85 Χρόνια από την Ισπανική Επανάσταση
Του Θόδωρου Κουτσουμπού
Πριν 85 χρόνια, στις 17 Ιουλίου 1936, ο ισπανικός στρατός στο Μαρόκο, που τότε αποτελούσε προτεκτοράτο της Ισπανίας, στασίασε υπό την ηγεσία των φασιστών στρατηγών, José Sanjurjo, Francisco Franco και Emilio Mola. Oι φασίστες στρατηγοί, η αστική τάξη και η καθολική εκκλησία, δεν μπορούσαν να ανεχθούν ότι οι λαοί της Ισπανίας είχαν εκλέξει, λίγους μήνες πριν, στις 16 Φεβρουαρίου 1936, δημοκρατική κυβέρνηση, την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, ενός μετώπου αστικών κομμάτων, των σοσιαλιστών και κομμουνιστών. Σε μια χώρα που από το 1931 είχε μπει στην τροχιά της επανάστασης ανατρέποντας τη δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα, η κυρίαρχη τάξη επιχειρούσε να καθυποτάξει το εργατικό και λαϊκό κίνημα με τη στρατιωτική αντεπανάσταση των φασιστών αξιωματικών.
Στις 18 Ιουλίου το πραξικόπημα απλώθηκε στα στρατόπεδα της Ιβηρικής. Η αστική δημοκρατική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου είχε παραλύσει. Αρχικά δοκίμασε να αποκρύψει την πραγματική κατάσταση. Όμως, σύντομα τα νέα μαθεύονται. Η Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT), η κυριότερη εργατική συνδικαλιστική οργάνωση, αναρχικής κατεύθυνσης, καλεί σε γενική απεργία και δράση. Μαζί της συντάσσονται οι μαχητές του POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης). Mια Aντιφασιστική Eπιτροπή Πολιτοφυλακής σχηματίζεται στην Kαταλωνία στις 21 Iουλίου 1936. Η ισπανική επανάσταση αρχίζει.
Οι εργάτες με δυναμίτη, με κυνηγετικά όπλα που πήραν από τα καταστήματα, συχνά με γυμνά χέρια, πολιορκούν τους στρατώνες και αναγκάζουν πολλές φρουρές να παραδοθούν. Το πραξικόπημα ανακόπτεται και για τρία σχεδόν χρόνια το έδαφος της Ισπανίας γίνεται θέατρο μιας μεγάλης κοινωνικής σύγκρουσης. Η προλεταριακή επανάσταση και η αντιφασιστική πάλη αναμετρούνται με την καπιταλιστική φασιστική αντεπανάσταση. Η κοινωνική αναμέτρηση στο έδαφος της Ισπανίας συγκεντρώνει και συμπυκνώνει τις παγκόσμιες δυνάμεις που προετοιμάζονται για τη μεγάλη αιματηρή αναμέτρηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι εργάτες καταλαμβάνουν και κοινωνικοποιούν τα εργοστάσια. Οι καπιταλιστές στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι με το μέρος του είναι Φράνκο. H καθολική εκκλησία φανατικά με τον φασίστα Φράνκο. Στις περιοχές που ελέγχουν οι επαναστάτες εργάτες, και σ’ όσες απελευθερώνουν οι επαναστατικές πολιτοφυλακές (Αραγωνία) οι αγρότες καταλαμβάνουν τα κτήματα και ιδρύουν κολλεκτίβες κάτω από την παρότρυνση επαναστατών αναρχοσυνδικαλιστών όπως ο θρυλικός Ντουρούτι.
Σχεδόν 20 χρόνια μετά την μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, μια κόκκινη φωτιά ανάβει στη δυτική πλευρά της Ευρώπης, στην Ισπανία, την ώρα που ο γερμανικός ναζισμός και ο ιταλικός φασισμός έχουν θέσει τις πολεμικές μηχανές σε κίνηση για το 2ο ιμπεριαλιστικό σφαγείο. H νίκη της θα ήταν, ίσως, η τελευταία ευκαιρία παρεμπόδισης του B’ Παγκοσμίου Πολέμου. Mια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην ιστορία θα αναδυθεί. Θα πολεμήσει ηρωικά τους φασίστες, την εκκλησία, τους γαιοκτήμονες και καπιταλιστές, θα δοκιμάσει βαθιές κοινωνικές μεταβολές στα εργοστάσια. Στην ύπαιθρο θα παλέψει για γη, ελευθερία και κολλεκτιβίστικη καλλιέργεια.
Ύστερα από τρία χρόνια αγώνα η επανάσταση θα συντριβεί. Σχεδόν 40 χρόνια θα διατηρηθεί το καθεστώς τρόμου της φασιστικής δικτατορίας του Φράνκο. Περί το ένα εκατομμύριο άνθρωποι υπολογίζονται οι νεκροί του εμφυλίου. Xιλιάδες βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Το 1942 υπήρχαν δύο εκατομμύρια κρατούμενοι στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πολλοί καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τα στοιχειώδη δικαιώματα των εργατών και των αγροτών καταργήθηκαν, οι πολιτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις κηρύχθηκαν παράνομες.
H Iσπανική επανάσταση ηττήθηκε όχι τόσο από τη δύναμη των φασιστών αντιπάλων της όσο, κυρίως, «από τα μέσα», από τις εσωτερικές αντιφάσεις της κυβέρνησης του «λαϊκού μετώπου», στην οποία συμμετείχαν και οι αναρχικοί, και πάνω απ’ όλα από την προδοσία του σταλινισμού, του Στάλιν, των πρακτόρων του και του KKI.
Από αυτήν τη μεγάλη κοινωνική εμπειρία του προλεταριάτου -του διεθνούς προλεταριάτου- πρέπει να μάθουμε˙ να μάθουμε για το σήμερα και για το αύριο του επαναστατικού προλεταριακού κινήματος.
Το κείμενο που ακολουθεί είχε δημοσιευτεί στην έντυπη Νέα Προοπτική το 2016, στα 80χρονα από την Ισπανική επανάσταση.
H ισπανική επανάσταση του 1936 είναι η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης μετά την ρωσική σοσιαλιστική επανάσταση του 1917. Tα μαθήματά της είναι κρίσιμα όχι για μια ιστορική αποτίμηση του παρελθόντος, αλλά για τους σημερινούς ταξικούς αγώνες, για τις επαναστάσεις του παρόντος και του μέλλοντος. H ήττα αυτής της μεγάλης επανάστασης επιτεύχθηκε όχι τόσο από τη δύναμη των φασιστικών ορδών, όσο από την πολιτική του Λαϊκού Mετώπου, της κεντροαριστεράς εκείνης της εποχής, που δρούσε ως πέμπτη φάλαγγα ενάντια στην επαναστατική δημοκρατία. Σταλινισμός και αστική δημοκρατία έπαιξαν το ρόλο της αντεπανάστασης. Συγχρόνως, οι επαναστατικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων.
Για την κατανόηση της Iσπανικής Eπανάστασης είναι σημαντικό να δούμε σε αδρές γραμμές μερικές πλευρές της ιστορικής διαμόρφωσης της Iσπανίας.
Το μεγάλο στρατηγικό ζήτημα της ισπανικής επανάστασης ήταν (και είναι) το ζήτημα της διαρκούς επανάστασης. Σε μια καταπληκτική εκδήλωση των νόμων της ανισόμερης και της συνδυασμένης ανάπτυξης, η Ισπανία, από την πρώτη γραμμή των ευρωπαϊκών χωρών, από κυρίαρχη στην Αμερική μετά το ταξίδι του Κολόμβου, είδε το άστρο της να σβήνει και να υποσκελίζεται από την Αγγλία, τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Στη δεκαετία του 1930 η Ισπανία αποτελούσε μια από τις πλέον καθυστερημένες χώρες της Ευρώπης. Άλυτα ζητήματα του παρελθόντος, κρατούσαν τη χώρα σε μαρασμό. Η γη ανήκε στους γαιοκτήμονες κι οι αγρότες ζητούσαν κλήρο. Παράλληλα με το αγροτικό, το εθνικό ζήτημα (στην Καταλωνία και τη Χώρα των Βάσκων) δημιουργούσαν φυγόκεντρες δυνάμεις. Από πάνω η εκκλησία, κυρίαρχη κάστα οικονομικά και πολιτικά, η μοναρχία, η στρατοκρατία και άλλα κατάλοιπα του φεουδαλισμού απομυζούσαν το λαό, ενώ με αλυσίδες διατηρούσαν δεμένους τους λαούς των αποικιών.
Έχοντας έλθει αργοπορημένη στο ιστορικό προσκήνιο, η ισπανική αστική τάξη είχε χάσει τη ριζοσπαστική δύναμη που χαρακτήριζε τους εγγλέζους και γάλλους αστούς. Αντί για ανατροπή της φεουδαρχίας και της μοναρχίας, η κυρίαρχη αστική τάξη επιζητούσε συμβιβασμό. Δεμένη με χίλια δυο νήματα με τη μοναρχία και τους γαιοκτήμονες ήταν ανίκανη να ηγηθεί σε μια αστικοδημοκρατική επανάσταση φοβούμενη την εργατική τάξη από τα αριστερά. Μόνο η εργατική τάξη θα μπορούσε, επικεφαλής των αγροτικών μαζών, στην πορεία της σοσιαλιστικής επανάστασης να λύσει τα ζητήματα της δημοκρατικής επανάστασης.
Στο μεταξύ, ύστερα από ένα σύντομο φωτεινό διάλειμμα βιομηχανικής ανάπτυξης στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (εξ αιτίας της ουδετερότητας της Ισπανίας), η κρίση του 1930 προκάλεσε μαρασμό στην ισπανική βιομηχανία που είχε αναπτυχθεί κυρίως στην Καταλωνία.
Τον Ιανουάριο του 1930 η στρατιωτική δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα έπεσε σαν σάπιος καρπός. Η Ισπανία μπήκε σε μια περίοδο πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας με απεργιακά κινήματα, εργατικές εξεγέρσεις, αγροτικές εξεγέρσεις και καταστολή τόσο από τις διάφορες αστικές δημοκρατικές όσο και από τις δεξιές κυβερνήσεις που διαδέχονταν η μια την άλλη. Η πιο λαμπρή ίσως εξέγερση ήταν στις Αστούριες, το 1934, όπου οι εξεγερμένοι ανθρακωρύχοι σχημάτισαν κομμούνα που κατεστάλη από τον στρατηγό Φράνκο, τον μετέπειτα στασιαστή ηγέτη των φασιστών.
Τον Φεβρουάριο του 1936, στις εκλογές που ακολούθησαν την παραίτηση της δεξιάς κυβέρνησης Λερρού, το Λαϊκό Μέτωπο κερδίζει την εξουσία. Λίγους μήνες αργότερα ένα μαζικό απεργιακό κίνημα οδηγεί τη Γαλλία σε εκλογές που τις κερδίζει το Λαϊκό Μέτωπο. Μετά την άνοδο των ναζί στην εξουσία στη Γερμανία, οι εργατικές μάζες στην Ευρώπη κινητοποιούνται. Αλλά οι Ισπανοί φασίστες με αρχηγό τον στρατηγό Φράνκο δεν θ’ αφήσουν την κατάσταση να ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Στις 17 Ιουλίου εκδηλώνεται το φασιστικό πραξικόπημα στο Μαρόκο που απλώνεται γρήγορα στις φρουρές της Ιβηρικής Χερσονήσου. Η αστική δημοκρατική κυβέρνηση παράλυτη, προσπαθούσε να κρύψει την πραγματική κατάσταση, έως ότου η εργατική τάξη με επικεφαλής την Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT), την κυριότερη εργατική συνδικαλιστική οργάνωση, ανέλαβε δράση. Εργάτες με δυναμίτη, με κυνηγετικά όπλα που πήραν από τα καταστήματα, συχνά με γυμνά χέρια, πολιόρκησαν τους στρατώνες και ανάγκασαν πολλές φρουρές να παραδοθούν. Καθώς η αστική δημοκρατική διακυβέρνηση έχει καταρρεύσει, ένοπλες εργατικές πολιτοφυλακές από μέλη της CNT / FAI (Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία) και του POUM (Ενοποιημένο Εργατικό Μαρξιστικό Κόμμα) κάνουν περιπολίες και πολεμούν τους φασίστες. Όλοι οι στρατώνες καταλαμβάνονται. Μπακούνιν ονομάζουν οι αναρχικοί το δικό τους στρατόπεδο, στρατόπεδο Λένιν το δικό τους οι αγωνιστές του POUM. Οι εργάτες καταλαμβάνουν και κοινωνικοποιούν τα εργοστάσια, ενώ οι καπιταλιστές στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι με το μέρος του Φράνκο. Στις περιοχές που ελέγχουν οι επαναστάτες εργάτες, και σ’ όσες απελευθερώνουν οι επαναστατικές πολιτοφυλακές (Αραγωνία) οι αγρότες καταλαμβάνουν τα χτήματα και ιδρύουν κολλεκτίβες κάτω από την παρότρυνση επαναστατών αναρχοσυνδικαλιστών όπως ο θρυλικός Ντουρούτι… Μια κατάσταση δυαδικής εξουσίας επικρατεί στην Ισπανία. Μετά την μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, μια κόκκινη φωτιά έχει ανάψει στην δυτική πλευρά της Ευρώπης, στην Ισπανία.
H ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Όπως προαναφέρθηκε, η Ισπανική επανάσταση ήταν μέρος της συνολικής αντίστασης της εργατικής τάξης στο φασισμό, μιας αντίστασης που στη Γαλλία εκδηλώθηκε με τις μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις και τη νίκη του Λαϊκού Μετώπου. Στην Ελλάδα εκδηλώθηκε με την εξέγερση του Μάη του ‘36 στη Θεσσαλονίκη, που με ευθύνη της σταλινικής ηγεσίας σταμάτησε για να στρωθεί ο δρόμος στη δικτατορία του Μεταξά. Στο μεταξύ, στην ΕΣΣΔ η πάλη της προνομιούχας παρασιτικής γραφειοκρατίας κατά της αριστερής πτέρυγας του μπολσεβίκικου κόμματος παίρνει μανιασμένες διαστάσεις με τις δίκες της Μόσχας, τις εκτελέσεις των συντρόφων του Λένιν, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου χιλιάδες τροτσκιστές στη Βορκούτα και σ’ άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης πεθαίνουν απ’ την παγωνιά και τις σφαίρες.
Έχοντας εγκαταλείψει την ηλίθια και αδιέξοδη πολιτική της Τρίτης Περιόδου, ο Στάλιν και η Κομιντέρν που με τη θεωρία του “σοσιαλφασισμού” αρνούνταν το ενιαίο μέτωπο με τα σοσιαλδημοκρατικά εργατικά κόμματα για την αντιμετώπιση του φασισμού, μετά το 1935 (7ο και τελευταίο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς), εγκαινιάζουν την πολιτική των “λαϊκών μετώπων” – μια καθαρή μορφή ταξικής συνεργασίας με τα κόμματα της “δημοκρατικής” αστικής τάξης. To ιστορικό δίλημμα “κομμουνισμός ή φασισμός” μετατρέπεται σε δίλημμα “δημοκρατία ή φασισμός”. Και για να ενθαρρυνθούν οι υποτιθέμενες δημοκρατικές πτέρυγες της αστικής τάξης κάθε χώρας στη συμμαχία με τα κομμουνιστικά κόμματα, τα τελευταία θάπρεπε να αναθεωρήσουν τα προγράμματά τους και ν’ αλλάξουν τους προγραμματικούς τους στόχους. Στρατηγική δεν ήταν πλέον η σοσιαλιστική επανάσταση, αλλά η δημοκρατική επανάσταση. Χωρίζοντας την επανάσταση σε δύο στάδια, εξοβέλιζαν την πάλη για εργατική εξουσία και το σοσιαλισμό στο απώτατο μέλλον και έγιναν στηρίγματα της αστικής εξουσίας.
Η “λαϊκομετωπική” πολιτική της εκκαθαρισμένης από όλα τα αριστερά στοιχεία Κομιντέρν, στην πραγματικότητα ήταν ευθυγραμμισμένη με τις ανάγκες της εξωτερικής πολιτικής της γραφειοκρατικής ομάδας του Στάλιν. Ήταν η εποχή του συμφώνου Λαβάλ – Στάλιν, η εποχή συμπλησίασης με τους “δημοκράτες” ιμπεριαλιστές της Γαλλίας και της Βρετανίας. Η ισπανική επανάσταση έθετε σε δοκιμασία την αξιοπιστία του Στάλιν στα μάτια των ιθυνουσών τάξεων της Γαλλίας και Βρετανίας. Μπαίνοντας εκείνη την εποχή στην Κοινωνία των Εθνών (ΚΤΕ), που ο Λένιν αποκαλούσε κοινωνία των ληστών, ο Στάλιν έπρεπε να αποδείξει ότι δεν εμπνεόταν από τα οράματα της παγκόσμιας επανάστασης. Δεν είχε άλλωστε αποκηρύξει το σύνθημα αυτό ως τροτσκιστικό, δηλαδή αντεπαναστατικό;
Η ισπανική επανάσταση έπρεπε λοιπόν να τιθασευτεί. Το καλύτερο, για τη σταλινική πολιτική στην Ισπανία θάταν να νικηθεί ο Φράνκο από το “λαϊκό μέτωπο” των δημοκρατικών δυνάμεων μέσα στις οποίες είχε ενταχθεί και το μικρό κομμουνιστικό κόμμα Ισπανίας. Το γεγονός, όμως ότι οι αναρχοσυνδικαλιστές της CNT, αλλά και το POUM ήταν κατά πολύ ισχυρότεροι από τους σταλινικούς και ουσιαστικά η μόνη ένοπλη δύναμη κατά του φασιστικού στρατού του Φράνκο, περιέπλεκε τα πράγματα.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
Ουσιαστικά, η εξουσία, στις ελεύθερες περιοχές, ήταν στα χέρια των οπλισμένων, με άσχημα είναι αλήθεια όπλα, εργατών. Η σκιά της αστικής τάξης που είχε απομείνει στη Μαδρίτη και στη Βαρκελώνη, είχε ανάγκη από την υποστήριξη των εργατικών οργανώσεων για να αναστηλώσει την εξουσία της. Κι εκείνη την ώρα δεν είχε ούτε στρατό, ούτε αστυνομία. Αστοί γλωσσοκοπάνες προσέγγισαν πρώτα τους εκπροσώπους των αναρχικών και τους πρότειναν να μπουν στην κυβέρνηση του “Λαϊκού Μετώπου”. Οι αντιεξουσιαστές αναρχικοί, είναι κατά της εξουσίας στις κανονικές συνθήκες. Στις έκτακτες όμως συνθήκες του πολέμου κατά του φασισμού αποφάσισαν να συμμετάσχουν στην εξουσία, μαζί με τους αστούς, τους σοσιαλιστές (της δεξιάς και της αριστερής πτέρυγας) και τους σταλινικούς. Λίγο αργότερα, στις 18 Σεπτεμβρίου 1936, στην κυβέρνηση της Καταλωνίας μπαίνει και το POUM. Τηρουμένων των αναλογιών, ήταν σα να έμπαιναν στην κυβέρνηση του Κερένσκι ο Λένιν και οι αναρχικοί. Ο Τρότσκι είχε προειδοποιήσει και έλθει σε ρήξη με τον Αντρές Νιν, ηγέτη της ισπανικής αριστερής αντιπολίτευσης, πασίγνωστο και αναγνωρισμένο ηγέτη της εργατικής τάξης στην Ισπανία, όταν ο τελευταίος, το Σεπτέμβρη του 1935 ενώθηκε με τον δεξιό κεντριστή Μαουρίν, αντίπαλο της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης.
Το πρώτο μέλημα της κυβέρνησης (ταξικής) συνεργασίας ήταν να δημιουργήσει τακτικό κυβερνητικό στρατό, με μιλιταριστικό πνεύμα, πειθαρχία, στρατιωτική ιεραρχία και επίσης αστυνομία. “Κράτος είναι τα ιδιαίτερα σώματα ενόπλων, αποχωρισμένων από το λαό”, έλεγε ο Ενγκελς. Ο ένοπλος λαός έπρεπε να αφοπλιστεί. Τα πρώτα διατάγματα, μόλις αναστηλώθηκε λίγο η κυβερνητική εξουσία, ήταν ο αφοπλισμός των εργατών και αγροτών. Το πρώτο άρθρο του διατάγματος που ψηφίστηκε στις 9 Οκτωβρίου 1936 έλεγε:
“Αρθρο 1. Διαλύονται σ’ όλη την Καταλωνία οι τοπικές επιτροπές, όποια ονομασία ή τίτλο κι αν έχουν, καθώς και όλοι εκείνοι οι τοπικοί οργανισμοί που δημιουργήθηκαν για να καταστείλουν το στασιαστικό κίνημα, με τους οποιουσδήποτε πολιτιστικούς ή άλλους ειδικούς σκοπούς τους”.
Και στις 27 Οκτωβρίου 1936 ένα νέο διάταγμα:
“Άρθρο 1. Όλα τα μακρύκανα όπλα (δηλαδή τουφέκια, πολυβόλα κ.λπ.) που βρίσκονται στα χέρια των πολιτών θα παραδοθούν στις δημαρχίες ή θα αναζητηθούν απ’ αυτές, μέσα σε οκτώ ημέρες από τη δημοσίευση τούτου του διαγγέλματος. Τέτοια όπλα θα παραδοθούν στο Επιτελείο Πυροβολικού και στο Υπουργείο Αμυνας στη Βαρκελώνη, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του μετώπου.
Άρθρο 2. Στο τέλος της περιόδου που αναφέρθηκε όσοι κρατήσουν τέτοια όπλα θα θεωρηθούν φασίστες και θα δικαστούν με την αυστηρότητα που απαιτεί η συμπεριφορά τους”. (Παρατίθενται από το βιβλίο του Φέλιξ Μόρροου Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ισπανία).
Παράλληλα, υποτίθεται για τις ανάγκες του πολέμου, οι πολιτοφυλακές που πολεμούσαν στο μέτωπο το φασιστικό στρατό, υποτάσσονται στον κυβερνητικό Λαϊκό Στρατό που δημιουργεί η κεντρική κυβέρνηση της Μαδρίτης η οποία από το Νοέμβριο του 1936 μεταφέρεται στη Βαλένθια. Το πρώτο διάταγμα της κεντρικής στρατιωτικής διοίκησης ήταν να αφοπλιστούν οι γυναίκες που πολεμούσαν στα χαρακώματα της Αραγωνίας και να γυρίσουν στα σπίτια τους ή να κάνουν βοηθητικές δουλειές κουζίνας στο μέτωπο.
Μια επανάσταση είναι γνήσια όταν τα πιό καταπιεσμένα τμήματα του πληθυσμού, η νεολαία και ιδιαίτερα οι γυναίκες, που στις συνηθισμένες συνθήκες υφίστανται διπλή εκμετάλλευση, ξεσηκώνονται. Αλλά η επανάσταση έπρεπε να κατασταλεί. “Κάνουμε πόλεμο ενάντια στο φασισμό, δεν κάνουμε επανάσταση”, ήταν το πνεύμα που κυριαρχούσε στους επίσημους λόγους, όπου οι σταλινικοί πρωτοστατούσαν. Οι κολλεκτιβοποιήσεις της γης, κι κοινωνικοποιήσεις των εργοστασίων χτυπήθηκαν από τη Δημοκρατική κυβέρνηση. Αλλά έτσι δεν μπορούσε να νικηθεί ο φασιστικός στρατός απείρως καλύτερα εξοπλισμένος με βαριά όπλα και αεροπορία και ενισχυόμενος από τα φασιστικά κράτη της Ιταλίας και Γερμανίας. Μόνο με πόλεμο – επανάσταση, που θα απαλλοτρίωνε τα τσιφλίκια και την εκκλησιαστική περιουσία, θα μπορούσαν να εμπνευστούν οι αγρότες και οι προλετάριοι και να χύσουν το αίμα τους. Αν επρόκειτο και μετά τον πόλεμο να έχουν τα ίδια αφεντικά πάνω απ’ το κεφάλι τους γιατί να δώσουν τη ζωή τους; Μόνο με μια καθαρή διακήρυξη της ανεξαρτησίας των αποικιών θα μπορούσαν να υπονομευτούν τα μετόπισθεν του Φράνκο και να ξεσηκωθούν, ίσως, οι στρατιώτες από τις αποικίες που είχαν βίαια στρατολογηθεί και πολεμούσαν τους δημοκρατικούς. Όμως η αστική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου ήθελε να διαφυλάξει και την ιδιοκτησία και την αποικιοκρατία.
Ο αριστερός (ρεφορμιστής) σοσιαλιστής Λάργκο Καμπαλέρο, πρωθυπουργός της Δημοκρατικής κυβέρνησης, έχει γράψει ότι εμποδίστηκε από τον αρχηγό της γαλλικής κυβέρνησης Λεόν Μπλούμ, να εξαγγείλει την ανεξαρτησία του Μαρόκου γιατί η Γαλλία φοβόταν ότι αυτό θα αποτελούσε παράδειγμα και για την Αλγερία.
Πράγματι, η γαλλική κυβέρνηση (όπως και η ιμπεριαλιστική Μεγάλη Βρετανία) εμπόδιζε τη μεταφορά στρατιωτικού υλικού στην επαναστατημένη και μαχόμενη κατά του φασισμού Ισπανία, τη στιγμή που ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ προμήθευαν αφειδώς το στρατό του Φράνκο, η δε αεροπορία του Χίτλερ βομβάρδιζε τη Γκουέρνικα (Απρίλης 1937). Αντίθετα η ΕΣΣΔ έστειλε στρατιωτική βοήθεια.
Για το μικρό ΚΚ η ισπανική επανάσταση ήταν δημοκρατική, όχι σοσιαλιστική και έπρεπε να κρατηθεί μέσα στα δημοκρατικά πλαίσια. Για τον Στάλιν η επανάσταση έπρεπε να κρατηθεί στα αντιφασιστικά πλαίσια, για να μη θιγεί η εξωτερική πολιτική της συνεργασίας με τους “δημοκράτες” ιμπεριαλιστές. Καθώς το γαλλο-σοβιετικό σύμφωνο είχε υπογραφεί δεν έπρεπε να υπάρξει υπόνοια ότι ο Στάλιν (και η Κομιντέρν) επεδίωκαν την εξάπλωση της επανάστασης. Tα αστικά και τα ρεφορμιστικά σοσιαλιστικά κόμματα, πάσχιζαν, εννοείται, για τον ίδιο στόχο, αλλά ιδιαίτερα τα αστικά κόμματα είχαν ελάχιστες δυνάμεις. Η κύρια δύναμη της αστικής τάξης είχε περάσει με το μέρος του Φράνκο και μόνο οι δημοκρατικοί δικηγόροι της μπουρζουαζίας έμεναν να υπερασπίζουν την δημοκρατία.
Το κύριο βάρος για την υπονόμευση της επανάστασης στο εσωτερικό της Δημοκρατίας έπεφτε πάνω στους σταλινικούς. Οι Iσπανοί σταλινικοί ήταν οι πρώτοι που συμφώνησαν με τις εκκλήσεις της κυβέρνησης του Πριέτο και του Αθάνια προς τους εργάτες να μην πειράξουν την ατομική ιδιοκτησία. Ήταν οι πρώτοι που δέχτηκαν να λογοκρίνεται ο τύπος τους και είχαν το σκοπό τους αφού τη λογοκρισία θα την έκαναν οι ίδιοι. Ήταν οι πρώτοι που ζήτησαν να διαλυθούν οι εργατικές πολιτοφυλακές και οι πρώτοι που έθεσαν τους πολιτοφύλακές τους υπό τις διαταγές των αξιωματικών του Αθάνια. Στην πραγματικότητα στόχος τους ήταν η αποκατάσταση της αστικής κυριαρχίας που κλονίστηκε από το φασιστικό πραξικόπημα και την εργατική επαναστατική εξέγερση.
“Eίναι απόλυτα εσφαλμένο, δήλωνε ο Γιέζους Χερναντέθ, εκδότης του Μούντο Ομπρέρο, στις 6 Αυγούστου 1936, πώς το σημερινό εργατικό κίνημα έχει αντικειμενικό σκοπό να εγκαταστήσει προλεταριακή δικτατορία όταν τελειώσει ο πόλεμος. Δεν μπορεί να ειπωθεί πως η συμμετοχή μας στον πόλεμο έχει κοινωνικά ελατήρια. Εμείς οι κομμουνιστές είμαστε οι πρώτοι που αρνούμαστε τούτη την υπόθεση. Μας κινεί αποκλειστικά ο πόθος να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία”.
Η Ουμανιτέ, όργανο του Κ.Κ. Γαλλίας τον ίδιο μήνα δημοσίευσε την ακόλουθη ανακοίνωση:
“Η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας μας ζητάει να πληροφορήσουμε το κοινό, σε απάντηση προς τις φανταστικές και με πολιτική θέση αναφορές που δημοσιεύτηκαν σε ορισμένες εφημερίδες, ότι ο ισπανικός λαός δεν αγωνίζεται για να εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του προλεταριάτου, αλλά ένα σκοπό έχει μόνο: να υπερασπίσει τη δημοκρατική τάξη σεβόμενος την ιδιοκτησία”.
Έτσι, τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου στην οποία μετείχαν και οι αναρχικοί και στην κυβέρνηση της Καταλωνίας και το POUM, ήταν η απονέκρωση του επαναστατικού κοινωνικού περιεχομένου της επανάστασης. Οι κολλεκτιβοποιήσεις της γης, η κοινωνικοποίηση των εργοστασίων, η υποταγή και διάλυση των ένοπλων εργατικών πολιτοφυλακών των αναρχοσυνδικαλιστών της CNT/FAI και του POUM ήταν ο κύριος στόχος. Ειδικές ομάδες του ΚΚ και οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες που δρούσαν μέσα από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες ή μέσα στην αστυνομία της δημοκρατικής κυβέρνησης, άρχισαν να οργανώνουν επιθέσεις ενάντια στις ανεξάρτητες πολιτοφυλακές, ενώ τα ΜΜΕ, οι εφημερίδες και τα ραδιόφωνα εκτόξευαν κατασκευασμένες κατηγορίες ιδιαίτερα εναντίον του “τροτσκιστικού” POUM, που, τι έγκλημα, ζήτησε να δοθεί άσυλο στον εξόριστο Τρότσκι!
Με απαίτηση του σοβιετικού πρόξενου στη Βαρκελώνη, του παλιού μπολσεβίκου Αντόνοφ Οφσένκο, που θα πέσει κι ο ίδιος λίγο αργότερα θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων στις δίκες της Μόσχας, το POUM διώχνεται από την κυβέρνηση της Καταλωνίας στις 15 Δεκέμβρη 1936. Φυσικά, το POUM δεν θάπρεπε να έχει μπει ποτέ στην αστική κυβέρνηση, ωστόσο η εκδίωξή του σηματοδοτούσε την κλιμάκωση της αντεπανάστασης. Οι αναρχικοί, η μόνη εργατική δύναμη που θα μπορούσε να αντιδράσει, έμειναν σιωπηλοί. Βασικά υπήρχαν δύο λόγοι που πέρα από κάποια αρχικά ψελλίσματα δεν αντέδρασαν. Πρώτο, η απειλή του σοβιετικού προξενείου ότι όσο το POUM αντιπροσωπεύεται στην κυβέρνηση της Καταλωνίας δεν πρόκειται να δοθεί στρατιωτική βοήθεια (την οποία η Ισπανία πλήρωνε με καθαρό χρυσό) και δεύτερο, μια ηλίθια πολιτική που ταύτιζε τα μαρξιστικά πολιτικά κόμματα κι ανάμεσά τους και το POUM με τα κρατιστικά κόμματα. Όμως, οι διωγμοί κατά του POUM σύντομα θα στρέφονταν και κατά των ίδιων. Τι σήμαινε η εκδίωξη του POUM υπογραμμίζεται σε δημοσίευμα της Πράβδα στις 17 Δεκεμβρίου 1936:
“Όσο για την Καταλωνία, η εκκαθάριση των τροτσκιστών και των αναρχοσυνδικαλιστών έχει ήδη αρχίσει: θα γίνει με την ίδια ενεργητικότητα που έγινε και μέσα στην ΕΣΣΔ”.
Τις επόμενες εβδομάδες και μήνες η συκοφαντική εκστρατεία εντάθηκε συνοδευόμενη κατά περιπτώσεις από προκλήσεις και δολοφονίες. Συχνά, κάποιος αναρχικός βρισκόταν εν ψυχρώ δολοφονημένος, ενώ αφίσες του ΚΚ παρομοίαζαν τους τροτσκιστές με τους φασίστες. Ένα δείγμα της μανιασμένης αντιτροτσκιστικής εκστρατείας μας δίνει ο Τζώρτζ Οργουελ που πολέμησε με τη μιλίτσια του POUM: “Ο Τροτσκισμός, σύμφωνα με τη Frente Rojo (κομμουνιστική εφημερίδα της Βαλένθιας) δεν είναι πολιτικό δόγμα. Ο Τροτσκισμός είναι μια επίσημη καπιταλιστική οργάνωση, μια ομάδα Φασιστών τρομοκρατών που επιδίδεται στο έγκλημα και το σαμποτάζ εναντίον του λαού” (Τζωρτζ Οργουελ, Φόρος Τιμής στην Καταλωνία, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος).
ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΗ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ
Το Μάη του 1937 η αντεπανάσταση κλιμακώθηκε με την επίθεση κατά της Τηλεφωνικής, του κέντρου τηλεπικοινωνιών της Βαρκελώνης που λειτουργούσε υπό τον έλεγχο των αναρχικών από την αρχή της επανάστασης του Ιουλίου 1936. Αστυνομικές δυνάμεις της “δημοκρατίας”, φρουροί εφόδου υπό τον επίτροπο δημόσιας τάξης της Βαρκελώνης Ροντρίγκεθ Σάλας, μέλος του σταλινικού κόμματος, επιχείρησαν να το καταλάβουν με αποτέλεσμα να αντισταθούν οι φρουροί – μέλη της CNT. Καθώς η ατμόσφαιρα ήταν φορτισμένη από τις διαρκείς προβοκάτσιες και τη συκοφαντική εκστρατεία των σταλινικών, το προλεταριάτο της Βαρκελώνης εξεγέρθηκε, εν πολλοίς αυθόρμητα. Από τις 3 ως τις 6 Μαϊου στήθηκαν οδοφράγματα, έγιναν μάχες, γενική απεργία που κηρύχτηκε από την CNT, αλλά και από τη σοσιαλιστική συνομοσπονδία, την UGT. Ουσιαστικά η πόλη βρέθηκε υπό τον έλεγχο των αναρχικών και του POUM που στάθηκε στο πλευρό των εργατών της CNT.
Όμως οι αναρχικοί ηγέτες της CNT και της αναρχικής ομοσπονδίας FAI που μετείχαν στην κυβέρνηση, έκαναν τα πάντα για να σταματήσουν την εργατική εξέγερση. Ο Γκαρθία Ολιβέρ και η Φεδερίκα Μοντσένυ, αναρχικοί υπουργοί που έφθασαν βιαστικά από τη Βαλένθια απεύθυναν δακρύβρεκτες εκκλήσεις στους εργάτες να σταματήσουν την εξέγερση. Το ίδιο δυστυχώς έκαναν και οι ηγέτες του POUM, με εξαίρεση μιας μικρής ομάδας τροτσκιστών “Μπολσεβίκων – Λενινιστών” και μιας μικρής ομάδας αναρχικών, των “Φίλων του Ντουρούτι”, που κάλεσαν στο σχηματισμό επαναστατικού συμβουλίου, αφοπλισμό των Εθνοφρουρών και κατάληψη της εξουσίας από επαναστατικά συμβούλια… Όμως οι οργανώσεις των επαναστατών ήταν αδύναμες. Η ανάγκη ενός επαναστατικού κόμματος, με στελέχη εκπαιδευμένα και έμπειρα σ΄ αυτές τις κρίσιμες στιγμές φαίνεται.
Αφού με το πράσινο φως των αναρχικών αλλά και των ηγετών του POUM 6.000 ένοπλοι κυβερνητικοί φρουροί εφόδου από τη Βαλένθια έφθασαν στη Βαρκελώνη, τα τυπογραφεία των “Φίλων του Ντουρούτι” καταλαμβάνονται και οι Φρουρές Εφόδου οργανώνουν περίπολα στους δρόμους που μέχρι τότε βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο των επαναστατικών περιπόλων… Η καταστολή της ισπανικής επανάστασης από την σταλινική και την αστική “δημοκρατική” αντεπανάσταση περνά σ’ ένα ποιοτικά νέο στάδιο. Η πρώτη ενέργεια των σταλινικών ήταν να προκαλέσουν κυβερνητική κρίση και να ανατρέψουν τον αριστερό σοσιαλιστή πρωθυπουργό Λάργκο Καμπαλέρο, η στάση του οποίου κρίθηκε αρκετά ανεξάρτητη και αρκετά φιλική προς το POUM και τους αναρχικούς.
Στη νέα δημοκρατική κυβέρνηση υπό το σοσιαλιστή της δεξιάς Πριέτο οι σταλινικοί λύνουν και δένουν. Κατά την Πασιονάρια, που οι αριστεροί επικριτές την ονόμαζαν “Ασσασσινάρια” (δολοφόνισα) η νέα κυβέρνηση ήταν “Η κυβέρνηση της νίκης” (II Govierno de Victoria). Αλλά η ημιεπίσημη αστική εφημερίδα του Παρισιού “Χρόνος” έπιασε πολύ καλά το πραγματικό νόημα της κυβερνητικής αλλαγής”:
“Η δημοκρατική κυβέρνηση της Βαλένθιας έφτασε στο σημείο εκείνο που χρειάζεται να πάρει μιαν απόφαση. Δεν μπορεί να εξακολουθεί να μένει στη διφορούμενη κατάσταση όπου έχει ζήσει ως τώρα. Πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στη δημοκρατία και στην προλεταριακή δικτατορία, ανάμεσα στην τάξη και την αναρχία”. Αυτά γράφτηκαν στις 17 Μαΐου 1937. Την άλλη μέρα σχηματίστηκε η κυβέρνηση Νεγκρίν. Η νέα κυβέρνηση είχε διαλέξει. Είχε διαλέξει να επιτεθεί ανοικτά στην προλεταριακή δημοκρατία, στην εργατική τάξη στην επαναστατική πρωτοπορία, εξ ονόματος του νόμου και της τάξης της αστικής τάξης. Το πρώτο μέλημα της αντεπανάστασης ήταν το κτύπημα του POUM. Στις 28 Μάη απαγορεύτηκε η εφημερίδα του POUM La Batalla (H Μάχη) και καταλήφθηκε ο ραδιοφωνικός του σταθμός. Τα γραφεία των ” Φίλων του Ντουρρούτι” καταλήφθηκαν και η οργάνωσή τους τέθηκε εκτός νόμου. Στις 16 Ιουνίου ο ηγέτης του POUM Αντρές Νιν συνελήφθη μέσα στο γραφείο του και την επόμενη μέρα το POUM κηρύχτηκε εκτός νόμου.
Ταυτόχρονα θεσμοί της επανάστασης όπως τα λαϊκά δικαστήρια διαλύθηκαν με απόφαση του νέου υπουργού δικαιοσύνης. Ο παλιός αστικός μηχανισμός έπρεπε να επαν-οικοδομηθεί. Για να γίνει αυτό έπρεπε να εξοντωθούν οι επαναστάτες και να καταστραφούν οι θεσμοί της επανάστασης που συνιστούσαν την δυαδική εξουσία. Ενα τρομερό ανθρωποκυνηγητό κατά των ηγετών και στελεχών του POUM εξαπολύθηκε, χωρίς, δυστυχώς, οι αναρχικοί να υψώσουν φωνές διαμαρτυρίας πέρα από κάποιες εξαιρέσεις. Χρησιμοποιώντας το μηχανισμό της GPU οι σταλινικοί οργάνωσαν πογκρόμ, δολοφονίες, φυλακές βασανιστηρίων κατά των αριστερών διαφωνούντων. Ο Αντρές Νιν απήχθη από τους σταλινικούς, βασανίστηκε και εκτελέστηκε άγνωστο πού. Το πτώμα του ποτέ δεν ανακαλύφθηκε.
Προηγουμένως, τις μέρες του Μάη, στη Βαρκελώνη είχε δολοφονηθεί ο ιταλός καθηγητής Μπερνέρι (και ο σύντροφός του Μπαρμπιέρι) εμπνευστής της Ελευθεριακής Νεολαίας και των “Φίλων του Ντουρρούτι”. Τα πτώματά τους βρέθηκαν ξεκοιλιασμένα και ο δεύτερος ακρωτηριάστηκε τόσο φρικτά που η γυναίκα του μπόρεσε να τον αναγνωρίσει μόνο από τις κάλτσες. Ανάμεσα στους επώνυμους ήταν ο Ερβιν Βόλφ, γραμματέας του Τρότσκι που συνελήφθη και δολοφονήθηκε από τη σταλινική αστυνομία το καλοκαίρι του 1937. Την ίδια τύχη είχε ο Χανς Μουλίν, δραστήριος υποστηρικτής της Τέταρτης Διεθνούς, ο Μαρκ Ράϊν, ο Κουρτ Λαντάου, και πολλοί άλλοι. Επαναστάτες που διώκονταν από τα φασιστικά καθεστώτα της Γερμανίας και της Ιταλίας και είχαν πάει στην Ισπανία να πολεμήσουν το φασισμό δολοφονήθηκαν άνανδρα. Επαναστάτες Πουμιστές που έχυσαν το αίμα τους πολεμώντας εναντίον των φασιστών του Φράνκο στα μέτωπα, εκτελέστηκαν σαν πράκτορες του φασισμού. Βεβαίως στη δίκη που έγινε το Σεπτέμβρη του 1937 οι ηγέτες του POUM αθωώθηκαν από όλες τις κατηγορίες αλλά οι συλλήψεις και οι δολοφονίες συνεχίστηκαν, όχι από το νόμιμο μηχανισμό της ισπανικής δημοκρατίας αλλά από τους παράνομους αντεπαναστατικούς μηχανισμούς του σταλινισμού. Οι μέθοδοι βασανισμού που εφάρμοσαν οι σταλινικοί πράκτορες κατά των μελών του POUM δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τις αντίστοιχες φασιστικές. Οι φυλακές της Σάντα Ούρσουλα, ένα μοναστήρι που μετατράπηκε σε φυλακή, έγιναν το νταχάου της ισπανικής δημοκρατίας. Κάτω από τη διεύθυνση του Σαντιάγο Καρίγιο μαρτύρησαν κομμουνιστές επαναστάτες. Ενα από τα βασανιστήρια ήταν το μαρτύριο της ντουλάπας. Ο κρατούμενος κλείνεται σε μια στενή ντουλάπα, άλλες φορές όρθιος κι άλλες κουλουριασμένος, αναπνέοντας αέρα από δυο μικρές τρύπες, νηστικός για πολλές μέρες. Στο βιβλίο H GPU στην Ισπανία (εκδόσεις “Ελεύθερος Τύπος”) καταγράφονται μαρτυρίες από τα εγκλήματα της σταλινικής αντεπανάστασης.
Αφού υπονομεύτηκε μ’ αυτόν τον τρόπο η επανάσταση και αφού οι καλύτεροι επαναστάτες δολοφονήθηκαν και κατασυκοφαντήθηκαν, αφού οι εργάτες και οι αγρότες δεν είχαν τίποτα να υπερασπίσουν, η νίκη του φασισμού ήταν εύκολη. Σύντομα ολόκληρη η Ισπανία θα καταληφθεί από το φασιστικό στρατό. Παρά τις ηρωικές μάχες που έδωσαν οι Διεθνείς Ταξιαρχίες, οι φασίστες νίκησαν. Ο φασισμός δεν θα μπορούσε να νικηθεί με πόλεμο στρατού προς στρατό αλλά με πόλεμο/επανάσταση. Το Νοέμβριο του 1937 οι Διεθνείς Ταξιαρχίες αποχωρούν από την Ισπανία (για να εξοντωθούν σχεδόν όλοι οι μαχητές τους από τη σταλινική GPU όταν επέστρεφαν στη Μόσχα, ίσως για να μην υπάρξουν μαρτυρίες). Τον Γενάρη του 1939 η Βαρκελώνη πέφτει στα χέρια των φασιστών αφού έχει γευτεί τη σταλινική αντεπανάσταση. Τον Μάρτη της ίδιας χρονιάς το ΚΚ αφού έπαιξε τον αντεπαναστατικό ρόλο του διώχνεται από την κυβέρνηση. Η Μαδρίτη παραδίδεται στους φασίστες, το ίδιο και η Βαλένθια. Για 40 χρόνια η φασιστική τυραννία θα επιβληθεί στην Ιβηρική Χερσόνησο. Στο μεταξύ, οι δημοκράτες ιμπεριαλιστές έχουν ήδη από τον Φεβρουάριο αναγνωρίσει το Φράνκο ως νόμιμο κυβερνήτη, ενώ ο Στάλιν στις 23 Αυγούστου 1939 υπογράφει το αισχρό σύμφωνο με το Χίτλερ.
ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΩΝ ΑΝΑΡΧΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ POUM
Ο σταλινισμός έπαιξε το ρόλο του νεκροθάφτη της επανάστασης γιατί ήδη στη Σοβιετική Ένωση είχε επικρατήσει μια προνομιούχα γραφειοκρατική κάστα, η ύπαρξη της οποίας εξαρτιόταν από την απομόνωση της ΕΣΣΔ από την παγκόσμια επανάσταση. Η επέκταση της επανάστασης, η νίκη της κοινωνικής επανάστασης στην Ισπανία θα υπονόμευε την ύπαρξη της γραφειοκρατίας, όχι μόνο την εξωτερική πολιτική της. Η εξόντωση των Iσπανών επαναστατών ήταν μέρος της αιματηρής εκστρατείας του Στάλιν κατά των μπολσεβίκων ηγετών, των συντρόφων του Λένιν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, που ακριβώς στα χρόνια 1936-39 είχε πάρει φρενιασμένη μορφή με τις διαβόητες Δίκες της Μόσχας και τις μαζικές εκτελέσεις. Το μικρό ΚΚ, έχοντας προ πολλού εκκαθαριστεί από τους αριστερούς αντιπολιτευόμενους “τροτσκιστές” που άλλωστε αποτελούσαν πλειοψηφία και στις γραμμές τους είχαν επαναστάτες όπως ο Αντρές Νιν, έγινε το όργανο επιβολής της αντεπανάστασης. Υπήρχαν δύο λόγοι γι αυτό. Αφ’ ενός θεωρητικοί και αφ’ ετέρου ταξικοί. Η θεωρία των σταδίων (η επανάσταση κατά στάδια) και του αποχωρισμού του αντιφασιστικού αγώνα από την κοινωνική επανάσταση (πρώτα πόλεμος για να νικήσουμε το φασισμό, μετά σοσιαλιστική επανάσταση) παγίδευε μια σειρά αγωνιστές εργάτες που δρούσαν στις γραμμές της συνομοσπονδίας UGT και τους έκανε υποστηριχτές της συντηρητικής πολιτικής του Κρεμλίνου. Ταυτόχρονα η κοινωνική σύνθεση του ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος άλλαξε σημαντικά, καθώς τα πιο συντηρητικά όχι μόνο εργατικά αλλά μικροαστικά και αστικά στρώματα στρατολογήθηκαν μαζικά σ’ αυτό το κόμμα ειδικά μετά το 1936. Έχοντας την υποστήριξη όλου του προπαγανδιστικού μηχανισμού της Μόσχας και κερδίζοντας εντυπώσεις από το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν η μόνη χώρα που έστειλε στρατιωτική βοήθεια (ακριβοπληρωμένη όπως προαναφέρθηκε) το ΚΚ Ισπανίας και το καταλανικό σταλινικό PSUC ανέβασαν τη δύναμή τους από 800 (;) μέλη το 1930 σε αρκετές χιλιάδες στα χρόνια της επανάστασης.
Την αντεπαναστατική τους ισχύ το ΚΚ και η GPU την αντλούσαν όχι από την αριθμητική τους δύναμη, ούτε από το γεγονός ότι αντάλλασσαν τα όπλα με την εξουσία. Παρά το “κύρος” που δημιουργήθηκε από τις σοβιετικές προμήθειες, το ισπανικό κομμουνιστικό κόμμα έμεινε μικρή μειοψηφία, και από μέρους των εργατών αντιμετώπιζε πάντα ένα αυξανόμενο μίσος. Από την άλλη πλευρά δεν αρκούσε να βάλει όρους η Μόσχα, έπρεπε να τους δεχθεί και η Βαλένθια. Εδώ βρίσκεται το βάθος του ζητήματος. Οχι μόνο ο Θαμόρα, ο Κομπάνυς και ο Νεγκρίν, αλλά ακόμα ο ίδιος ο Καμπαλέρο όταν ήταν πρωθυπουργός, όλοι ευθυγραμμίστηκαν, με περισσότερο ή λιγότερο καλή διάθεση με τις απαιτήσεις της Μόσχας. Γιατί αυτοί οι κύριοι θέλανε να κρατήσουν την επανάσταση μέσα στα αστικά πλαίσια. Όπως ο Τρότσκι εξηγούσε στην Τραγωδία της Ισπανίας, όχι μόνο οι σοσιαλιστές, αλλά και οι αναρχικοί δεν είναι αντίθετοι σοβαρά στο σταλινικό πρόγραμμα. Φοβόνταν να σπάσουν με την μπουρζουαζία. Ήταν θανάσιμα τρομαγμένοι από την επαναστατική επίθεση των εργατών.
Ο Στάλιν με τα όπλα του και με το αντεπαναστατικό του τελεσίγραφο έγινε για όλες αυτές τις ομάδες ο σωτήρας. Τους εξασφάλιζε αυτό που ελπίζανε: τη στρατιωτική νίκη ενάντια στον Φράνκο και ταυτόχρονα τους απάλλασσε από κάθε ευθύνη για την πορεία της επανάστασης. Βιάστηκαν να κρύψουν τις σοσιαλιστικές και αναρχικές μάσκες τους με την ελπίδα να τις χρησιμοποιήσουν πάλι, όταν η Μόσχα θάχε εγκαθιδρύσει γι αυτούς την αστική δημοκρατία. Για να βολευτούν με το παραπάνω αυτοί οι κύριοι μπορούσαν να δικαιολογήσουν την προδοσία τους προς τους εργάτες με την αναγκαιότητα της στρατιωτικής συμφωνίας με το Στάλιν. Απ’ την πλευρά του ο Στάλιν δικαιολογούσε την αντεπαναστατική πολιτική του με την αναγκαιότητα μιας συνεννόησης με τη δημοκρατική μπουρζουαζία.
Η GPU έγινε κύριος της κατάστασης μόνο και μόνο γιατί υπερασπίστηκε με συνεπέστερο τρόπο από τους άλλους, δηλαδή με περισσότερες απατεωνιές και κακουργήματα, τα συμφέροντα της μπουρζουαζίας ενάντια στο προλεταριάτο. Αλλά οι αναρχικοί που τους υποστήριζαν εκατομμύρια εργάτες; Θεωρητικά, οι αναρχικοί είναι αντιεξουσιαστές, είναι ενάντια σε κάθε εξουσία. Μέσα στις συνθήκες της επανάστασης όπου μια τάξη, η μπουρζουαζία ή η εργατική τάξη θα έπρεπε να βγει νικητής, οι αναρχικοί, αρνούμενοι την προλεταριακή εξουσία των συμβουλίων αντικειμενικά υποτάσσονταν στην αστική εξουσία. “Ξύστε έναν αναρχικό και θα ανακαλύψετε έναν φιλελεύθερο”, έλεγε ο Τρότσκι. Αν οι αναρχικοί ήταν επαναστάτες θα είχαν καλέσει τις μάζες να δημιουργήσουν σοβιέτ (συμβούλια), και να τα ορθώσουν απέναντι και ενάντια στην αστική εξουσία. Αντί γι αυτό πήραν μέρος στην αστική κυβέρνηση, έγιναν τμήμα της εξουσίας, όργανα του κράτους που μια ζωή κατάγγελναν. Και ποιου κράτους; Του αστικού κράτους που σαν κορωνίδα του είχε τις ομάδες κρούσης των σταλινικών δολοφόνων. Εδώ δεν πρόκειται περί λάθους των συγκεκριμένων αναρχικών ηγετών. Αντίθετα, είναι η νομοτελειακή κατάληξη της αναρχικής θεωρίας. Στις κανονικές συνθήκες οι αναρχικοί έχουν περιθώρια να διαμαρτύρονται για την βία και καταπίεση του κράτους. Στις κρίσιμες στιγμές της επανάστασης όπου το ένα από τα δύο ταξικά στρατόπεδα πρέπει να επιβληθεί πάνω στο άλλο έπρεπε να παλέψουν για εξουσία. Αλλά θάταν σε αντίφαση με τους εαυτούς τους. Έτσι έγιναν συνυπεύθυνοι για την ήττα της ισπανικής επανάστασης.
Και το POUM; Τα μέλη, τα στελέχη, οι ηγέτες του POUM και η μιλίτσια του πάλεψαν με ηρωισμό για την επανάσταση. Αυτή είναι η αλήθεια και οι τόνοι των σταλινικών συκοφαντιών δεν μπορούν να την σκεπάσουν. Ομως μια σειρά άλυτα ζητήματα στρατηγικής και τακτικής έκαναν το POUM ανίκανο να ανταποκριθεί στα επαναστατικά καθήκοντα που έβαζε η επαναστατική κατάσταση. Πρώτα – πρώτα, μέσα στις γραμμές του POUM υπήρχαν άλυτα ζητήματα ως προς τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Πλατωνικά υπήρχε συμπάθεια στη διαρκή επανάσταση. Όμως η ίδια η ίδρυση του Εργατικού Κόμματος Μαρξιστικής Ενοποίησης έγινε χωρίς να λυθούν τα θεωρητικά ζητήματα που χώριζαν το Μαουρίν, ηγέτη του Εργατικού και Αγροτικού Μπλοκ, από τη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Το 1931 ο Τρότσκι είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους: «Όλα όσα έχω γράψει στο τελευταίο έργο μου “Η Ισπανική Επανάσταση σε Κίνδυνο“, ενάντια στην επίσημη πολιτική της Κομμουνιστικής Διεθνούς στο ισπανικό ζήτημα ισχύουν εξ ολοκλήρου και για την Καταλανική Ομοσπονδία (Μπλοκ Εργατών και Χωρικών)… αντιπροσωπεύει έναν καθαρό “κουομιταντισμό” μεταφερμένο σε ισπανικό έδαφος. Οι ιδέες και οι μέθοδοι που εναντίον τους η αντιπολίτευση πάλεψε αλύπητα όταν συζητιόταν η κινέζικη πολιτική του Κουόμιτανγκ, βρίσκουν την πιο καταστροφική τους έκφραση στο πρόγραμμα του Μαουρίν… Μια λαθεμένη αφετηρία, όσο κρατά μια επανάσταση μεταφράζεται αναπόφευκτα, στην πορεία των γεγονότων, στη γλώσσα της ήττας”.
Η ενοποίηση των οργανώσεων του Μαουρίν και του Αντρές Νιν ποτέ δεν αντιμετώπισε τις θεωρητικές διαφορές. Αυτό είναι διαμετρικά αντίθετο με την λεπτολόγα προσοχή που ο Λένιν έδινε στα θεωρητικά ζητήματα και στην οικοδόμηση του μπολσεβίκικου κόμματος πάνω σε σαφείς φιλοσοφικές και πολιτικές αρχές. Για ορισμένους η πάλη για ιδεολογικό ξεκαθάρισμα είναι άνευ αξίας (για το Στάλιν οι ιδεολογικοί αγώνες εναντίον των μενσεβίκων ήταν τρικυμία σ΄ ένα ποτήρι νερό). Ομως, η πιο μεγάλη κοινωνική επανάσταση στην ιστορία έγινε από το κόμμα που πάλευε για τον διαλεκτικό υλισμό, για την θεωρητική διαλεύκανση του χαρακτήρα της επανάστασης, της φύσης του κράτους κ.λπ.
Θεωρητικά το POUM ήταν ενάντια στην θεωρία των σταδίων κι ενάντια στην ταξική συνεργασία. Στην πράξη συμμετείχε στην αστική κυβέρνηση παίζοντας το ρόλο της αριστερής ασφαλιστικής δικλείδας του Λαϊκού Μετώπου της ταξικής συνεργασίας. Αντί να κινητοποιήσουν την εργατική τάξη ενάντια στους ρεφορμιστές και τους αναρχικούς, αντί να ξεσκεπάσουν τη δειλία και τη συμβιβαστική πολιτική τους, οι ηγέτες του POUM προσπαθούσαν να τους πείσουν για τα πλεονεκτήματα του σοσιαλισμού. Από άποψη τακτικής το POUM αντί να δουλέψει μέσα στην συνομοσπονδία CNT ώστε να μπορεί να επηρεάσει τα εκατομμύρια των μαχητικών εργατών, δούλευε μέσα στην σοσιαλιστική UGT. Η τελευταία σε μεγάλο βαθμό συσπείρωνε τμήματα της εργατικής αριστοκρατίας, ενώ μετά το 1936 στις γραμμές της εντάχθηκαν μια σειρά μικροαστικές επαγγελματικές οργανώσεις, ενώσεις εμπόρων κλπ, μέσω των οποίων το σταλινικό κόμμα εξαπέλυε τις αντεπαναστατικές του επιθέσεις. Για την ένοπλη πάλη κατά των φασιστών το POUM ίδρυσε τις δικές του πολιτοφυλακές που έδωσαν ηρωικές μάχες στα μέτωπα. Συνολικά στις πολιτοφυλακές του είχαν ενταχθεί περί τους 10.000 άνδρες. Ομως τα εκατομμύρια των εργατών είχαν οργανωθεί στις πολιτοφυλακές της CNT. Αν το POUM είχε ενταχθεί σ΄ αυτές τις πολιτοφυλακές θα μπορούσε να επηρεάσει αυτά τα εκατομμύρια που οι αναρχικοί ηγέτες πρόδιδαν. Επιπλέον θα μπορούσε μ’ αυτό τον τρόπο να απλωθεί πέρα από τα σύνορα της Καταλωνίας σ’ ολόκληρη την Ισπανία.
Σε μια επαναστατική κατάσταση, όπου η δυαδική εξουσία έχει αναδυθεί, η ίδρυση και ανάπτυξη των οργάνων της νέας εξουσίας, στην πάλη ενάντια στην παλιά και για την υπεράσπιση των ζωτικών ζητημάτων της εργατικής τάξης, είναι το κρίσιμο σημείο. Την εξουσία δεν την παίρνει το επαναστατικό κόμμα. Το επαναστατικό κόμμα ηγείται, κατευθύνει, οργανώνει την επανάσταση, αλλά είναι η επαναστατική τάξη που κατακτά την εξουσία, μέσα από τα όργανά της, τα εργατικά συμβούλια (σοβιέτ). Το POUM δυστυχώς δεν πάλεψε για την ανάπτυξη των επιτροπών στα εργοστάσια και στο μέτωπο ώστε να αναδειχθούν σε όργανα εξουσίας. Και πως να παλέψει όταν συμμετείχε στην αστική κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου υπερασπίζοντας, αντικειμενικά την αστική εξουσία;
Τα μαθήματα από την ισπανική επανάσταση παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστα. Το επαναστατικό εργατικό κίνημα και η νεολαία μπορούν να κάνουν σήμερα τη δική τους έφοδο στον ουρανό αντλώντας γνώση από την ιστορική εμπειρία της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Κι η προδομένη ισπανική επανάσταση είναι μια μεγάλη στιγμή στην πάλη για τη χειραφέτηση και απελευθέρωση του προλεταριάτου.
