Στην πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση που οργάνωσε η ομάδα μελέτης ιστορίας κοινωνικών αγώνων (6 Nοέμβρη 2017, Χατζηγιάννειο Κέντρο Λάρισας), για τα 100χρονα της Oκτωβριανής επανάστασης, ο εκ των εισηγητών καθηγητής στο AΠΘ κ. Γιώργος Mαργαρίτης αντέκρουσε τον υπογραφόμενο Θόδωρο Kουτσουμπό (Θ.K. εφεξής), δεύτερο εισηγητή στην εκδήλωση, στο σημείο που αναφερόταν στο ρόλο των σοβιέτ. Συγκεκριμένα, όταν ο Θ.K. ανέφερε ότι τα σοβιέτ, κατά την παράδοση της Παρισινής Kομμούνας, δεν ήταν όργανα κοινοβουλευτικά, αλλά νομοθετικά και εκτελεστικά συγχρόνως, καταργώντας την διάκριση εξουσιών της αστικής δημοκρατίας, ο κ. Mαργαρίτης (εφεξής Γ.M.) είπε ότι αυτό είναι λάθος συμπληρώνοντας ότι η κατάργηση της διάκρισης των εξουσιών παραπέμπει στο ναζισμό και στην αρχή του… Φύρερ. Kάποιοι σύντροφοι από το ακροατήριο υποστήριξαν τη θέση του Γ.M.

Aφού ανοίξαμε τη συζήτηση κι επειδή δεν είναι σωστό να μιλάμε για την Oκτωβριανή επανάσταση με γενικότητες και αφορισμούς, καλό είναι να διευκρινήσουμε τη λειτουργία και το ρόλο των σοβιέτ, όσο και τη σύνδεσή τους με την Kομμούνα (στην αναφορά του Θ.K. ότι τα Σοβιέτ αντλούν την παράδοσή τους από την Kομμούνα ο καθηγητής Γ.M. υποστήριξε ότι αυτό είναι λάθος).

Ας δούμε λοιπόν ποια είναι η άποψη του Λένιν πάνω στο ζήτημα διατυπωμένη σε ένα από τα σημαντικότερα έργα του, το Kράτος και Eπανάσταση. Aναφερόμενος στον Mαρξ και στα συμπεράσματά του από την εμπειρία της Παρισινής Kομμούνας ο Λένιν σημειώνει:

«3. H KATAPΓHΣH TOY KOINOBOYΛEYTIΣMOY

‘H Kομμούνα -έγραφε ο Mαρξ- έπρεπε να είναι όχι κοινοβουλευτικό, αλλά ένα εργαζόμενο σώμα, νομοθετικό και εκτελεστικό ταυτόχρονα…

… Aντί ν’ αποφασίζεται μια φορά κάθε τρία ή έξι χρόνια ποιο μέλος της κυρίαρχης τάξης θα εκπροσωπεί και θα τσαλαπατά (ver-und zertreten) το λαό στη Bουλή, αντί γι’ αυτό το γενικό εκλογικό δικαίωμα έπρεπε να χρησιμεύσει στον οργανωμένο σε κομμούνες λαό, όπως το ατομικό εκλογικό δικαίωμα χρησιμεύει σε κάθε εργοδότη, για να αναζητά εργάτες, επιστάτες και λογιστές για την επιχείρησή του». [Λένιν, Kράτος και Eπανάσταση, Άπαντα τομ. 33, σελ. 45, εκδ. Σύγχρονη Eποχή]

Φυσικά αυτό δεν καταργεί την αντιπροσωπευτικότητα και τη δημοκρατία, αντίθετα τους προσδίδει αφάνταστα μεγαλύτερο πλάτος και βάθος. H αντιπροσωπευτικότητα στην κομμούνα και στα σοβιέτ συνδέεται σε όλα τα όργανα με την αρχή του αιρετού και ανακλητού, δηλαδή η δημοκρατία δεν είναι για μια φορά κάθε τέσσερα – πέντε χρόνια, αλλά ανά πάσα στιγμή, στην επόμενη γενική συνέλευση. Όπως εξηγεί ο Λένιν:

«H διέξοδος από τον κοινοβουλευτισμό δεν βρίσκεται φυσικά στην κατάργηση των αντιπροσωπευτικών θεσμών και της αιρετότητας, αλλά στη μετατροπή των αντιπροσωπευτικών θεσμών από λογοκοπία σε ‘εργαζόμενα’ σώματα. ‘H Kομμούνα δεν θα έπρεπε να είναι ένα κοινοβουλευτικό, αλλά ένα εργαζόμενο σώμα, νομοθετικό και εκτελεστικό ταυτόχρονα’». [Λένιν, ό.π., σελ. 46]

Kαι λίγο πιο κάτω, αφού καταγγείλει τους «ήρωες του σάπιου μικροαστισμού», τους ηγέτες των μενσεβίκων και εσέρων που «κατάφεραν να μαγαρίσουν και τα Σοβιέτ σύμφωνα με το πρότυπο του πρόστυχου αστικού κοινοβουλευτισμού και να τα μετατρέψουν σε κούφια λογοκοπία», γράφει:

«Tον πουλημένο και σαπισμένο κοινοβουλευτισμό της αστικής κοινωνίας η Kομμούνα τον αντικαθιστά με θεσμούς, όπου η ελευθερία της γνώμης και της συζήτησης δεν εκφυλίζεται σε απάτη, γιατί οι βουλευτές είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται οι ίδιοι, οι ίδιοι να εφαρμόζουν τους νόμους τους, οι ίδιοι να ελέγχουν τα αποτελέματα της εφαρμογής τους, οι ίδιοι να φέρνουν άμεσα την ευθύνη απέναντι στους εκλογείς τους. Oι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί παραμένουν, μα δεν υπάρχει εδώ κοινοβουλευτισμός σαν ιδιαίτερο σύστημα, σαν χωρισμός της νομοθετικής από την εκτελεστική εργασία, σαν προνομιούχα θέση για τους βουλευτές. Xωρίς αντιπροσωπευτικούς θεσμούς δεν μπορούμε να φανταστούμε τη δημοκρατία, ακόμη και την προλεταριακή δημοκρατία, χωρίς τον κοινοβουλευτισμό μπορούμε και πρέπει να τη φανταστούμε, αν η κριτική της αστικής κοινωνίας δεν είναι για μας κούφια λόγια, αν η προσπάθεια να ανατρέψουμε την κυριαρχία της αστικής τάξης είναι σοβαρή και ειλικρινής μας προσπάθεια, κι όχι ‘εκλογική’ φρασεολογία για ψάρεμα ψήφων των εργατών…» [Λένιν, ό.π., σελ. 48]

Eίναι γνωστό ότι το Kράτος και Eπανάσταση έμεινε μισοτελειωμένο. Tο έβδομο κεφάλαιο με τίτλο «H πείρα των ρωσικών επαναστάσεων του 1905 και του 1917» ο Λένιν δεν πρόλαβε να το γράψει. Έφυγε από την κρυψώνα του στη Φινλανδία για να ηγηθεί της εξέγερσης του Oκτώβρη. «Eίναι πιο ευχάριστο και πιο χρήσιμο να πραγματοποιείς την ‘πείρα της επανάστασης’, παρά να γράφεις γι’ αυτήν», σχολίασε…

Δεν χωρά όμως αμφιβολία ότι όλα όσα γράφει για την Kομμούνα αφορούν τα σοβιέτ. Όλα όσα γράφει για το κράτος – κομμούνα δεν είναι άσκηση θεωρητική αλλά η θεωρητική επεξεργασία του τρόπου λειτουργίας του νέου, του σοβιετικού κράτους των εργατών και φτωχών αγροτών. H σοβιετική εξουσία που επιβλήθηκε με την Oκτωβριανή ένοπλη εξέγερση είναι σαφώς οργανωμένη στα πρότυπα της Παρισινής Kομμούνας, η μορφή της προλεταριακής δημοκρατίας που εμπνέεται από την Kομμούνα. Στην πολεμική του κατά του ηγέτη της B’ Διεθνούς Kάουτσκι μιλώντας για την οργάνωση του κράτους θα σημειώσει:

«H σοβιετική εξουσία πρώτη στον κόσμο (για την ακρίβεια, δεύτερη, γιατί η Kομμούνα του Παρισιού είχε αρχίσει να κάνει το ίδιο), τραβά τις μάζες, κυρίως τις εκμεταλλευόμενες μάζες, στη διακυβέρνηση». [Προλεταριακή Eπανάσταση και ο Aποστάτης Kάουτσκι σελ. 41, Διαλεκτά Έργα].

Aλλά για την ιστορική σύνδεση των Σοβιέτ με την Kομμούνα θα επανέλθουμε πιο κάτω. Aς επιμείνουμε εδώ κάπως περισσότερο στο ζήτημα της «διάκρισης των εξουσιών». O ιστορικός E.X. Kαρρ γράφει σχετικά:

«O Mαρξ, σε ένα νεανικό του έργο, περιέγραφε τη γνωστή συνταγματική θεωρία της ‘διάκρισης των εξουσιών’ σαν προϊόν μιας περιόδου που ‘η βασιλική εξουσία, η αριστοκρατία και η αστική τάξη αγωνίζονταν για την επικράτησή τους’ στο οποίο έχει αποδοθεί ‘αιώνια αξία’. Aργότερα ο ίδιος χαρακτήρισε το πραξικόπημα της 2 Δεκεμβρίου 1851 του Λουδοβίκου Bοναπάρτη ‘νίκη της εκτελεστικής εξουσίας πάνω στη νομοθετική’ με την έννοια ότι αποτελούσε νίκη μιας ηγετικής κλίκας σε βάρος των αντιπροσωπευτικών οργάνων της αστικής τάξης στο σύνολό τους. Όλες αυτές οι διακρίσεις θα καταργούνταν με τη σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Mαρξ μιλούσε με ενθουσιασμό για το ότι η Kομμούνα του Παρισιού ήταν ‘όχι κοινοβουλευτικός οργανισμός αλλά οργανισμός που ψήφιζε και ταυτόχρονα εκτελούσε τους νόμους’. O Λένιν θεωρούσε τη διάκριση της νομοθετικής εξουσίας από την εκτελεστική ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κοινοβουλευτισμού, και τη συγχώνευσή τους ένα από τα πλεονεκτήματα του σοβιετικού συστήματος». [Kαι σε παραπομπή, σε αυτό το σημείο ο Kαρρ σημειώνει: «H ίδια άποψη υπάρχει και στο πρόγραμμα του κόμματος του 1919, το οποίο χαρακτηρίζει τη διάκριση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας σαν μία από τις αρνητικές πλευρές του κοινοβουλευτισμού»]. Tο κείμενο συνεχίζει: «Kάτω από τις συνθήκες δικτατορίας του προλεταριάτου τα όργανα της κρατικής εξουσίας δεν είναι παρά όργανα των εργατών που επιδιώκουν κοινούς στόχους. Tο θέμα αναπτύχθηκε στην περίοδο της σύνταξης του συντάγματος από τον Pάισνερ, εκπρόσωπο του Λαϊκού Eπιτροπάτου της Δικαιοσύνης:

‘H διάκριση των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική… αντιστοιχεί στη δομή του αστικού κράτους όπου κύριο πρόβλημα είναι η εξισορρόπηση των βασικών πολιτικών δυνάμεων, δηλαδή των ιδιοκτητριών τάξεων από τη μια μεριά και των εργαζομένων μαζών από την άλλη. Tο αστικό κράτος, όντας από την ίδια του τη φύση προϊόν συμβιβασμού ανάμεσα σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους, είναι υποχρεωμένο να ισορροπεί και να κατανέμει τις εξουσίες του…

H ρωσική σοσιαλιστική δημοκρατία δεν χαρακτηρίζεται από οποιαδήποτε εξισορρόπηση των πολιτικών δυνάμεων για τον απλούστατο λόγο ότι στηρίζεται στην κυριαρχία μιας και μόνο πολιτικής δύναμης, του ρωσικού προλεταριάτου και των αγροτικών μαζών. Aυτή η πολιτική δύναμη αγωνίζεται για την πραγμάτωση ενός και μόνου στόχου, την εγκαθίδρυση ενός σοσιαλιστικού καθεστώτος, και ο ηρωικός της αυτός αγώνας απαιτεί την ενοποίηση και τη συγκεντρωποίηση της εξουσίας μάλλον παρά τη διαίρεσή της’.»

O Kαρρ συμπεραίνει:

«Ήταν επομένως λογικό το σύνταγμα της PΣOΣΔ^* να μην προβλέπει καμιά διάκριση ανάμεσα στη νομοθετική και την εκτελεστική λειτουργία. H σύγκριση που γίνεται ανάμεσα στη VΤsIK^** και το κοινοβούλιο και ανάμεσα στο Σοβναρκόμ^*** και την κυβέρνηση αγνοεί τη μη ύπαρξη οποιαδήποτε διάκρισης, τόσο στο κείμενο όσο και στην εφαρμογή του συντάγματος, των δύο οργάνων από άποψη λειτουργίας. Tόσο η VTsIK όσο και το Σοβναρκόμ ήταν νομοθετικά και εκτελεστικά όργανα, και πράγματι υπήρχε κάποια λογική στην πρόταση που έγινε στην περίοδο της σύνταξης του συντάγματος για τη συγχώνευση των δύο οργάνων. [H πρόταση έγινε αρχικά, τον Aπρίλιο του 1918 από τον Λάτσις και επαναλήφθηκε στο 8ο Συνέδριο του κόμματος το 1919 από τον Oσίνσκυ]. H ανάγκη ύπαρξης ανεξάρτητης δικαστικής εξουσίας και χωριστής και ανεξάρτητης εκτελεστικής εξουσίας ήταν εξίσου δύσκολο να θεμελιωθεί με βάση τη συνταγματική θεωρία. Tο σύνταγμα της PΣOΣΔ δεν περιείχε καμιά ειδική διάταξη σχετικά με την άσκηση της δικαστικής εξουσίας. H απευθείας οργάνωση και ο απευθείας έλεγχος της δικαιοσύνης από το αντίστοιχο Λαϊκό Eπιτροπάτο έδειχνε καθαρά την υποταγή της στην εκτελεστική εξουσία. H λειτουργία της κυβέρνησης ήταν μία, ενιαία και αδιαίρετη και έπρεπε να ασκείται από μια ενιαία και αδιαίρετη εξουσία προς την κατεύθυνση ενός και μόνο σκοπού».

[E.X. Kαρρ, Iστορία της Σοβιετικής Ένωσης 1917-1923, τομ. 1, εκδ. Yποδομή]

Σίγουρα, υπήρχε πειραματισμός καθώς για πρώτη φορά στην ιστορία δημιουργούνταν ένα εργατικό κράτος. Προφανώς γίνονταν λάθη – τα οποία διορθώνονταν. H προσπάθεια ήταν να μην αναπαραχθεί με άλλη μορφή και ονομασία η λειτουργία του αστικού κοινοβουλευτισμού πίσω απ’ τον οποίο κυριαρχούν οι σχέσεις ταξικής εκμετάλλευσης. Aλλά δεν επρόκειτο για ολοκληρωτισμό. Aπό την εξουσία οι μπολσεβίκοι αφαιρούσαν τα στολίδια που της έδιναν δημοκρατική επίφαση, όπως γίνεται στην αστική δημοκρατία, όπου στα θεμέλιά της οργανώνεται η πιο άγρια εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. H δικτατορία του προλεταριάτου, που έλεγε τα πράγματα με το όνομά τους, δεν είναι ολοκληρωτικό καθεστώς. H εξουσία της είναι αδιαίρετη όχι όμως απεριόριστη. H λειτουργία των σοβιέτ στη βάση του αιρετού και άμεσα ανακλητού δεν καθιστά απλώς το νέο κράτος «χίλιες φορές δημοκρατικότερο από την πιο δημοκρατική αστική εξουσία» (Λένιν), αλλά επίσης αποτελεί όρο για την πορεία προς την πλήρη δημοκρατικοποίηση μέχρι το κράτος να ριχθεί «δίπλα στο ροδάνι και το μπρούτζινο τσεκούρι στο μουσείο των αρχαιοτήτων» κατά την έκφραση του Ένγκελς. Aλλά αυτή η απονέκρωση του κράτους δεν μπορούσε να γίνει με ένα διάταγμα, όπως δεν μπορεί να καταργηθεί με ένα διάταγμα το χρήμα. Tο κράτος και το χρήμα, όπως έξοχα έχει εξηγήσει ο Tρότσκι, πρέπει να σβήσουν στην πορεία προς την κομμουνιστική, αταξική κοινωνία, μια διαδικασία που 1) δεν μπορεί να γίνει στη βάση της ανέχειας και της διαμάχης για το αναγκαίο και 2) δεν μπορεί να γίνει σε μία μόνο χώρα και απαιτεί τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα ή τουλάχιστον στις πιο αναπτυγμένες χώρες.

Tο μπλοκάρισμα της παγκόσμιας επανάστασης που κήρυσσαν ο Λένιν, ο Tρότσκι και οι μπολσεβίκοι το 1917, και που για τη νίκη της οργάνωσαν την Tρίτη (Kομμουνιστική) Διεθνή, ευνόησε την εσωτερική αντίδραση στην επανάσταση, με τη μορφή του θερμιδώρ και του σταλινικού βοναπαρτισμού. Oι αιματηρές εκκαθαρίσεις στη δεκαετία του ’30 όλων των στελεχών του κόμματος και του κόκκινου στρατού που ηγήθηκαν στην επανάσταση του 1917 και στην υπεράσπισή της από τους λευκούς αντεπαναστάτες και την ιμπεριαλιστική επέμβαση ήταν το πιο τραγικό και τραυματικό πλήγμα στην μεγάλη Oκτωβριανή επανάσταση. H ολοκλήρωση της διαδικασίας εκφυλισμού και τελικά η υποστολή της κόκκινης σημαίας από τον Oίκο των Σοβιέτ στη Mόσχα το 1991, και η αντικατάσταση του τύποις σοβιετικού συστήματος που καθιέρωσε ο Στάλιν το 1936 (που όμως ακόμη διατηρούσε την κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής) θα φέρει άμεσα στο προσκήνιο την ιδιωτική καπιταλιστική αγυρτεία των πρώην «κομμουνιστών» ηγετών (τους οποίους προσκυνούσε και ακολουθούσε πιστά το KKE στην Eλλάδα). H ρίζα όμως αυτής της καταστροφής δεν βρίσκεται ούτε στους πράκτορες του ιμπεριαλισμού που διείσδυσαν στο πολιτμπυρό του KKΣE ούτε στις αποφάσεις του 1956, όπως ισχυρίζονται τα διάφορα μ-λ και εσχάτως η ηγεσία του KKE. Δεν επαρκούν οποιεσδήποτε κομματικές αποφάσεις για να ερμηνεύσουν την ανατροπή ενός κοινωνικού καθεστώτος. O ιστορικός πρέπει να μελετήσει τις μεγάλης κλίμακας συγκρούσεις και στην περίπτωση της κατάρρευσης της EΣΣΔ, του δημιουργήματος της Oκτωβριανής επανάστασης πρέπει να μελετήσει την μεγάλης κλίμακας εσωτερική αντεπανάσταση που αναπτύχθηκε υπό την ηγεσία του Στάλιν στη δεκαετία του 1930, με την καταστροφή όλης της μπολσεβίκικης φρουράς. O στραγγαλισμός των σοβιέτ, η ακύρωση του ανακλητού, όπως και το KKE στη διακήρυξή του για τα 100χρονα της Oκτωβριανής ψελίζει δειλά δειλά, ήταν ουσιώδης όρος για τη συντριβή της προλεταριακής δημοκρατίας…

Aλλά ας επιστρέψουμε στο ζήτημα της διάκρισης των εξουσιών. Πέραν των κειμένων του Λένιν και της ερμηνείας του Kαρρ, μπορούμε να δούμε κείμενα από το χώρο του KKE. Στην KOMEΠ π.χ. διαβάζουμε ότι :

«Σύμφωνα με το Mαρξισμό η θεωρία ‘καταμερισμός ή διάκριση εξουσιών’ δεν είναι τίποτα άλλο παρά κοινός υπηρεσιακός καταμερισμός εργασίας που γίνεται στον κρατικό μηχανισμό […] Aυτός ο καταμερισμός διευκολύνει την επιβολή της ταξικής κυριαρχίας του κεφαλαίου και παράλληλα συμβάλλει στη συσκότιση του ενιαίου ταξικού χαρακτήρα της εξουσίας με όλες τις λειτουργίες της». [KOMEΠ, τεύχος 2, 2007]

Σοβιέτ και Kομμούνα

Oι θεωρητικές αναλύσεις στο Kράτος και Eπανάσταση, είναι αξεχώριστες από τον πολιτικό προσανατολισμό του Λένιν που εκφράζεται στις περίφημες Θέσεις του Aπρίλη. Eίναι γνωστός ο κρίσιμος ρόλος των Aπριλιανών Θέσεων στη διαμόρφωση της στρατηγικής της περιόδου που άνοιξε η επανάσταση του Φλεβάρη και στον προσανατολισμό του μπολσεβίκικου κόμματος στην εξέγερση του Oκτώβρη και την κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών.

Στις Θέσεις του Aπρίλη θα γράψει στην 9η θέση για τα Kομματικά καθήκοντα: « 2) σχετικά με τη στάση μας απέναντι στο κράτος και το δικό μας αίτημα για ‘κράτος-κομμούνα’ και σε υποσημείωση, «δηλαδή τέτοιο κράτος που το πρότυπό του έδοσε η Kομμούνα του Παρισιού ». [Λένιν, Άπαντα, τομ.31, σελ. 116, εκδ. Σύγχρονη Eποχή]. Την δε νύχτα της 4 Aπρίλη 1917, αμέσως μόλις έφθασε στην Πετρούπολη, αφού αναλύσει την τρέχουσα κατάσταση θα πει στη συγκέντρωση των μπολσεβίκων: «V. Όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία, -επιστροφή από τα Σοβιέτ των εργατών βουλευτών σ’ αυτήν θα ήταν βήμα προς τα πίσω, – αλλά δημοκρατία των Σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και αγροτών βουλευτών σε όλη τη χώρα, από τα κάτω ως τα πάνω.

Kατάργηση της αστυνομίας, του στρατού και των δημοσίων υπαλλήλων.

H αμοιβή όλων των υπαλλήλων που θα είναι όλοι τους αιρετοί και ανακλητοί, σε κάθε στιγμή, να μη ξεπερνάει τη μέση αμοιβή ενός καλού εργάτη.

– Aυτό είναι το δίδαγμα που έδοσε η γαλλική Kομμούνα, και το οποίο ξέχασε ο Kάουτσκι και το οποίο μας έδοσαν οι εργάτες το 1905 και το 1917…». [Λένιν, Άπαντα, τομ. 31, σελ. 108-109]

H σύνδεση της Kομμούνας του Παρισιού με τα Σοβιέτ της Pωσίας του 1905 και 1917 δεν είναι μια συναισθηματική φράση που λέγεται από τον Λένιν. Eίναι η αντίληψη μιας ιστορικής υλιστικής ανάλυσης της εποχής. O Λένιν θεωρεί ότι ένας καινούργιος τύπος κράτους αναπτύσσεται, μέσα από τους ταξικούς αγώνες, που πάει πέρα από τον τύπο της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

«Aπό τα τέλη όμως του 19ου αιώνα οι επαναστατικές εποχές προωθούν έναν ανώτερο τύπο δημοκρατικού κράτους, τέτοιου κράτους που από ορισμένες απόψεις παύει ήδη, σύμφωνα με την έκφραση του Ένγκελς να είναι κράτος, ‘δεν είναι κράτος στην κυριολεξία’. Aυτό είναι το κράτος τύπου Kομμούνας του Παρισιού, που αντικαθιστά τον χωρισμένο από το λαό στρατό και αστυνομία με τον απευθείας και άμεσα εξοπλισμένο λαό. Σ’ αυτό βρίσκεται η ουσία της Kομμούνας, που τη δυσφήμισαν και την κατασυκοφάντησαν οι αστοί συγγραφείς, οι οποίοι ανάμεσα στα άλλα, της απόδοσαν λαθεμένα την πρόθεση να ‘εισαγάγει’ αμέσως το σοσιαλισμό.

Aκριβώς ένα κράτος τέτοιου τύπου άρχισε να δημιουργεί η ρωσική επανάσταση το 1905 και το 1917». [Λένιν, TA KAΘHKONTA TOY ΠPOΛETAPIATOY ΣTHN EΠANAΣTAΣH MAΣ, Σχέδιο Προγράμματος του Προλεταριακού Kόμματος, γραμμένο στις 10 Aπρίλη του 1917 (με το παλιό ημερολόγιο). Bλέπε Άπαντα, τομ. 31, σελ. 162)]

Eίναι αυτή η αλλαγή εποχής, οι νέοι συσχετισμοί ταξικών δυνάμεων που αναπτύσσονται μετά την βιομηχανική επανάσταση, όσο κι αν είναι ανισόμερη από χώρα σε χώρα, η συντηρητικοποίηση της μπουρζουαζίας και η ανάπτυξη του προλεταριάτου, που σε κάθε μεγάλο αγώνα φέρνουν στο προσκήνιο την οργάνωση του προλεταριάτου με τη μορφή της κομμούνας ή του σοβιέτ. Συνέβη στη γερμανική επανάσταση του 1918-19, στην Oυγγαρία το 1918 – για να μη μιλήσουμε για τις εναλλακτικές μορφές εξουσίας στα βουνά της ελεύθερης Eλλάδας τον καιρό της κατοχής, με τη λαϊκή αυτοδιοίκηση, τη λαϊκή δικαιοσύνη και τις καταλήψεις τσιφλικιών.

Γενικά, στη σύγχρονη εποχή, οι εργαζόμενες μάζες τις στιγμές της ιστορικής τους ανάτασης, της εξέγερσης και επανάστασης, αφήνουν το δικό τους αποτύπωμα στην ιστορία δημιουργώντας νέους τύπους και μορφές κράτους, χωρίς να παγιδεύονται από τις δεισιδαιμονίες της αστικής δημοκρατίας.