του Γιάννη Αγγέλη
Η βρετανική νομισματική και δημοσιονομική κρίση, παρά την αποπομπή και αντικατάσταση του υπουργού Οικονομικών, παραμένει ένα «ανοικτό» ζήτημα για τις διεθνείς αγορές χρήματος/κεφαλαίου. Και όχι μόνο για το City του Λονδίνου.
H «σωστική» παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας της Μ. Βρετανίας (BoE), με ένα έκτακτο πρόγραμμα στήριξης των βρετανικών ομολόγων για 14 ημέρες, έληξε την περασμένη Παρασκευή (14/10) και μένει να δούμε… την συνέχεια.
Η κυβέρνηση έχει υποχρεωθεί άρον – άρον να αναστρέψει κατά 180 μοίρες την φορολογική και δημοσιονομική της πολιτική με ανακοινώσεις για την απόσυρσή της, αλλά χωρίς ακόμα να έχει δώσει σαφή εικόνα τι ακριβώς είναι σε θέση να κάνει.
Στο μεταξύ η στερλίνα συνέχισε τα σκαμπανευάσματα έναντι του δολαρίου και των άλλων ισχυρών νομισμάτων, ανάλογα με τα “νέα” των εξελίξεων στο Γουεστμίνστερ του Λονδίνου…
Χαρακτηριστική των εξελίξεων που μπορούν να ακολουθήσουν και της στάσης των αγορών με την αβεβαιότητα και τα ερωτηματικά που έχουν πλέον τεθεί επί τάπητος από τη βρετανική κρίση, είναι η εκτίμηση του διευθύνοντος συμβούλου της JPMorgan Chase, του γνωστού για τις ρηξικέλευθες απόψεις του Jamie Dimon.
Σε δηλώσεις του την περασμένη Παρασκευή 14/9 που μεταφέρθηκαν από τα αμερικανικά ΜΜΕ, λέει ότι οι επενδυτές “θα πρέπει να αναμένουν περισσότερες εκρήξεις μετά το κραχ των κρατικών ομολόγων του Ηνωμένου Βασιλείου τον περασμένο μήνα”, που παραλίγο να προκαλέσει την κατάρρευση εκατοντάδων συνταξιοδοτικών ταμείων της χώρας.
«Η εμπειρία μου στη ζωή ήταν όταν έχεις πράγματα όπως αυτό που περνάμε σήμερα, θα υπάρξουν και άλλες εκπλήξεις».
Οι αγορές, σύμφωνα με τον Jamie Dimon, θα συνεχίσουν να είναι ασταθείς όσο η Fed «αυξάνει τα επιτόκια και συρρικνώνει τον τεράστιο ισολογισμό της…».
Σχετικά πρόσφατα η δυναμική αυτή είχε επισημανθεί σαν άμεσο ενδεχόμενο από την Νέα Προοπτική (4/10: Το δολάριο πυροδοτεί το ενδεχόμενο μιας ευρωπαϊκής στιγμής Lehman Brothers στον ορίζοντα).
Τι “μάθαμε” από την βρετανική κρίση
Είναι σαφές ότι η προσωρινή ανάπαυλα της κρίσης στην Μ. Βρετανία επιτεύχθηκε μέσω της παρέμβασης της BoE, ήτοι με το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, με το οποίο αποκαταστάθηκε –για όσο κράτησε η στήριξη– η τιμή των κρατικών ομολόγων και ειδικά των 30ετών Gilts τα οποία μέχρι να ξεσπάσει η κρίση θεωρούνταν «τόσο καλά όσο ο χρυσός» εξ ου και το… όνομά τους.
Από την απάντηση της BoE, την οποία οι αγορές εν μέρει «υποψιάζονται», ότι μπορεί να επαναληφθεί άμεσα αν το Gilt… ξανακυλήσει, προκύπτουν όμως κάποια κρίσιμα «συμπεράσματα» που αφορούν τις αιτίες για τις ευθείες αναφορές του Jamie Dimon για το ενδεχόμενο επέκτασης της κρίσης. Η BoE επιχείρησε και εν μέρει ανέκοψε την πτώση, με παρέμβαση μόνο στο ένα σκέλος της νομισματικής πολιτικής της. Αυτό της ποσοτικής χαλάρωσης όχι της νομισματικής χαλάρωσης και των επιτοκίων. Με άλλα λόγια αύξησε την διαθέσιμη ρευστότητα στο σύστημα αλλά δεν την έκανε «φθηνότερη» ούτε υποσχέθηκε ανάσχεση της αύξησης των επιτοκίων. Το αντίθετο ο κ. Μπέιλι από την Ουάσιγκτον προανήγγειλε νέα αύξηση στο κόστος του χρήματος ιδιαίτερα μετά την επιβεβαίωση των προθέσεων της Fed να συνεχίσει με μεγάλες αυξήσεις των επιτοκίων λόγω του επίμονα υψηλού πληθωρισμού. Με άλλα λόγια ο κ. Μπέιλι επιβεβαίωσε ότι οι βασικές αιτίες που προκάλεσαν –με αφορμή την φορολογική πολιτική της κας Τράς– την κατάρρευση των Gilts, παραμένουν εν ενεργεία και μετά την απόσυρση του έκτακτου πακέτου μέτρων.
Η κρίση, το… φάρμακο και η συνέχεια
Το αξιοσημείωτο όμως εδώ αφορά στο ότι το «φάρμακο» που χρησιμοποίησε εκτάκτως ο κ. Μπέιλι για την ανακοπή της κατάρρευσης, είναι αυτό για το οποίο τόσο ο Γάλλος Κεντρικός Τραπεζίτης κ. ΝτεΓκαλώ όσο και ο Γερμανός Κεντρικός Τραπεζίτης κ. Νάγκελ μίλησαν τα τελευταία 24ωρα και ζήτησαν να αφαιρεθεί από την «θεραπεία» του ευρωπαϊκού νομισματικού και τραπεζικού συστήματος: την παροχή ρευστότητας μέσω της απόσυρσης των επανεπενδύσεων κεφαλαίων από το APP και το PEPP (τα δύο προγράμματα αγορών της ΕΚΤ για την στήριξη των κρατικών ομολόγων)! Σύμφωνα με δημοσίευμα στην πρώτη σελίδα της ιστοσελίδας της Bundesbank o κ. Nagel επεσήμανε ότι το Ευρωσύστημα θα πρέπει να μειώσει τις μεγάλες διακρατήσεις ομολόγων που αγοράζονται στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων ως περαιτέρω απαραίτητο μέτρο νομισματικής πολιτικής, λέγοντας ότι ασκεί πιέσεις στο Διοικητικό Συμβούλιο για την έγκαιρη αντιμετώπιση αυτής της μείωσης. Πιστεύει ότι η μείωση αυτή μπορεί να ξεκινήσει το επόμενο έτος, τονίζοντας ότι ο μεγάλος ισολογισμός δεν είναι συμβατός με τη διαδικασία αύξησης των επιτοκίων. Ανάλογες δηλώσεις έκανε πρόσφατα ο Γάλλος Κεντρικός Τραπεζίτης κ. Ντε Γκαλώ, υποστηρίζοντας και αυτός ότι έχει έρθει η ώρα μετά τις αυξήσεις επιτοκίων να αρχίσει η ΕΚΤ να αποσύρει την ρευστότητα –υπολογίζεται σε περισσότερα από 5 τρις ευρώ– από το ευρωσύστημα… Είναι σε θέση η οικονομία της Ευρωζώνης να «αντέξει» αυτή την αφαίμαξη σε ένα περιβάλλον που ήδη η Ευρωζώνη βρίσκεται σε υφεσιακή πορεία και με την ενεργειακή κρίση να συρρικνώνει όλα τα περιθώρια ανάκαμψης στο ορατό μέλλον; Το «πάθημα» της Μ. Βρετανία δεν… λέει τίποτα στους Ευρωπαίους Κεντρικούς Τραπεζίτες; Είναι πιθανόν από την επόμενη εβδομάδα ή αυτές που θα ακολουθήσουν, την απάντηση να την δώσει η ανεξέλεγκτη αντίδραση επιβίωσης των χρηματαγορών, δοκιμάζοντας για δεύτερη φορά το κατά πόσο η Μ. Βρετανία με ή χωρίς φορολογικές απαλλαγές, μπορεί να κρατήσει το χρέος της υπό έλεγχο, με ταυτόχρονη απόσυρση της ρευστότητας που έχει διαχυθεί στην οικονομία της μετά το 2008 από την ίδια την BoE.
Τι ακριβώς συνέβει πριν από την… κολοτούμπα της Τρας
Τα Gilts (30ετή κρατικά ομόλογα) και μαζί τους τα δεκαετή κρατικά ομόλογα, είχαν καταρρεύσει πριν από δύο εβδομάδες, με αφορμή τις “άστοχες” κινήσεις της κυβέρνησης Τρας που εξήγγειλε την θατσερικής έμπνευσης δραστική μείωση του ανώτερου κλιμακίου φορολογίας των πλουσίων και των επιχειρήσεων χωρίς να εξηγήσει με τι θα κλείσει αυτή την “τρύπα” στον Προϋπολογισμό.
Κατά βάθος όμως αυτό, δηλαδή βίαιη κατάρρευση των τιμών των ομολόγων και της στερλίνας, προέκυψε ως δυνατότητα, εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων από την BoE.
Η αξιακή αυτή “ενδόρρηξη” του κρατικού χρέους είχε ως άμεση συνέπεια την απειλή κατάρρευσης των συνταξιοδοτικών ταμείων που αποτελούν τον βασικότερο χρηματοδότη του City του Λονδίνου.
H BoE μπροστά στον άμεσο κίνδυνο μιας ανεξέλεγκτης κατάρρευσης των αγορών με αλυσιδωτές αντιδράσεις στη οικονομία και τα χρηματιστήρια, διέκοψε άρον – άρον την νομισματική σύσφιξη (αύξηση επιτοκίων και απόσυρση της νομισματικής χαλάρωσης με τις αγορές στήριξης των κρατικών ομολόγων). Και ανακοίνωσε ένα έκτακτο πρόγραμμα αγοράς (δηλαδή στήριξης) των κρατικών ομολόγων και ειδικά του Gilt, ήτοι του 30ετούς κρατικού ομολόγου που μέχρι τότε η αγορές αξιολογούσαν “τόσο καλό όσο ο χρυσός…”.
Έδωσε χρόνο 14 ημέρες στις οποίες θα αγοράζει έως και 10 δις στερλίνες κρατικά ομόλογα ημερησίως για να στηρίξει τις τιμές τους και μαζί με αυτά και την ισοτιμία της στερλίνας.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι η ραγδαία πτώση των τιμών (20%) των gilts ανεστράφη, όπως και η ισοτιμία της στερλίνας, για να αρχίσει και πάλι να διολισθαίνει τα τελευταία 24ωρα, παρά τις αυξημένες αγορές της BoE. Μια κατάσταση που και πάλι προσωρινά αντιστράφηκε μετά την αποπομπή του Υπ. Οικονομικών και την άρον – άρον απόσυρση των μέτρων, καθώς οι χρηματαγορές τηρούν στάση αναμονής για την τύχη της κυβέρνησης…
Οι συνέπειες της “ενδόρρηξης”
Πληροφορίες που δεν έχουν ακόμα επιβεβαιωθεί αναφέρουν ότι στην παρέμβαση αυτή υπήρξαν διακριτικές κινήσεις και από άλλες κεντρικές τράπεζες, χωρίς όμως να υπάρξουν σχετικές ανακοινώσεις, “στο πλαίσιο της ρουτίνας…”.
Για να γίνει κατανοητό το εύρος των συνεπειών αυτών των συμβάντων είναι αναγκαίο να δει κανείς τον μηχανισμό που έχει πυροδοτηθεί και βρίσκεται σε εξέλιξη.
Τα συνταξιοδοτικά Ταμεία στη Βρετανία επενδύουν τα κεφάλαιά τους μέσω των αγορών τόσο σε ομόλογα όσο και σε μετοχές. Και διασφαλίζουν τις τυχόν συνέπειες από τις μεταβολές των τιμών και των αποδόσεων των τίτλων –σε ορισμένα όρια- μέσω παραγώγων των λεγόμενων “ασφαλίστρων κινδύνου” τα γνωστά και από την κρίση το 2008 CDS.
Μεγάλο μέρος βέβαια αυτού του κινδύνου και της μόχλευσης είναι “κρυμμένο” σε αδιαφανείς και εξαιρετικά σύνθετες δομές παραγώγων.
Όπως και στην κρίση του 2007-08, η κλίμακα αυτού του συστήματος «σκιώδους τραπεζικής» αποκαλύπτεται μόνο όταν οι αποδόσεις των ομολόγων αυξηθούν πολύ και μάλιστα απότομα.
Και αυτό συνέβη μέσα στο 2022 σ’ ολόκληρο τον κόσμο και στη Μ. Βρετανία με την αύξηση των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες στη “λογική” της αναχαίτισης του πληθωρισμού.
Στην πραγματικότητα αυτά τα “παράγωγα” δεν ήταν άλλο από “εργαλεία” μόχλευσης και ανάληψης κινδύνων, τεραστίων διαστάσεων, που όμως έγινε με “εγγύηση” τα κεφάλαια των συνταξιοδοτικών ταμείων.
Αυτό έχει γίνει βασικός τρόπος επένδυσης των κεφαλαίων των Ταμείων στη Μ. Βρετανία, αλλά και σε κάθε άλλη χώρα με ανεπτυγμένες χρηματαγορές όπου το μεγαλύτερο μέρος των συντάξεων διατίθεται μέσω μεγάλων προγραμμάτων καθορισμένων παροχών (στις ΗΠΑ, ο Καναδάς και αρκετές χώρες στη βόρεια αλλά και στη Νότια Ευρώπη). Ανάλογης κατεύθυνσης “μεταρρυθμίσεις” έχουν επιχειρηθεί και από την κυβέρνηση Μητσοτάκη για τα αποθεματικά των ελληνικών συνταξιοδοτικών ταμείων μετά την ληστεία που υπέστησαν το 2012 (PSI, PSI+) με την αναδιάρθρωση του χρέους.
Τι ακριβώς ήταν η “τακτοποίηση” που ζητήθηκε από την BoE στους διαχειριστές κεφαλαίων των Ταμείων;
Να “πουλήσουν” ότι “χαρτί” είχαν, όσο η ΒοΕ με την έκτακτη παρέμβασή της κρατούσε τις τιμές ψηλότερα από το βάραθρο που είχαν πέσει, για να καλύψουν τις τρύπες που είχαν προκληθεί και να μετακινηθούν σε ασφαλέστερες επενδύσεις με ό,τι απομείνει, προκειμένου να μην ενεργοποιηθούν τα “ασφάλιστρα κινδύνου” και η “ενδόρρηξη” διαχυθεί ς’ ολόκληρο το σύστημα απειλώντας με αλυσιδωτές χρεοκοπίες τύπου 2008…
Μια μικρή ιδέα για το τι σημαίνει αυτή η “τακτοποίηση” είχαμε στην Ελλάδα με την αναδιάρθρωση του 2012 όταν τα ομολογιακά αποθέματα των συνταξιοδοτικών ταμείων αντικαταστάθηκαν με ομόλογα εγγύησης EFSF, υποπολλαπλάσιας αξίας, με συνέπεια την “εξαέρωση” του μεγαλύτερου μέρους της περιουσίας των Ταμείων.
Η βρετανική… περιπέτεια
Σε κάθε περίπτωση η βρετανική “περιπέτεια” είναι ένα… δοκιμαστικό του τι μπορεί να πυροδοτήσει η αύξηση των επιτοκίων σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες και σ’ αυτό αναφέρεται η σχετική δήλωση του Jamie Dimon της JP Morgan που προαναφέρθηκε.
Το μεγαλύτερο όμως ζήτημα έχει να κάνει με το ότι η αύξηση των επιτοκίων, θέτει το ερώτημα αν οι Κεντρικές Τράπεζες είναι σε θέση να συνεχίσουν την “νομισματική σύσφιξη” (αύξηση επιτοκίων, QT), χωρίς ένα νέο, μεγαλύτερης κλίμακας 2008, που απειλεί να πάρει διαστάσεις “Αποκάλυψης” λόγω της φούσκας χρέους που έχει δημιουργηθεί εξαιτίας της νομισματικής χαλάρωσης. Ένα χρέος που έχει αυξηθεί μέσα στα τελευταία 4 χρόνια κατά 50 τρις δολ., εκ των οποίων τα 20 τρις βρίσκονται στις ΗΠΑ.
Και αυτό πέρα από την σκόπιμη εφιαλτική ύφεση που έχουν δρομολογήσει…
