Κατερίνα Μάτσα
Η συζήτηση που έγινε προ καιρού στη Βουλή με αφορμή το νόμο για τον αυτοπροσδιορισμό των ατόμων που βιώνουν δυσφορία του φύλου αποκάλυψε το μέγεθος του σκοταδισμού, της ομοφοβίας, της τρανσφοβίας που με τεράστιο κυνισμό εκφράστηκε από κοινοβουλευτικούς, εκκλησιαστικούς και παραεκκλησιαστικούς κύκλους. Αποκάλυψε, επίσης, ότι όλες οι πτέρυγες αναλώθηκαν στις αναφορές για το ατομικό ή το κοινωνικό δικαίωμα αναγνώρισης του φύλου, αποφεύγοντας συστηματικά, κάθε αναφορά στην ρίζα του προβλήματος που αφορά βασικά το κυρίαρχο σύστημα σεξουαλικότητας και τα θεμέλια του.
Ο ίδιος ο νόμος έχει πολλούς περιορισμούς όπως κατήγγειλε η Ένωση Διεμφυλικών Ατόμων (βλ. συγκεκριμένη κριτική του νόμου στο προηγούμενο (Νο 653) φύλο της ΝΠ.
Εδώ θα μείνουμε σε κάποια θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα του φύλου και τη σεξουαλικότητα.
Τα ζητήματα αυτά δεν απασχολούν, βεβαίως, το νομοθέτη, φαίνεται όμως πως δεν απασχολούν ούτε και εκείνους μέσα στο κίνημα που κάνουν κριτική στο νόμο “από αριστερά”.
Λέει για παράδειγμα το ΚΚΕ: “στο πλαίσιο αυτών των θεωριών, το φύλο παρουσιάζεται όχι ως ένα βιολογικό δεδομένο αλλά σαν ένα καλούπι που φτιάχνει η κοινωνία, σαν κάτι ρευστό και μεταβαλλόμενο. Τελικά, αυτό που τίθεται σε αμφισβήτηση δεν είναι μόνο η ύπαρξη δύο φύλων, σαφώς διακριτών το ένα από το άλλο, αλλά η ίδια η αντικειμενική πραγματικότητα” (Ριζοσπάστης 15/10/2017).
Θεωρείται, λοιπόν, αδιάμφισβήτητη η παρουσίαση του φύλου ως “ένα βιολογικό δεδομένο”. Όμως η δημιουργία της έμφυλης ταυτότητας δεν προκύπτει αυτόματα από αυτό το βιολογικό δεδομένο. Είναι επίσης λάθος και η θέση που διατυπώνει ο Παφίλης του ΚΚΕ ότι “το φύλο βασίζεται σε αντικειμενικούς παράγοντες”. Πολλοί παράγοντες μεσολαβούν και όχι μόνο η ανατομική κατασκευή των σεξουαλικών οργάνων.
Η καπιταλιστική εξουσία, με τους κρατικούς και άλλους θεσμούς της, θεμελιώνει και αναπαράγει την διάκριση αρσενικού – θηλυκού ιεραρχώντας σε ψηλότερη θέση το αρσενικό, τονίζοντας τον αναπαραγωγικό ρόλο της γυναίκας και αναγορεύοντας σε υπέρτατη αρχή την “ετεροφυλική κανονικότητα”, όπως την ορίζει ο Μ. Φουκώ. Ό,τι θέτει σε κίνδυνο αυτή την κανονικότητα αυτό ανήκει στη δικαιοδοσία της Ιατρικής ως παθολογία ή της εκκλησίας ως αμάρτημα.
Το σύγχρονο φεμινιστικό και queer κίνημα, μ’ όλες του τις εσωτερικές διαφορές και αντιφάσεις έθεσε μια προβληματική που δεν μπορεί να αγνοηθεί, ότι η πρόσβαση στη σεξουαλική ταυτότητα αποτελεί μια δύσκολη και πολύπλοκη διαδικασία επεξεργασίας ζητημάτων που αφορούν τη σχέση με την ετερότητα, τις οιδιποδειακές ταυτίσεις και άλλα. Είναι εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος του κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος στη δημιουργία, μέσα απ’ αυτήν την επεξεργασία, του αισθήματος ότι είσαι άνδρας ή είσαι γυναίκα, μέσα στο πλαίσιο της κουλτούρας στην οποία ανήκεις.
Χρειάζεται, λοιπόν, να διακρίνουμε τους όρους βιολογικό φύλο (sex) και κοινωνικό φύλο (gender). Το βιολογικό φύλο δεν εξαντλείται με την ανατομική κατασκευή του φύλου, αφού και αυτή υπόκειται στους προσδιορισμούς στην υπηρεσία της πατριαρχικής ιδεολογίας. Αυτή η ιδεολογία θεμελιώνει τις διαφορές στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, τις στάσεις, τις συμπεριφορές, τους κοινωνικούς ρόλους, που αποδίδονται στο φύλο, σ’ αυτό δηλαδή που αποδόθηκε από το φεμινιστικό κίνημα με τον όρο gender, κοινωνικό φύλο.
Το να γεννηθείς με γεννητικά όργανα αρσενικού σε υποχρεώνει να παίζεις το ρόλο του άνδρα, με όλες τις ιδιότητες της αρρενωπότητας, που η κοινωνία προσδίδει στον άνδρα. Το αντίστοιχο ισχύει και για το θηλυκό. Το μικρό παιδί αποκτά συνείδηση των κοινωνικών ρόλων του φύλου του πριν ακόμα αποκτήσει συνείδηση της ανατομικής διάκρισης των φύλων. Χαρακτηριστικά αναφέρεται από την ψυχαναλύτρια Joyce Mac Dougal ότι όταν ρώτησε την τρίχρονη κόρη της που είχε πάει να παίξει στην παραλία με άλλα συνομήλικα παιδάκια, αν αυτά ήταν αγόρια ή κορίτσια, το παιδί απάντησε “δεν ξέρω, ήταν όλα γυμνά”!
Το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα χρησιμοποιεί αντί για τους όρους αρσενικό – θηλυκό τις έννοιες της “αρρενωπότητας” και της “θηλυκότητας” ως ένα συνεχές, ένα φάσμα μέσα στο οποίο μπορούν να αναδειχθούν οι ξεχωριστές ποιότητες που συνθέτουν το ανθρώπινο σεξουαλικό δυναμικό.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε τον τεράστιο ρόλο που παίζουν τα ΜΜΕ στην ενσωμάτωση των ρόλων και των ταυτοτήτων του φύλου. Τηλεοπτικές σειρές, video games, διαφημίσεις, είναι προσαρμοσμένα στα κανονιστικά πρότυπα του αρσενικού και του θηλυκού, χωρίς “παρεκκλίσεις”.
Τα αγοράκια στις διαφημίσεις παίζουν με αυτοκινητάκια, στρατιωτάκια, πολεμικές μηχανές, ενώ τα κοριτσάκια με κούκλες, συχνά μαζί με το νοικοκυριό τους. Αργότερα στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας, τα αγόρια ταυτίζονται με τις προβαλλόμενες εικόνες του άντρα με το σφριγηλό, γυμνασμένο σώμα, του εραστή – κατακτητή των γυναικών, ενώ τα κορίτσια με τις ωραίες, αισθησιακές γυναίκες που ονειρεύονται τον άντρα της ζωής τους για να τον παντρευτούν και να κάνουν παιδιά! “Οι άντρες πρέπει να τιμούν τα παντελόνια τους”, λέγεται συχνά. Η Ντόρα Μπακογιάννη είχε πει κάποτε στη Βουλή ότι ο Τσίπρας δεν φορά παντελόνια αλλά φούστες, υπονοώντας μ’ αυτό ότι η γυναίκα είναι εξ ορισμού και από τη φύση της αναξιόπιστη!
Ο Μισέλ Φουκώ στο σπουδαίο βιβλίο του “Η ιστορία της σεξουαλικότητας” μιλά για το σύστημα της σεξουαλικότητας που αναπτύχθηκε στην εποχή της νεωτερικότητας και το οποίο γεννά μια συνεχή επέκταση των σφαιρών και των μορφών του ελέγχου των πληθυσμών και της πολιτικής υποταγής τους. Ιστορικά, το σύστημα της σεξουαλικότητας στήθηκε με βάση και γύρω από το σύστημα της συγγένειας. “Το οικογενειακό κύτταρο, έτσι όπως αξιοποιήθηκε τον 18ο αιώνα επέτρεψε να αναπτυχθούν πάνω στις δύο κύριες διαστάσεις του -στον άξονα άντρας – γυναίκα και στον άξονα γονείς – παιδιά- τα βασικά στοιχεία του συστήματος σεξουαλικότητας (το γυναικείο σώμα, η παιδική πρωιμότητα, η ρύθμιση των γεννήσεων και αναμφίβολα, κάπως λιγότερο, ο χαρακτηρισμός των διεστραμμένων)….
Η τρομακτική ανάπτυξη των τεχνολογιών του σεξ παράλληλα με την ανάπτυξη των τεχνολογιών της εξουσίας υποτάσσονται στο στόχο της σωματικής αγωγής και της πληθυσμιακής ρύθμισης. Οι μηχανισμοί της εξουσίας απευθύνονται στο σώμα, στη ζωή, σ’ εκείνο που τη γονιμοποιεί, σ’ εκείνο που ενισχύει το είδος, το σφρίγος του, την ικανότητά του να κυριαρχεί ή τη δυνατότητά του να χρησιμοποιείται. Υγεία, παιδιά, φυλή, το μέλλον του είδους, η ζωντάνια του κοινωνικού σώματος,” η εξουσία μιλάει για τη σεξουαλικότητα και στη σεξουαλικότητα“.
Δεν μπορεί, λοιπόν, να διαχωριστεί το σύστημα της σεξουαλικότητας από το σύστημα της καπιταλιστικής εξουσίας. Είτε στην αρχική του μορφή, της αυστηρής πειθαρχίας με την πρωτοκαθεδρία του αναπαραγωγικού ρόλου, είτε στην εξέλιξή του όπου αυτός ο ρόλος μπαίνει σε δεύτερη μοίρα και δίνεται έμφαση, με τη βοήθεια και των τεχνολογιών του σεξ, στην σεξουαλική απόλαυση του σώματος, το σύστημα της σεξουαλικότητας δεν παύει να αποτελεί ένα μέσον ελέγχου των πληθυσμών στην υπηρεσία της βιοεξουσίας.
Μέσα στην καπιταλιστική κοινωνία οι κυρίαρχες αξίες, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των ανθρώπων οι έμφυλες ταυτότητες και τα αντίστοιχα αισθήματα διαμορφώνονται στα πλαίσια της κυρίαρχης κουλτούρας που είναι ιεραρχική ως προς τα ζητήματα τάξης, φυλής, φύλου, από το ανώτερο στο κατώτερο.
Σε αυτήν την ιεράρχηση στηρίχθηκαν όλες οι ρατσιστικές θεωρίες και δημιουργήθηκαν οι κάθε τύπου γενοκτονίες φτάνοντας μέχρι τη Σοά, το Ολοκαύτωμα, από τους ναζί, που σήμερα στην Ευρώπη ξανασηκώνουν κεφάλι και μπαίνουν και στις κυβερνήσεις (Γερμανία, Αυστρία κ.ά.).
Το ζήτημα λοιπόν που έθεσε ο νόμος, που τελικά ψηφίστηκε, για την νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου, δεν είναι απλά η κοινωνική υποκρισία της κυβέρνησης και των υποστηρικτών της, που εξαντλεί την “προοδευτικότητά” της σε αυτό το αδιαμφισβήτητο δικαίωμα, ενώ την ίδια στιγμή καταργεί, το ένα μετά το άλλο, όλα τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, μέσα από την ψήφιση και την εφαρμογή των μνημονίων. Ούτε τόσο το αν αναφερόταν σε ένα ατομικό δικαίωμα και σε μια ατομική εμπειρία, σε αντιπαράθεση με την κοινωνική εμπειρία. Είναι πάνω απ’ όλα, η ανάγκη αμφισβήτησης και ανατροπής της κυρίαρχης καπιταλιστικής εξουσίας και της ιδεολογίας της που αναπαράγει και συντηρεί τα κοινωνικά στερεότυπα για το φύλο και τις ρατσιστικές θεωρίες και πρακτικές, πηγή της δυσφορίας του φύλου και κάθε δυσφορίας.
Μόνο με την ανατροπή του καπιταλισμού μπορεί να υπάρξει απελευθέρωση όλων των δυνατοτήτων ανάπτυξης του ανθρώπου μέσα στον ελευθεριακό κομμουνισμό. Όπως λέει η σπουδαία φεμινίστρια Christine Delphi, “είναι δύσκολο να φαντασθούμε μια μη – ιεραρχική κοινωνία. Αλλά για να τη φανταστούμε πρέπει να σκεφτούμε ότι είναι δυνατό να υπάρξει. “Οι πρακτικές παράγουν τις αξίες, άλλες πρακτικές παραγάγουν άλλες αξίες. Έτσι η ουτοπία συνιστά ένα από τα στάδια που είναι αναγκαία για την επιστημονική πορεία, για κάθε επιστημονική πορεία. Μόνο αναλύοντας αυτό που δεν υπάρχει μπορούμε να αναλύσουμε αυτό που υπάρχει”.
Αυτό βέβαια που υπάρχει σήμερα είναι η περίσσεια κοινωνικής υποκρισίας και αναλγησίας. Η επίκληση από τους κυβερνητικούς κύκλους του δράματος που ζουν τα διεμφυλικά άτομα θυμίζει αντίστοιχες επικλήσεις της κυβέρνησης Ολάντ όταν έφερνε το νόμο για το γάμο των ομοφυλόφιλων ζευγαριών (“mariage pour tous”). Γάμος για όλους μέσα σ’ ένα κράτος έκτακτης ανάγκης και μέτρα υψίστης ασφαλείας!
26/10/2017
