Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου
ή τι σημαίνει η απώλειά του για την ελληνική κοινωνία και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος υπήρξε ένας αριστερός διανοούμενος καλλιτέχνης μεγάλου βεληνεκούς. Για το τι εκφράζει ο κινηματογράφος του έχουν γραφτεί ήδη πολλά. Δεν θα σταθούμε αυτή την στιγμή σε αυτό, αλλά θα καταπιαστούμε με το τι σημαίνει η απώλειά του για την ελληνική κοινωνία. Ένας θάνατος που θα συνέβαινε αργά ή γρήγορα, αφού ήταν 77 ετών και καταπονημένος. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος επέλεξε ένα τρόπο κινηματογραφικής γραφής κατάλληλο να αποδώσει το όραμα αλλαγής της κοινωνίας. Πίστεψε στο όραμα των ανθρώπων του 20ου αιώνα ότι ένας καλύτερος κόσμος θα ξημερώσει. Ήταν σχεδόν σίγουρος γι’ αυτό και με τον κινηματογράφο του έθετε τις βάσεις ξεπεράσματος των εμποδίων που θα ανέκυπταν, πολύ καιρό πριν εμφανιστούν. Προσπαθούσε να διαβάσει το μέλλον που ήταν «προ των πυλών» και να δημιουργήσει, να σκαλίσει το έδαφος ώστε οι καρποί να μπορούν να πιάσουν ρίζες σε αυτό.
Το όραμα αυτό φάνηκε να καταρρέει, ο αιώνας ξεκίνησε με κρίση και πόλεμο σε Κόσσοβο και Σερβία και τελείωσε απρόσμενα με τον ίδιο τρόπο, λέει σε μια συνέντευξή του. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος συνέχισε να παρακολουθεί, αναλύει και αποδίδει τα τεκταινόμενα με την φόρμα του οράματος. Δεν πρόκειται για αδυναμία ή για εξαναγκαστική επιλογή. Μοιάζει να εξωθήθηκε από τις αντικειμενικές συνθήκες σε ένα αδιέξοδο τοπίο στην ομίχλη, όπου κυριαρχεί η απόγνωση και η απελπισία. Καταφεύγει με διαλεκτικό μαρξιστικό τρόπο στους νέους ανθρώπους και τους παρακινεί, τους εκλιπαρεί να παραλάβουν τα ηνία, να παραλάβουν το σώμα του οράματος, να το επεξεργαστούν και να το οδηγήσουν σε λιβάδια που δεν δακρύζουν, σε άλλες θάλασσες. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να συναντηθεί με τους νέους ανθρώπους, προσπαθεί αληθινά, ειλικρινά, αλλά δεν τα καταφέρνει στον βαθμό τουλάχιστον που θα ήθελε. Οι νέοι αριστεροί άνθρωποι ερχόμενοι σε επαφή με το κινηματογραφικό σύμπαν του Θόδωρου Αγγελόπουλου αρχίζουν να κατανοούν, να νοιώθουν τη φύση του προβλήματος και του οράματος ξεπεράσματος του προβλήματος. Η εποχή έχει ωριμάσει για κάτι τέτοιο. Τα όπλα είναι εδώ. Γνώση, πνεύμα, καλλιτεχνική και ριζοσπαστική δημιουργία και ένας τρόπος γραφής αποκαλούμενος συνθετικό ντεκουπάζ, κομματιάζω την χωροχρονική πραγματικότητα, παίρνω τα κομμάτια της και συνθέτω εκ νέου μια νέα κινηματογραφική χωροχρονική πραγματικότητα στο μυαλό μου, της δίνω την μορφή του οράματος, για την ακρίβεια παίρνει την μορφή του οράματος μέσα στο μυαλό μου και μετά υλοποιείται σε ταινία, σε έργο τέχνης. Τι απαιτεί; Κότσια, κόπο, μεράκι, θέληση, μεγάλη ψυχή, γνώση, καλλιέργεια, παιδεία, πνεύμα, βάθος, αγωνιστικότητα, μη συμβιβασμό. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος προσφέρει στην κοινότητα των πολιτών μια μέθοδο προς δημιουργική επαναστατική χρήση. Τα κότσια του έφτασαν μέχρι ένα σημείο, ένα σημείο που δύσκολα μπορεί να ταξιδέψει ως αυτό ένας «κοινός θνητός». Ο Αγγελόπουλος ως αριστερός γνήσιος δεν ήταν ένας «κοινός θνητός». Κανένας αληθινός αριστερός δεν είναι ένας «κοινός θνητός». Ο αριστερός του σήμερα οφείλει να φτάσει στο σημείο αυτό και να το ξεπεράσει. Αυτή είναι η κληρονομιά που μας αφήνει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Να μάθουμε όσα εκείνος και παραπάνω, να τα συνθέσουμε και να γεννήσουμε τις νέες διανοούμενες καλλιτεχνικές αριστερές οντότητες, έτοιμες να συλλάβουν τα οράματα του 21ου αιώνα, τα οράματα του μέλλοντος, τα οράματα που θα θέσουν τέρμα στην πορεία προς την καταστροφή του ανθρώπινου όντος προς την οποία οδεύουμε μεθοδικά. Δεν ήταν ξεπερασμένος ο Αγγελόπουλος, κουρασμένος, απογοητευμένος, σοκαρισμένος ήταν, αφού έβλεπε ότι η σύγχρονη ελληνική καπιταλιστική κοινωνία δεν τον είχε ανάγκη και ευχόταν φωναχτά σχεδόν την όσο το δυνατόν γρηγορότερη «αποχώρησή» του. Και τους έκανε το χατίρι, επιφανειακά τουλάχιστον έτσι μοιάζει, υπακούοντας στο βαθύτερο θέλω εκφρασμένο ή μη των περισσότερων συμπολιτών του, αυτοκτονώντας σχεδόν και ηρωικά πεθαίνοντας, όσο και αν ο θάνατός του σε ένα πρώτο επίπεδο φαντάζει άδοξος, διαγιγνώσκοντας και αποφασίζοντας ότι η «άλλη» θάλασσα και το «αύριο» δεν θα μπορούσαν να έρθουν με το τρίτο μέρος της τριλογίας, οπότε ένας διδαχτικός ηρωικός θάνατος θα ήταν πιότερο ταρακουνητικός και αποτελεσματικός. Μα σε ποιους θα μπορούσε να λειτουργήσει έτσι, ποιοι είναι αυτοί που έχουν τη δύναμη και τα κότσια να λάβουν το μήνυμα έγκαιρα να το επεξεργαστούν και να το τοποθετήσουν στη δράση, στην αναγκαία πράξη; Μόνο οι αληθινοί αριστεροί. Τότε μόνο «η απώλεια δεν θα γίνει συνήθειά μας» αλλά θα μεταμορφωθεί σε όπλο ριζοσπαστικής αλλαγής της κοινωνίας και του ανθρώπινου όντος.
Γιάννης Καραμπίτσος
Κινηματογραφιστής, κριτικός κινηματογράφου
