Kατ’ εξαίρεση ζωή, σε έναν επικείμενο θάνατο
Η ψήφιση των προαπαιτούμενων του 3ου μνημονίου ολοκληρώθηκε στις 16 του μήνα, με τον πρωθυπουργό να κάνει το θεαματικό γκελ σχετικά με την υπόθεση των Λιπασμάτων Δραπετσώνας. Στη λογική των ισοδύναμων ο πρωθυπουργός ισορρόπησε τα 14 περιφερειακά αεροδρόμια, την ΤΡΑΙΝΟΣΕ τον ΟΛΘ και τον ΟΛΠ με μια έκταση μερικών στρεμμάτων. Αλήθεια, υπάρχει «ισοδύναμη σωτηρία» για τα Λιπάσματα που να πηγαίνει παράλληλα με το ξεπούλημα του ΟΛΠ και τις βιομηχανικές δραστηριότητες να συνεχίζουν λίγα μέτρα παραδίπλα της; Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ, έδωσε ένα ξεροκόμματο, σαφώς πιεσμένη από ένα κίνημα δύο δεκαετιών, στο οποίο και ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν συμμέτοχος πριν τη μνημονιακή του μετάλλαξη. Ποιος μπορεί όμως να μιλήσει για δικαίωση των δικαιωμάτων και των πόθων μιας συνοικίας, όταν η παραχώρηση του παραλιακού μετώπου μπαίνει σαν κατακλείδα σε μια πρόταση ξεπουλήματος χωρίς προηγούμενο;
Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία των Λιπασμάτων, που γίγαντες κονταροχτυπιούνται πάνω στην έκταση-φιλέτο, γνωστή και ως «μικρό Ελληνικό». Από μια άποψη πάνω από τα Λιπάσματα έχει περάσει, με όλους της τους συμβολισμούς, όλη η νεότερη ιστορία της Ελλάδας και όχι χωρίς να αφήσει ανοιχτές πληγές.
Το εργοστάσιο, ιδιοκτησίας Κανελλόπουλου, φτιάχτηκε το 1909, μαζί με άλλα τερατουργήματα που κατέλαβαν τα παράλια της δυτικής Αττικής. Αρχικά είχε μερικές εκατοντάδες εργάτες και παρήγαγε οξέα, φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Σύντομα όμως επανδρώθηκε με πολλές χιλιάδες φτηνά προσφυγικά χέρια, αυτά που έφτασαν το 1922 στα παράλια του Πειραιά. Από αυτά τα χέρια δημιουργήθηκε και η ίδια η Δραπετσώνα, μια παραγκούπολη γύρω από τον εργατικό οικισμό των Βούρλων. Μέχρι και τις μέρες μας μια διαγώνιος σκίζει τον ορθοκανονικό ιστό της Δραπετσώνας που χαράχτηκε επί χούντας. Είναι η οδός Εθνικής Αντίστασης ή αλλιώς «το μονοπάτι της εργατιάς» και είναι ο δρόμος που άνοιξαν περπατώντας οι εργάτες στην καθημερινή διαδρομή τους, δουλειά-σπίτι. Σε πείσμα των αφεντικών και των κυβερνήσεών τους, αυτή η διαγώνια χαρακιά που άλλοτε είχε το όνομα του ίδιου του Κανελλόπουλου, αποκαλείται σήμερα «Εθνικής Αντίστασης». Αυτή η χαρακιά στο τακτοποιημένο σχέδιο πόλης μένει να θυμίζει το αβάσταχτο δέσιμο των Λιπασμάτων με την ιστορία της Δραπετσώνας.
Στα Λιπάσματα ήδη το 1916 γίνεται η πρώτη μεγάλη απεργία ενώ τις επόμενες δεκαετίες θα σημειωθούν πολλές απεργίες διαρκείας όπως αυτή του 1924, η αιματηρή απεργία του 1926, αυτή του 1933 και η μεγάλη απεργία του 1947, που παραίτησε τον Κανελλόπουλο, τον οποίο διαδέχτηκε ο Πρόδρομος Μποδοσάκης με τη χρηματική στήριξη του σχεδίου Μάρσαλ. Η Δραπετσώνα και οι ξεριζωμένοι κάτοικοί της, που επέζησαν της καταστροφής για να πεθάνουν απ’ τους καρκίνους της λιμενοβιομηχανικής ζώνης, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην απελευθέρωση από την γερμανική κατοχή, το Δεκέμβρη του 1944. Ήταν η κόκκινη από τη γέννα της Δραπετσώνα, η οποία σε πείσμα του Μεταξά δεν ονομάστηκε ποτέ «Συνοικία 4ης Αυγούστου» όπως ήθελε ο δικτάτορας. Ήταν εκεί που το 1955 σημειώθηκε η μεγάλη «απόδραση απ’ τα Βούρλα», όπου 27 κομουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι, οργάνωσαν τη μεγαλύτερη απόδραση στην ιστορία της Ελλάδας. Το Νοέμβρη του 1960, οι κάτοικοι της Δραπετσώνας και εργάτες κατά κύριο λόγω των Λιπασμάτων δίνουν μια ιστορική μάχη που θα μείνει στα χρονικά ως «Η μάχη της παράγκας». Στις επιδιώξεις της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή που έστειλε τους μπάτσους να βγάλουν τον εργατόκοσμο απ’ τα σπίτια τους, η Δραπετσώνα απαντά με δυναμικές συγκρούσεις και το αίτημα «Αυτοστέγαση για όλους». «Στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή» γράφει ο Τ. Λειβαδίτης και ακόμη συναντάς παππούδες στα καφενεία να ζητάνε να ρίξουν μια στροφή «τη Δραπετσώνα», αποκαλώντας το τραγούδι «εθνικό ύμνο».
Το οριστικό «ξεκαθάρισμα» σχετικά με την παραγκούπολη το κάνει η χούντα, δίνοντας το σημερινό σχέδιο πόλης και εξορίζοντας για ακόμη μια φορά τους κατοίκους της γειτονιάς σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας, προκειμένου να σπάσει τους συλλογικούς δεσμούς και το επαναστατικό πνεύμα μιας συνοικίας αντίστασης και αγώνων. Μεταπολιτευτικά το εργοστάσιο γιγαντώνεται, παράγοντας τόνους χημικών λιπασμάτων και διαθέτοντας δικό του υαλουργείο. Η ρύπανση του περιβάλλοντος από τη λειτουργία του εργοστασίου είναι μια γιγάντια καταστροφή για τη ζωή των κατοίκων, που δημιούργησε θύελλα αντιδράσεων. Σύμφωνα με κρυφές έρευνες του ΥΠΕΧΩΔΕ τη δεκαετία του 1980 από τα Λιπάσματα αναβλύζει το 80% των ρύπων του λεκανοπεδίου. Σε αυτό το πνεύμα, το 1988, στο μέσω της αποβιομηχάνισης, ο κληρονόμος των επιχειρήσεων Μποδοσάκη, γαμπρός του Πρόδρομου Μποδοσάκη, Αλέκος Aθανασιάδης Μποδοσάκης εκτελείται από την Ε.Ο. 17 Νοέμβρη. Τέσσερα χρόνια μετά, η χρεοκοπημένη επιχείρηση περνάει στα χέρια της Εθνικής Τράπεζας, η οποία για την αξιοποίησή της δημιουργεί την Πρότυπο Κτηματική Α.Ε. η οποία κατέχει μέχρι σήμερα μεγάλο μέρος του παραλιακού μετώπου. Το 1999 το εργοστάσιο κλείνει οριστικά, αλλά η τραγωδία δεν τελειώνει εδώ. Οι εγκαταστάσεις του εργοστασίου, για τις οποίες έγινε μελέτη από το ΕΜΠ για την επαναχρήση τους προς όφελος των κατοίκων, υπέστησαν ένα τεράστιο πλιάτσικο από τους εκμεταλλευτές τους, προκειμένου να κερδηθεί ο αποχαρακτηρισμός των διατηρητέων εγκαταστάσεων και να ανοίξει ο δρόμος για την «ανάπλαση». Ένα γιγάντιο κίνημα αντίστασης δημιουργήθηκε με πρωτοστάτη την «Πρωτοβουλία για ένα Ενιαίο Άλσος» διεκδικώντας τόσο οι εκτάσεις της Εθνικής όσο και αυτές του ΟΛΠ να παραχωρηθούν στο δήμο για τη δημιουργία ενός πάρκου, αναγκαίου πνεύμονα τόσο για τη δυτική Αττική όσο και για ολόκληρο το λεκανοπέδιο του τσιμέντου.
Δύο δεκαετίες μετά, στην ερειπωμένη έκταση των Λιπασμάτων έχουν βγει και πάλι καπνοί. Δεκάδες προτάσεις, επίσημες και ανεπίσημες έχουν κατατεθεί σχετικά με τη μοίρα των Λιπασμάτων, με τα επιχειρηματικά συμφέροντα να πρωτοστατούν στην απομύζηση και της τελευταίας πιθαμής γης. Ναυτιλιακό κέντρο, πολυτελείς ξενοδοχειακές μονάδες, ακόμη και πίστα formula 1 είναι μερικές από τις εμπνευσμένες προτάσεις που προορίζουν τα Λιπάσματα για τις τσέπες του μεγάλου κεφαλαίου και των λεφτάδων πελατών του. Το 2014 επί υπουργίας Μανιάτη η φωτογραφική ρύθμιση του ΓΠΣ Κερατσινίου –Δραπετσώνας μετατρέπει την περιοχή από «Περιοχή Ανάπλασης» σε περιοχή «Μητροπολιτικής Παρέμβασης», πράγμα που επιτρέπει τις λιμενοβιομηχανικές χρήσεις. Ανοίγει έτσι ο δρόμος για το Μελισσανίδη να δημιουργήσει διυλιστήριο στο βόρειο σύνορο των Λιπασμάτων (πρώην εγκαταστάσεις BP), εκεί που ήδη από το 2012 -με άλλη φωτογραφική ρύθμιση από την περιφέρεια επί Σγουρού- λειτουργούν εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων ή αλλιώς slops. Ο έτερος παράγοντας του ελληνικού κεφαλαίου Μαρινάκης, με μπροστάρη το Μώραλη στον Πειραιά, επιχειρεί να ανακόψει την επιχειρηματική δραστηριότητα του Μελισσανίδη διεκδικώντας και ο ίδιος κομμάτι από την πίτα της εκμετάλλευσης του παραλιακού μετώπου. Από τη μία η επαναφορά της βιομηχανικής εκμετάλλευσης των προηγούμενων δεκαετιών, με άξονα την παραγωγή και το εμπόριο καυσίμων και από την άλλη η τσιμεντοποίηση του μετώπου προς τέρψη των λεφτάδων πελατών, σημαίνουν μια μαύρη σελίδα για το μη μέλλον της Δραπετσώνας της φτώχιας και του 45% της ανεργίας.
Απ’ το Σχιστό ως τον Πειραιά, ολόκληρη η ακτογραμμή της Αττικής είναι κατειλημμένη από βιομηχανικές και λιμενικές χρήσεις, με τρόπο τέτοιο που να απαγορεύει οποιαδήποτε σχέση των κατοίκων με το φυσικό περιβάλλον και ιδίως με τη θάλασσα. Φράχτες, συρματοπλέγματα, γιγάντιες δεξαμενές και εγκαταστάσεις ορίζουν την απαγορευμένη ζώνη, που θάβει τα χέρια που τη δουλεύουν, τρώει αέρα και ξερνά καρκίνους. Τα επικοινωνιακά τρικ του Τσίπρα περί εξαίρεσης των Λιπασμάτων, όσο καλή πρόθεση και να ‘χει κανείς, δεν μπορεί να παρθούν σοβαρά. Τόσο το ξεπούλημα του ΟΛΠ, όσο και οι δραστηριότητες του Μελισσανίδη πάνω από τα Λιπάσματα, είναι ασυμβίβαστες με οποιαδήποτε αξιοποίηση των Λιπασμάτων υπέρ των κατοίκων, τόσο όσο ασυμβίβαστη είναι η εφαρμογή του τρίτου μνημονίου με τη ζωή της εργατικής τάξης. Τα Λιπάσματα οφείλουν όντως να γίνουν ένα ενιαίο Άλσος με τοπική μα και υπερτοπική απεύθυνση. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει κατ’ εξαίρεση, μα μόνο ως μια στρατηγική για την αξιοποίηση του παραλιακού μετώπου της Αττικής υπέρ των κατοίκων της.
Έτσι, από τα Λιπάσματα περνά ένας αιώνας ιστορίας της αστικής μα και της εργατικής τάξης στην Ελλάδα, πάντα σε σχέση, πάντα σε αντίφαση. Στην Ελλάδα των μνημονίων, αν είσαι φτωχός να ζεις στην τρύπα σου χωρίς λεφτά, χωρίς δουλειά και -αλίμονο- χωρίς όνειρα. Περπατώντας κατά μήκος τη Γρ. Λαμπράκη παράλληλα στον πανύψηλο τοίχο που χωρίζει τα Λιπάσματα από τη Δραπετσώνα πορεύεται μαζί σου ένας αιώνας ταξικής εκμετάλλευσης. Η ιστορία, γραμμένη με το αίμα της εργατικής τάξης, στη μικρή αυτή γωνιά του κόσμου όπως και παντού ζητά δικαίωση και δικαίωμα στη ζωή και στα όνειρα. Όσο τα γεράνια ανθίζουν στη Δραπετσώνα, οι απόκληροι θα εκδικηθούμε παίρνοντας πίσω τα απ’ τις ζωές μας κλεμμένα. Όχι κατ’ εξαίρεση, μα και χωρίς κανόνα το βλέμμα μας θα χορτάσει τη θάλασσα κατοικώντας τη γη και την ελευθερία που μας ανήκει.
Θ.Τ.
