Η εικόνα την Δευτέρα το βράδυ στις 20 Απριλίου ήταν πρωτοφανής στην ιστορία του παγκόσμιου καπιταλισμού. Το αμερικανικό σχιστολιθικό αργό πετρέλαιο WTΙ στα συμβόλαια futures του Μαΐου σημείωσε μια πρωτόγνωρη πτώση και έκλεισε με την τιμή του στα μείον -37 δολάρια το βαρέλι και αφού είχε κατρακυλήσει έως και στα -40,33 δολάρια! Δηλαδή για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό, ο πωλητής του όχι μόνο δεν θα λάμβανε αμοιβή αλλά θα έπρεπε να πληρώσει και 37 δολάρια ανά βαρέλι στον αγοραστή για να το πάρει ο τελευταίος!! Η μέρα είχε ξεκινήσει με τιμή εκκίνησης το ήδη πολύ χαμηλό επίπεδο των 20 δολαρίων που αποτελούσε έτσι και αλλιώς το ιστορικό χαμηλό των τελευταίων 24 ετών. (βλέπε γράφημα 1)
Τα συμβόλαια futures του πετρελαίου είναι αυτά που παζαρεύουν στις διεθνείς αγορές τις τιμές των ποσοτήτων που θα παραδοθούν στις 20 του επόμενου μήνα. Την Δευτέρα 20 Απριλίου έληγαν δηλαδή τα συμβόλαια παράδοσης πετρελαίου που θα παραδίδονται από 20 Μαΐου και μετά. Σε όλο τον μήνα που προηγήθηκε η τιμή του πετρελαίου κυμαίνονταν σταθερά κάτω από τα 30 δολάρια και πολύ κοντά στα 20.
Από την επόμενη μέρα, 21 Απριλίου ξεκίνησε η διαπραγμάτευση στα συμβόλαια πετρελαίου που θα είναι παραδοτέο από 20 Ιουνίου και μετά. Παρόλο που το WTI ξεκίνησε την διαπραγμάτευσή του στις 21 Απριλίου για τα νέα συμβόλαια στην τιμή βάσης που είχαν τον περασμένο μήνα δηλαδή στα 22 δολάρια, την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές η τιμή έχει καταρρεύσει επίσης και κυμαίνεται στα 11-13 δολάρια το βαρέλι. Το φάσμα να περάσουν και αυτά τα συμβόλαια σε αρνητικό πρόσημο διαπραγμάτευσης στο τέλος της περιόδου διαπραγμάτευσής τους, δηλαδή προς τις 20 Μαΐου, είναι κάτι παραπάνω από ορατό.
Δηλαδή οι αγορές εκτιμούν ότι υπάρχει πλέον τόσο μεγάλη προσφορά πετρελαίου και τόσο μικρή ζήτηση που το πετρέλαιο όχι μόνο δεν αξίζει τίποτα αλλά είναι και εξαιρετικά ζημιογόνο στον κάτοχό του τώρα. Αλλά ακόμη και μετά από δύο μήνες στις παραδόσεις δηλαδή της 20ης Ιουνίου θα είναι τουλάχιστον ασύμφορο αν όχι ξανά εντελώς ζημιογόνο.
Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, όχι μόνο το ίδιο το βαρέλι είναι ακριβότερο από το πετρέλαιο που περιλαμβάνει αλλά ακόμη και η παρακράτηση και αποθήκευσή του κοστίζει περισσότερο στον κάτοχό του από το… να το πετάξει στην θάλασσα!
Η πτώση της 20ης Απριλίου από τα 22 δολάρια στα μείον 37 δολάρια δεν αποτελεί απλά ένα υπερβολικό αλλά μεμονωμένο γεγονός που συντελέστηκε κατά τις τελευταίες μέρες όταν ξέσπασε ανοιχτά ο εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και την Ρωσία πριν από ενάμιση μήνα περίπου με την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων στα πλαίσια του ΟΠΕΚ για τον περιορισμό της παραγωγής και την συγκράτηση της τιμής.
Αποτελεί αντίθετα την κορύφωση της κρίσης που έχει ρίξει τις τιμές του πετρελαίου εδώ και πάνω από έναν χρόνο. Αρκεί κανείς να δει πως κινήθηκε η τιμή ακόμη και πριν την κόντρα ανάμεσα στις δύο αυτές χώρες. Έτσι στις 5 Οκτωβρίου 2018 το WTI έκλεινε στα 78 δολάρια το βαρέλι. (βλέπε γράφημα 2)
Πριν το ξέσπασμα της πανδημίας και ενώ όλοι προδίκαζαν ότι αναμένεται να έχουμε τουλάχιστον επιβράδυνση της οικονομίας, ως αποτέλεσμα της διογκούμενης κρίσης, στις 5 Ιανουαρίου του 2020, όταν άρχισαν να διαφαίνονται τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια από την επιδημία στην Κίνα, τα futures του WTI έκλειναν στα 62 δολάρια το βαρέλι. Και όλο αυτό το διάστημα κυμαίνονταν μεταξύ 50 και 65 δολάρια. Έχοντας δηλαδή χάσει ήδη αρκετά από το σημείο που βρίσκονταν πριν από 15 μήνες. Η ετήσια πτώση που καταγράφηκε στις 20 Απριλίου έφτασε στα -147%! Ωστόσο, είναι γεγονός πως το μεγαλύτερο μέρος αυτής της πτώσης έχει καταγραφεί στο τελευταίο τρίμηνο που το πετρέλαιο πέρασε από την συγκρατημένη αποκλιμάκωση στην απόλυτη πτώση και στα τάρταρα.
Δεν είναι πολύ καλύτερη η εικόνα και στα άλλα καύσιμα:
Το Ευρωπαϊκό Brent, ένα καλύτερης ποιότητας και πιο ακριβό καύσιμο, έχει ετήσια απώλεια -54,45% ενώ και το φυσικό αέριο το οποίο υποτίθεται θα ήταν το “the next big thing” στην παγκόσμια ενέργεια καταγράφει ετήσιες απώλειες -22%. (βλέπε γράφημα 3)
Υπάρχουν τέλος ακόμη και καύσιμα μικρότερης αξίας και επιρροής στην παγκόσμια οικονομία, όπως το Καναδέζικο αργό που εδώ και πάνω από ένα μήνα εμπορεύεται σταθερά κάτω από τα 5 δολάρια το βαρέλι. Φθηνότερα δηλαδή από ένα ποτήρι καλής βαρελίσιας μπύρας….
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΧ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ
Η τωρινή απότομη πτώση της ζήτησης συμπίπτει σαφώς και ενεργοποιείται από τον πόλεμο απόκτησης μεριδίου στην αγορά μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας που αύξησαν την παραγωγή τους απότομα.
Θεωρητικά αυτό έγινε για να προλάβουν να αποκτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο σε ακριβότερη τιμή αλλά αυτό έφερε την ολική κατάρρευση. Και αυτό, ακριβώς διότι έβλεπαν πως αναμένεται στο μέλλον οι αποδόσεις των καυσίμων να πάρουν την κατιούσα και επιχείρησαν να κατοχυρώσουν την θέση τους. Η στρατηγική τους στην ουσία ήταν να προλάβουν μερικά σχετικά καλά συμβόλαια για λίγες μέρες πριν οι τιμές καταρρεύσουν όπως και έγινε. Αλλά έγινε σε τέτοια κλίμακα που τελικά στράφηκε και εναντίον τους.
Η κατάρρευση έχει διαφορετική επίδραση από χώρα σε χώρα και δεν χωράει αμφιβολία ότι σε μια πρώτη φάση όλες οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες πλήττονται άμεσα. Τόσο οι σύμμαχοι των ΗΠΑ (π.χ. η πλειοψηφία των αραβικών μοναρχιών) όσο και οι αντίπαλοι (όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα).
Το πραγματικό επίδικο όμως πίσω από την αντιπαράθεση Ριάντ και Μόσχας ήταν το πόσο θα άντεχε η Αμερικανική και η Ευρωπαϊκή οικονομία σε συνδυασμό με τις αντοχές των ίδιων που πρώτοι ήρξαντο χειρών αδίκων στο τωρινό επεισόδιο. Οι αντοχές της Αμερικανικής οικονομίας ήταν ήδη στα όρια τους.
Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του Dallas Fed Energy Survey (δηλαδή του επίσημου ινστιτούτου αναλύσεων της τράπεζας στρατηγικών πετρελαϊκών αποθεμάτων των ΗΠΑ) με βάση το τρέχον business plan των αμερικανικών πετρελαϊκών επιχειρήσεων, για να συνεχίσει να είναι βιώσιμη η εξόρυξη του αμερικανικού σχιστολιθικού αργού πετρελαίου πρέπει οι τιμές πώλησής του να κυμαίνονται κατ’ ελάχιστον μεταξύ 27 έως 37 δολάρια ανά βαρέλι για να καλύπτουν τα κόστη παραγωγής. Προσοχή, δεν μιλάμε εδώ για κέρδος αλλά για κόστη παραγωγής και μόνο. (βλέπε γράφημα 4)
Την ίδια στιγμή που τα Ρωσικά think tanks εκτιμούσαν ότι η Ρωσική πετρελαϊκή οικονομία θα μπορούσε να αντέξει με τιμές κοντά στα 20 δολάρια ανά βαρέλι, διότι την χαμηλή τιμή θα ισοφάριζε η μεγαλύτερη σε βάθος χρόνου ποσότητα των αχανών Σιβηρικών και Αρκτικών ενεργειακών πεδίων και διότι το κόστος εξόρυξης στην Ρωσία είναι φθηνότερο.
Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια; Ότι η αμερικανική εξορυκτική βιομηχανία αργού πετρελαίου έτσι και αλλιώς με τιμές κάτω από 27 – 37 δολάρια έτρεχε ήδη το τελευταίο δίμηνο χωρίς να είναι σε θέση να καλύψει τα κόστη της. Αυτό που αλλάζει μετά τις τελευταίες εξελίξεις είναι ότι πρέπει να βρει και να πληρώσει επιπλέον και επαρκείς αποθηκευτικούς χώρους να αποθηκεύσει τα αδιάθετα στοκ παραγωγής για να μην βάλει λουκέτο λίγους μήνες πριν τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές.
Σε αυτό το πλάνο δουλεύει η προεδρία Τραμπ. Και καθώς αποθήκες καυσίμων δεν είναι εύκολο να φτιαχτούν τόσο γρήγορα σε τόση μεγάλη έκταση, οι ΗΠΑ (και όχι μόνο) ναυλώνουν παροπλισμένα ή άδεια δεξαμενόπλοια. Σύμφωνα με δημοσιεύματα που είδαν το φως της δημοσιότητας την επαύριον κιόλας του κραχ, οι Έλληνες εφοπλιστές που κατέχουν το 26% του παγκόσμιου στόλου τάνκερς βλέπουν ξαφνικά την ευκαιρία της ζωής τους καθώς οι ημερήσιοι ναύλοι έχουν εκτοξευθεί μέσα σε μια εβδομάδα από τα 120.000 δολάρια στα 200.000 δολάρια. Το πραγματικό όφελος τους είναι κατά πολύ μεγαλύτερο των 80 χιλιάδων δολαρίων ημερησίως αν συνυπολογίσουμε ότι επιπλέον θα γλυτώσουν και το κόστος του δικού τους καυσίμου καθώς θα πληρώνονται για να αποθηκεύουν και όχι για να μεταφέρουν.
Όμως η κατάσταση δεν μπορεί να σωθεί ούτε έτσι καθώς σύμφωνα με τον Guardian ήδη: “…το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε περίπου 160 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου ήταν “παρκαρισμένα” σε υπερμεγέθη τάνκερ που έχουν αράξει στα ανοιχτά λιμανιών όλου του πλανήτη. Την τελευταία φορά που είχε συμβεί αντίστοιχο φαινόμενο, αν και σε πολύ μικρότερο μέγεθος, ήταν την περίοδο της οικονομικής κρίσης το 2009, με τα “πλωτά αποθέματα” να φθάνουν τα 100 εκατ. βαρέλια.”
Kαι τι θα συμβεί όταν τον επόμενο μήνα δεν ξεπεραστεί η κρίση; Που θα καταλήξουν τα συμβόλαια του Ιουνίου; Οι νέες παραγωγές πού θα βρουν χώρο αποθήκευσης και μέσο μεταφοράς αν όλα τα τάνκερς έχουν παρκαρισμένο στοκ;
Είναι πολύ πιθανό το ενδεχόμενο να σκάσει και η κάθε παραγωγός χώρα αν δεν επαρκούν τα μέσα μεταφοράς και αποθήκευσης. Αναπόφευκτα αυτό έχει τρομακτικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία αλλά και στην γεωπολιτική. Και όχι μόνο στις διεθνείς σχέσεις ανάμεσα στα κράτη. Αλλά ειδικά στις ΗΠΑ απειλεί ακόμη και την εσωτερική συνοχή των Πολιτειών. Πίσω από την κόντρα για την πρόωρη επανεκκίνηση με κάθε κόστος της οικονομίας που πρεσβεύει ο Τραμπ, το πετρελαϊκό λόμπι του Νότου και οι φασίστες υποστηρικτές του και τους κυβερνήτες των πετρελαιοπαραγωγών Πολιτειών από την μια μεριά, και τις συστάσεις των υγειονομικών, τους φόβους των εργαζομένων αλλά ακόμη και των κυβερνητών στις Πολιτείες καταναλωτές της ενέργειας, κρύβεται και αυτή η σημαντική διάσταση. Παράταση της χαμηλής ζήτησης πετρελαίου θα οδηγήσει σε έκρηξη της πετρελαϊκής εσωτερικής βιομηχανίας των ΗΠΑ. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στην πετρελαϊκή βιομηχανία κινδυνεύουν άμεσα να χάσουν την δουλειά τους. Αλλά πέραν τούτου, αν γονατίσει η εσωτερική πετρελαϊκή βιομηχανία οι ΗΠΑ χάνουν το βασικότερο ενεργειακό τους όπλο: τα στρατηγικά τους αποθέματα με τα οποία ασκούν ηγεμονική πολιτική στην παγκόσμια ενεργειακή οικονομία.
Τα δημοσιονομικά των πετρελαιοπαραγωγών Πολιτειών στις ΗΠΑ ήδη έχουν τιναχτεί στον αέρα, όπως ανέφερε σήμερα, 22 Απριλίου, σε σχετικό του ρεπορτάζ ο ραδιοφωνικός σταθμός 105,5 Στο Κόκκινο. Έτσι, για κάθε ένα δολάριο που πωλείται φθηνότερα το βαρέλι, μόνο η Πολιτεία του Τέξας για παράδειγμα χάνει πάνω από 85 εκατομμύρια δολάρια μηνιαίως σε ΦΠΑ. Αναλογιζόμαστε τα μεγέθη σε όλη την χώρα, όταν επί μήνες ολόκληρους, το βαρέλι έχει χάσει 30, 40, 50 ή και παραπάνω δολάρια από την τιμή πώλησής του! Ή τι θα σημαίνει στα δημοσιονομικά μεγέθη να σταματήσει εντελώς η παραγωγή όπως είναι πιθανόν να συμβεί κάποια στιγμή; Ήδη τα τελευταία γκάλοπ έχουν ανατρέψει την κατάσταση και οι 11 ποσοστιαίες μονάδες διαφοράς ανάμεσα σε Τραμπ και Μπάιντεν έχουν μειωθεί μέσα σε ένα μήνα σε λιγότερο από μία. Αυτό κάνει ακόμη πιο επιθετικό και αδίστακτο το πετρελαϊκό λόμπι που σπρώχνει τον Τραμπ και κινητοποιεί τους ακροδεξιούς ένοπλους οπαδούς του σε απειλητικές πορείες υπέρ της άρσης της καραντίνας και κατά των υγειονομικών υποδείξεων.
Αλλά και η Δυτική Ευρώπη με το ακριβότερο Brent, το οποίο παράγουν κατά κύριο λόγο και εκμεταλλεύονται το Ην. Βασίλειο, η Ολλανδία, η Νορβηγία και η Δανία, δεν βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Απλά τα δικά του futures είχαν κλείσει σε προγενέστερη ημερομηνία και δεν γύρισαν σε αρνητικό πρόσημο. Ωστόσο με εκτιμώμενο κόστος παραγωγής στο Ην. Βασίλειο στα 37,9 δολάρια το βαρέλι το γεγονός ότι πωλείται όλο το τελευταίο διάστημα γύρω στα 25 δολάρια είναι εξίσου καταστροφικό. Ίσως και καταστροφικότερο καθώς στην Ευρώπη τα ενεργειακά αποθέματα είναι μικρότερα, οι οικονομίες κατακερματισμένες και οι διεθνείς προκλήσεις από Ρωσία και Μέση Ανατολή εγγύτερες.
Τις τελευταίες μέρες, επιτεύχθηκε ένας πρώτος καταρχάς συμβιβασμός ανάμεσα σε Ριάντ και Μόσχα και συμφωνήθηκε η μείωση της παραγωγής για να αποκλιμακωθεί η κρίση, κατά 9,7 εκατομμύρια βαρέλια την μέρα αρχής γενομένης από την Πρωτομαγιά. Ούτε καν από τώρα δηλαδή! Είναι όμως αρκετά πιο κάτω από το επιθυμητό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αισιόδοξες προβλέψεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) υπολογίζουν σε πρόσφατη μελέτη ότι εξαιτίας της ύφεσης θα υπάρξει μείωση της παγκόσμιας ζήτησης σε -29 εκατομμύρια βαρέλια ανά μέρα λιγότερα, κατά μέσο όρο, για τον Απρίλιο και αντίστοιχα σε -26 εκατ. βαρέλια/μέρα τον Μάιο και -15 εκατ. βαρέλια/μέρα τον Ιούνιο.
Ακόμη δηλαδή και αύριο το πρωί να εφαρμοστεί η πολιτική της μειωμένης παραγωγής το πρόβλημα στοκαρίσματος και κατρακύλας των τιμών δεν θα αλλάξει όσο ακόμη η ζήτηση είναι τόσο χαμηλά. Τα νούμερα αυτά από μόνα τους είναι τρομαχτικά και δίνουν την πραγματική διάσταση ανάμεσα σε προσφορά και ζήτηση.
(βλέπε https://www.iea.org/reports/oil-market-report-april-2020)
Αλλά το λεγόμενο «αόρατο χέρι» της αγοράς που επικαλούνται οι απολογητές του καπιταλισμού δεν ρυθμίζει από μόνο του την σχέση προσφορά και ζήτησης. Η «ρύθμιση» πάντα εξαρτάται από το ποιος θα κληθεί να πληρώσει τελικά την ζημιά.
Ο παραγωγός; Ο μεταφορέας; Ο χρηματιστής; Ο αποθηκάριος; Το βενζινάδικο; Ο τελικός καταναλωτής; Τα ανείσπρακτα φορολογικά έσοδα του δημοσίου;
‘Η όλοι μαζί, ο καθένας το μερίδιο που θα του αναλογεί από την πορεία της ταξικής πάλης που θα διαμορφώσει τους όρους με τους οποίους θα πληρωθεί το γραμμάτιο του επιμερισμού του κόστους.
Στην Ελλάδα π.χ. που το 80% της τελικής τιμής καταναλωτή στα καύσιμα είναι φόρος αυτό το ποσοστό υπολογίζεται πάνω στην τιμή κτήσης και τιμολόγησης του προϊόντος. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει κανέναν λόγο να αλλάξει την εισπρακτική της πολιτική και να αγοράσει τώρα καύσιμο που είναι τζάμπα και να στοκάρει τις αποθήκες τουλάχιστον τις κρατικές. Θα έπρεπε έτσι να απεμπολήσει τα δημοσιονομικά έσοδα στα οποία προσβλέπει από το ακριβότερο καύσιμο που τώρα διατίθεται προς πώληση. Προσδοκά κατά αυτόν τον τρόπο πως κάποια στιγμή η επανεκκίνηση της οικονομίας θα της φέρει τα φορολογικά έσοδα που έχει προϋπολογίσει.
Γ.Χ.
ΥΓ. Στο κλείσιμο της συγγραφής αυτού του άρθρου ο Τραμπ με ένα πολεμοχαρές tweet κατά την προσφιλή μέθοδό του, απείλησε το Ιράν με πόλεμο αν τολμήσει να υποβάλλει σε έλεγχο τα αμερικανικά τάνκερ στα Στενά του Ορμούζ. Και μόνο με την είδηση αυτή το πετρέλαιο πήρε τα πάνω του. Το ερώτημα είναι αν μπορείς να διατηρήσεις την οικονομία σου απλά και μόνο tweet-άροντας ακατάσχετα σαχλαμάρες, ή αν θα αναγκαστείς όντως να πολεμήσεις. Και με τι μέσα, όταν αναγκάζεσαι να αποσύρεις τις βάσεις σου από το Ιράκ και να μαζέψεις το μεγαλύτερο αεροπλανοφόρο σου που το θέρισε η επιδημία του κοροναϊού…
