράζονται άνθρωποι από όλο το πολιτικό φάσμα. Άνθρωποι που διαφωνούν για τον καπιταλισμό μπορούν ακόμα να συμφωνούν ότι οι πρόσφυγες πρέπει καλωσοριστούν και να αντιμετωπιστούν με συμπόνια· πολλοί συντηρητικοί, ιδιαίτερα χριστιανοί συντηρητικοί, θα πουν ότι αυτή η θέση υπαγορεύεται από τις αξίες τους, ακόμα και αν δεν έχουν ιδιαίτερα πολυπολιτισμικές τοποθετήσεις. Από την άλλη, αριστεροί που επικεντρώνουν στο βιοτικό επίπεδο των εργατών της δικής τους χώρας μπορεί να είναι σκεπτικοί για την εισροή φτηνής εργατικής δύναμης εξαιτίας της εν δυνάμει απειλής για τις δουλειές τους. Ατομικές πολιτικές απόψεις μπορούν να είναι σύνθετες και ασυνεπείς, και είναι αρκετά πιθανό για κάποιον που υποστηρίζει τον παγκόσμιο καπιταλισμό, με όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, να είναι πολύ πρόθυμος να βοηθήσει ανθρώπους σαν τους πρόσφυγες στο άμεσο προσωπικό επίπεδο. Και φυσικά είναι δυνατό να είναι ένας σκληρός αντίπαλος του καπιταλισμού χωρίς να ενδιαφέρεται να βοηθά έναν άνθρωπο που έχει ανάγκη στον δρόμο. Έτσι στη Γερμανία, βλέπω λιγότερο μια αριστερή αναμέτρηση με το δεξιό ρεύμα και περισσότερο μια κοινή προσπάθεια από διαφορετικές ομάδες – για παράδειγμα, μετά την ακροδεξιά πορεία στο Κέμνιτς τον τελευταίο χρόνο. Φυσικά, διαφορές σε πλατύτερη πολιτική σκοπιά μπορούν να εμποδίσουν την συμμαχία όταν, για παράδειγμα, άνθρωποι θέλουν να έχουν φιλοπροσφυγική στάση αλλά δεν αντιτίθενται στον ιμπεριαλισμό που δημιουργεί του πρόσφυγες, και η πιο ορατή προσέγγιση του αντιφασισμού έρχεται με την μορφή των κυρίαρχων ποπ γεγονότων όπου οι άνθρωποι μπορούν να γιορτάσουν την διαφορετικότητα και όχι με το να είναι κριτικοί στην κοινωνία.
Το μεγαλύτερο αριστερό κόμμα στη Γερμανία, Die Linke, βρίσκεται προς μια εσωτερική σύγκρουση που πυροδοτείται ακριβώς από αυτά τα ζητήματα, γιατί υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα διεθνισμού ανάμεσα στα μέλη του. Ανάμεσα στα ηγετικά στελέχη του κόμματος, η Sahra Wagenknecht έχει προσπαθήσει να δείξει μεγαλύτερη κατανόηση για την ξενοφοβία στην εργατική τάξη και μίλησε για τον περιορισμό των ποσοστών προσφύγων· αυτό προκάλεσε άλλους στο κόμμα να την κριτικάρουν ότι υποθάλπει τη δεξιά με προσπάθειες στον λαϊκισμό. Είναι ένα διασπαστικό ζήτημα γιατί το είδος της ταξικής αλληλεγγύης που είναι σημαντικό στην αριστερά δεν επεκτείνεται αναγκαία σε ανθρώπους από άλλα μέρη και κουλτούρες, και τότε οι πιο διεθνιστές αριστεροί, που συχνά έχουν ένα πιο μικροαστικό υπόβαθρο, μπορούν να κατηγορηθούν για αστική απόσταση από τις εργατικές τάξεις. Και αυτό είναι επίσης μία σημαντική πτυχή στη συζήτηση για το Brexit στο Hνωμένο Bασίλειο. Οι ταξικές δομές είναι πολύ περιχαρακωμένες εκεί και ο διεθνισμός συχνά συνδέεται με την αστική μητροπολιτική κουλτούρα -ιδιαίτερα στο Νότο- που δεν νοιάζεται για τις ανάγκες των εργατικών τάξεων – ιδιαίτερα στον Βορρά. Κάποιος μπορεί πράγματι να δει τις ίδιες πολιτισμικές συγκρούσεις να εξελίσσονται σε διάφορες χώρες προς το παρόν και πιστεύω όλες κάνουν τις παραδοσιακές κατηγορίες της αριστεράς και της δεξιάς πιο περίπλοκες.
Νέα Προοπτική: Σε τι επικεντρώνεις το έργο σου αυτήν την περίοδο και ποιά είναι τα σχέδιά σου για τα επόμενα χρόνια;
Βίλαντ Χόμπαν: Προς το παρόν γράφω το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας για κουαρτέτο σαξοφώνου που λέγεται Αριάδνη· έγραψα το πρώτο μέρος τον τελευταίο χρόνο. Ένα από τα κομμάτια που περισσότερο θέλω να γράψω είναι το Sumud, το τρίτο μέρος των Κανόνων Εμπλοκής, το κομμάτι που πρότεινα στο Ντοναουέσινγκεν. Θα είναι είτε για ορχήστρα, είτε, πιο πιθανό, για μεγάλο σύνολο. Αλλά δεν υπάρχουν συγκεκριμένες προβλέψεις τώρα. Υπάρχει μια πιθανότητα όπερας με την συγγραφέα Sibylle Lewitscharoff που διαδραματίζεται σε έναν μετα-ανθρώπινο κόσμο που κατοικείται από έντομα, αλλά αυτό είναι ακόμα αρκετά ανοιχτό. Προς το παρόν ο εκδότης της ψάχνει για πιθανούς συνεργάτες για αυτό. Γράφω επίσης ένα βιβλίο για τον Klaus K. Hubler, έναν Γερμανό συνθέτη που πέθανε τον προηγούμενο χρόνο και έχει υπάρξει πολύ σημαντικός για την δική μου εξέλιξη, και ο οποίος ποτέ δεν είχε την προσοχή ή την αναγνώριση που η ριζοσπαστική μουσική του άξιζε. Ελπίζω το βιβλίο να επιτρέψει σε περισσότερους ανθρώπους να ασχοληθούν με αυτό και να δράσει ως μια πηγή διαρκείας για ένα σώμα έργου που γράφτηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Τόσο πολύ η αξιόλογη μουσική έχει ξεχαστεί, αλλά μερικές φορές κάποιος μπορεί να δουλέψει ενάντια σε αυτό.
Συνέντευξη για τη Νέα Προοπτική: Ερνέστος Αγγελής
